Η χρονολογία είναι το 1946, η πόλη η Νέα Υόρκη, το μέρος ένα κρεβάτι νοσοκομείου. Στο κέντρο της εικόνας η Φρίντα Κάλο (1907-1954) κοιτά κατάματα τον φακό του φωτογράφου Νίκολας Μάρεϊ. Το ένα της μάτι διακρίνεται ολόκληρο, το άλλο όχι και τόσο, καθώς βρίσκεται ξαπλωμένη μπρούμυτα. Δείχνει καθηλωμένη, όμως η ζωή δεν έχει σβήσει μέσα της, η ίδια δεν έχει πτοηθεί από τις επώδυνες χειρουργικές επεμβάσεις και τις νοσηλείες μετά το ατύχημα που είχε το 1925 και δυέλυσε το κορμί της.
Το σώμα της μία παράσταση και το βλέμμα της η ουσία. Η διεισδυτική ματιά της ατενίζει τον φακό, η ματιά της ενέχει την αλήθεια και η αλήθεια της, η Τέχνη, είναι το μόνο που απομένει ώστε ο πόνος να μετουσιωθεί ή να λειτουργήσει ως καταπραϋντικό ώστε «–για λίγο– να μη νιώθεται η πληγή» (Κ. Π. Καβάφης). Η διαφορετική Φρίντα της εν λόγω φωτογραφίας (κεντρική) με το γυμνό μέρος της πλάτης της και τα λιτά μαλλιά της, δεν διαφέρει και πολύ από τη Φρίντα που στέκεται μπροστά στο τελάρο και ζωγραφίζει. Διότι η ψυχή της παραμένει ίδια, εκείνο το οποίο έχει αλλάξει είναι η επίσκεψη του οδυνηρού πόνου στην περατότητά της, υπενθυμίζοντας τη θνητότητα.
Η στάση της αυτή στη φωτογραφία του Μάρεϊ απεικονίζεται κάπως παραλλαγμένη στο ζωγραφικό της έργο «Δέντρο της ζωής, κράτα γερά» (1946). Η ξαπλωμένη Φρίντα έχει όλη της την πλάτη γυρισμένη στο κοινό και αυτό βλέπει τις σχισμές από τις οποίες ρέει το αίμα της, που «συνομιλούν» με τις χαράδρες στο έδαφος. Τρόπον τινά, σε αυτή τη σύνθεση, η Κάλο παρουσιάζει την πλάτη της ως ένα τοπίο με ανοιχτές πληγές. Εντός της σύνθεσης η άλλη πλευρά της Φρίντα, η οποία κάθεται επίσης στο κρεβάτι του πόνου και κοιτά το κοινό.
Φρίντα Κάλο, «Δέντρο της ζωής, κράτα γερά» (1946). Πηγή φωτ.: Facebook/ The Art Institute of Chicago
Στη ζωγραφική σύνθεση, εκτός από τη ματιά της Κάλο προς τον θεατή, παρατηρείται η σχεδόν στρατιωτική στάση του σώματός της, η οποία εντοπίζεται, επίσης, σε φωτογραφίες στις οποίες πόζαρε για τον πατέρα της από πολύ μικρή ηλικία, αλλά και για σημαντικούς φωτογράφους στην υπόλοιπη ζωή της. Η «έκθεσή» της στον φωτογραφικό φακό όπως και η ζωγραφική της, συνέβαλαν ώστε να αναπτύξει την ισχυρή της ταυτότητα, με την ίδια να δηλώνει ότι «είμαι η μούσα του εαυτού μου. Εγώ είμαι το θέμα που γνωρίζω καλύτερα. Το θέμα που θέλω να γνωρίζω καλύτερα. Γι’ αυτό ζωγραφίζω αυτοπροσωπογραφίες».
Η Φρίντα Κάλο ζωγραφίζει το «Πορτρέτο του πατέρα μου, Γκιγιέρμο Κάλο». Φωτογραφία της Γκιζέλ Φρόυντ, 1951. Diego Rivera & Frida Kahlo Archives. Bank of Mexico, Fiduciary in the Diego Rivera and Frida Kahlo Museum Trust
Οι αυτοπροσωπογραφίες μένουν, όπως μένουν και οι φωτογραφίες, τις οποίες η Μεξικανή ζωγράφος έβλεπε ως εργαλείο κατά της λήθης, ένα εργαλείο που τη βοήθησε να γνωρίσει την προσωπική της ιστορία. Γι’ αυτό και είχε συγκεντρώσει με προσοχή και σχολαστικότητα μία μεγάλη συλλογή φωτογραφιών. Τραβηγμένες από την ίδια αλλά και από σημαντικούς φωτογράφους, αντιπροσωπεύουν διαφορετικές περιόδους και πρόσωπα στη ζωή της καθώς και πτυχές του προσωπικού κόσμου της.
Η τραβηγμένη από τον Μάρεϊ φωτογραφία της ίδιας στη Νέα Υόρκη, καθώς και μερικές από όσες «ντύνουν» εικαστικά το παρόν άρθρο, είναι ορισμένες από τις συνολικά 241 μέχρι πρότινος αδημοσίευτες φωτογραφίες, μέρος της συλλογής της Μεξικανής ζωγράφου, τις οποίες το κοινό έχει την ευκαιρία να θαυμάσει στο πλαίσιο της έκθεσης «Frida Kahlo – Her Photos». Η έκθεση φιλοξενείται (έως 04/01/2026) στο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης που αποτελεί προορισμό στη λίστα των είκοσι και πλέον πόλεων που έχει παρουσιαστεί η εν λόγω έκθεση.
Λήψη της έκθεσης «Frida Kahlo - Her Photos» στο MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. Πηγή φωτ.: MOMus
Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται στην έκθεση, διαρθρώνονται στις θεματικές ενότητες «Οι απαρχές», «Το Μπλε Σπίτι», «Πολιτική, επαναστάσεις και Diego», «Διαλυμένο κορμί», «Οι αγάπες της Φρίντα» και «Φωτογραφία» μέσα από τις οποίες δίνονται σαφείς πληροφορίες για το πλαίσιο της εποχής. Από τις φωτογραφίες που αφορούν την οικογένειά της, ξεχωρίζουν εκείνες των παππούδων της από την πλευρά της μητέρας της καθώς και των γονιών της, Ματίλντε και Γκιγιέρμο Κάλο. Κυρίαρχη εικόνα εκείνη του πατέρα της, με τον ίδιο, να είχε δηλώσει για την Φρίντα, πως «είναι η πιο έξυπνη από όλες τα κόρες μου. Είναι αυτή που μου μοιάζει περισσότερο».
Σκηνικό πολλών φωτογραφιών υπήρξε το Μπλε Σπίτι (σ.σ. το σπίτι όπου η Φρίντα Κάλο έμενε με τον σύζυγό της, Ντιέγκο Ριβέρα). Με φόντο αυτό, η Φρίντα εμφανίζεται με συγγενείς και φίλους, καθώς και μόνη της, να ζωγραφίζει ή να ποζάρει ακόμα και όταν βιώνει τον πόνο μετά τις απαιτούμενες επεμβάσεις, αλλά δεν προδίδεται από αυτόν και έτσι αυτός δεν αντικατοπτρίζεται. Η ατάραχη αυτή εικόνα της αποτυπώνεται ακόμα και σε θαλάμους νοσοκομείων, οι περισσότερες με τη ματιά του Νίκολας Μάρεϊ.
Η Φρίντα Κάλο με ένα xoloitzcuintle στο Μπλε Σπίτι (Casa Azul). Φωτογραφία της Λόλα Αλβαρέζ Μπράβο, περ. 1944. Diego Rivera & Frida Kahlo Archives. Bank of Mexico, Fiduciary in the Diego Rivera and Frida Kahlo Museum Trust
Η Φρίντα δεν κράτησε τις φωτογραφίες στην αρχική τους μορφή· παρενέβαινε χρωματίζοντάς τες, άφηνε πάνω τους το αποτύπωμα των χειλιών της, αφαιρούσε ορισμένα πρόσωπα αδιαφορώντας για το αφήγημα των προκειμένων φωτογραφιών, τις έκοβε και πάνω στα κομμάτια τους έγραφε τις σκέψεις της. Θα μπορούσε δε, να λεχθεί, ότι οι κομματιασμένες φωτογραφίες αντηχούσαν το λαβωμένο της κορμί.
Αν μη τι άλλο, οι φωτογραφίες αποτελούσαν μέρος του κόσμου της γι’ αυτό τις κρατούσε και τις διαμόρφωνε ως ένιωθε. Τρόπον τινά, λειτουργούσαν ως υποκατάστατο των ανθρώπων που αγαπούσε και θαύμαζε, αλλά και ως εικόνες δηλωτικές της ιστορίας, της τέχνης και της φύσης.
Ως μία τέτοια εικόνα θα μπορούσε να εκληφθεί ο Ιούδας με τεχνική «παπιέ μασέ», απαθανατισμένος υπό τη ματιά της Φρίντα Κάλο. Είναι ακίνητος και από εύπλαστο υλικό, όπως υπήρξε η Φρίντα για σημαντικό μέρος της ζωής της. Απέδειξε, ωστόσο, ότι «στο τέλος της ημέρας, μπορούμε να αντέξουμε πολλά περισσότερα απ’ ό,τι νομίζουμε ότι μπορούμε», όπως και ότι «τίποτα δεν είναι απόλυτο. Όλα αλλάζουν, κινούνται, τα πάντα περιστρέφονται, τα πάντα πετούν και φεύγουν μακριά».
Αποδίδεται στη Frida Kahlo (Μεξικό, 1907-1954). Ο Ιούδας με τεχνική «παπιέ μασέ», ά.χ. Αρχείο Diego Rivera & Frida Kahlo. Bank of Mexico, Καταπίστευμα των μουσείων Diego Rivera & Frida Kahlo
Όπως είχαμε αναφέρει στο σημείωμά μας Η Φρίντα Κάλο «σαλπάρει» για Θεσσαλονίκη, οι 241 φωτογραφίες – οι οποίες παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα – επελέγησαν από τον επιμελητή της έκθεσης, Pablo Ortiz Monasterio, από το σύνολο των περίπου 6.000 φωτογραφιών της συλλογής της Μεξικανής ζωγράφου, που για αρκετές δεκαετίες παρέμειναν μακριά από τα μάτια των ανθρώπων.
Οι φωτογραφίες αυτές, από κοινού με ορισμένα σχέδια, γράμματα, φάρμακα και ρούχα της Φρίντα Κάλο, συνέθεσαν ένα αρχείο το οποίο παρέμεινε κλειστό για πέντε δεκαετίες, κλειδωμένο σε ένα μπάνιο στην Casa Azul (Μπλε Σπίτι), την οικία της Κάλο και του Ριβέρα (1886-1957), στο Μεξικό. Μετά τον θάνατο της Κάλο, το 1954, ο Ριβέρα είχε δωρίσει την οικία τους στον μεξικανικό λαό, προκειμένου να το μετατρέψουν σε μουσείο για τη ζωή και το έργο της.
Όπερ και εγένετο η αρχή αυτού που είναι σήμερα το Μουσείο Φρίντα Κάλο, με τον Ριβέρα να δίνει επίσης, για τις ανάγκες του μουσείου, τα έργα τέχνης και τα αντικείμενά της. Πλην εκείνου του προσωπικού της αρχείου, καθότι καθείς και καθεμία έχει δικαίωμα στην ιδιωτικότητα· η ζωή ενός ανθρώπου δεν είναι παρά οι στιγμές του, και πολύτιμες για τον ίδιο και τα οικεία του πρόσωπα.
Αποκαλυφθέν μόλις το 2003, το εν λόγω αρχείο διατήρησε ασφαλείς τις στιγμές της Φρίντα , και είχε έρθει το πλήρωμα του χρόνου ώστε το κοινό που τη θαυμάζει, να εντρυφήσει στην καθημερινότητά της. Και έτσι «γεννήθηκε» η έκθεση «Frida Kahlo - Her Photos».
Η Φρίντα Κάλο φωτογραφημένη από τον Γκιγιέρμο Κάλο, 1932. Diego Rivera & Frida Kahlo Archives. Bank of Mexico, Fiduciary in the Diego Rivera and Frida Kahlo Museum Trust
Η παρουσίασή της στο MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης καθίσταται αναμφίβολα σε ένα από τα πιο σημαντικά πολιτιστικά γεγονότα της χώρας για το 2025 που δίνει χρώμα και στις πρώτες μέρες του 2026 οπότε και η έκθεση κατεβάζει αυλαία. Τα εύσημα αποδίδονται στον Πρόεδρο του ΔΣ του MOMus, Επαμεινώνδα Χριστοφιλόπουλο, καθώς και σε όλα τα πρόσωπα τα οποία συνέβαλαν για τη διοργάνωση της έκθεσης, που εργάστηκαν για να μας αποκαλύψουν μια άγνωστη και μυστηριώδη πτυχή της Φρίντα Κάλο, την «άλλη πλευρά του φεγγαριού».
Λήψη της έκθεσης «Frida Kahlo - Her Photos» στο MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. Πηγή φωτ.: MOMus
MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Αποθήκη Α’, Προβλήτα Α’, Λιμάνι Θεσσαλονίκης. Ημέρες & ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 11:00-19:00, Πέμπτη: 11:00-20:00
Κεντρική φωτ.: Η Φρίντα Κάλο στη Νέα Υόρκη, Ηνωμένες Πολιτείες. Φωτογραφία του Νίκολας Μάρεϊ, 1946. Diego Rivera & Frida Kahlo Archives. Bank of Mexico, Fiduciary in the Diego Rivera and Frida Kahlo Museum Trust
