Έγινε γνωστό πως οι Ταλιμπάν πρόσθεσαν στη λίστα των απαγορευμένων δραστηριοτήτων το σκάκι, το οποίο «μέχρι νεωτέρας» θα θεωρείται «τυχερό» παιχνίδι, κάτι που αντίκειται στη νομοθεσία περί ηθών. Κανείς στη Δύση δεν πρέπει να εκπλήσσεται. Ο σκακιστής –κατ’ ουσίαν– είναι ένας αιρετικός: κινεί τις μορφές του πάνω σε μια άκαμπτη γεωμετρία, επιδιώκοντας νίκες που δεν του χαρίζονται αλλά κερδίζονται με διαύγεια, υπομονή και πρόβλεψη. Το σκάκι δεν είναι παιχνίδι της τύχης· είναι το ανάκτορο του λόγου, ένα πεδίο όπου η ανθρώπινη διάνοια αποπειράται να επιβληθεί σε ένα σύμπαν περιορισμών.
Στο «Πανελλήνιον», το βραβευμένο ντοκιμαντέρ των Σπύρου Μαντζαβίνου και Κώστα Αντάραχα που πρόσφατα χαρήκαμε στον κινηματογράφο, το βλέπεις καθαρά: μπορείς να μπεις σ’ ένα καφενείο, άγνωστος μεταξύ αγνώστων, και να βρεις μια κοινή γλώσσα. Δεν υπάρχει καν ανάγκη να συστηθείς∙ είναι η υπέροχη ανωνυμία της κοινής εμπειρίας∙ μια αδιαμεσολάβητη σύνδεση. Ορισμένοι δε, είναι τόσο προχωρημένοι που δεν χρειάζονται καν τα πιόνια επάνω στην σκακιέρα, συνεννοούνται τέλεια μες στη σιωπή της σκέψης.
Ο Στέφαν Τσβάιχ στη «Σκακιστική νουβέλα» είχε δει στο σκάκι ένα από τα τελευταία οχυρά του εσωτερικού ανθρώπου ενάντια στη βία της ιστορίας. Ο ήρωάς του, φυλακισμένος από τους Ναζί, διατηρεί την ψυχική του ακεραιότητα απομνημονεύοντας κινήσεις και παρτίδες. Γράφει: «Ό,τι δεν μπορούσαν να μου πάρουν ήταν η ικανότητα να σκέφτομαι· κι αυτό ήταν αρκετό για να μην παραδοθώ».
Η επίθεση στο σκάκι είναι επίθεση στην σκέψη. Οποιοδήποτε καθεστώς που φοβάται τη σιωπηλή σκέψη –την περισυλλογή, την αμφιβολία, την στρατηγική– δεν μπορεί παρά να εξοντώνει τα σύμβολά της. Το σκάκι, όπως και η ποίηση, όπως και η μετάφραση, όπως και η κλασική παιδεία, είναι μορφές πνευματικής ελευθερίας που δεν αντέχουν στα κλειστά συστήματα της βεβαιότητας.
Ο κόσμος των Ταλιμπάν είναι ένας κόσμος χωρίς εσωτερικότητα· τίποτα δεν επιτρέπεται να μένει μυστικό, αμφίσημο ή απλώς σιωπηλό. Είναι ένας κόσμος του σκότους, γιατί δεν αντέχει τη σκιά της σκέψης.
Κεντρική φωτ.: Στιγμιότυπο από την ταινία «Η Έβδομη Σφραγίδα» (1957) του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν
