Μπαίνοντας στην περιοδική έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου στο Ηράκλειο, είναι σαν να βυθίζεσαι στον ενδόμυχο χρόνο του τόπου. Η Εκατόμπολις δεν περιορίζεται στη μουσειακή της διάσταση· υψώνεται ως παλλόμενο σώμα μνήμης, ως ανάκληση της στιγμής εκείνης που ο άνθρωπος αποφάσισε να οργανώσει τη ζωή του πέρα από τη βούληση του ισχυρού ή τα κατορθώματα των ηρώων.
Ο τίτλος, εμπνευσμένος από την πατέρα του έπους για την Κρήτη, κρύβει μια κοσμολογική υπόσχεση: την πίστη ότι οι πόλεις δεν πολλαπλασιάζονται για να μετρηθούν, αλλά για να δηλώσουν τη δυνατότητα του ευνομούμενου κόσμου – της πολιτείας. Όχι μιας ουτοπίας, αλλά μιας ευταξίας που δεν προϋπάρχει· θεμελιώνεται βήμα το βήμα, όπως οι ρίζες, αργά και σιωπηλά.
Η Στέλλα Χρυσουλάκη, ψυχωμένη αρχαιολόγος και διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου, στην επιμέλειά της, δεν αναδιπλώνει το παρελθόν για λόγους εντυπωσιασμού. Σκηνοθετεί έναν στοχασμό – μια αφήγηση όπου τα τεκμήρια της Αρχαϊκής Κρήτης γίνονται φορείς θεσμικής μνήμης. Οι «Δεσμώτες» του Φαλήρου - που τους οφείλουμε στην αρχαιολογική της σκαπάνη -, η μορφή του Επιμενίδη, οι πρώιμες γραπτές νομοθεσίες δεν παρουσιάζονται ως εμβλήματα, αλλά ως ρωγμές σε έναν κόσμο που μετατοπίζεται. Η στροφή προς το πολίτευμα δεν υπήρξε τεχνοκρατική – υπήρξε πνευματική μετάβαση.
H επιμελήτρια της έκθεσης και διευθύντρια του Μουσείου, Στέλλα Χρυσουλάκη
Η Αρχαϊκή Κρήτη εκπέμπει ακόμη ερωτήματα για το πώς θεμελιώνεται η κοινότητα χωρίς βία, πώς εγγράφεται ο νόμος χωρίς την απώλεια του ιερού. Κι αυτό είναι που διαπερνά την «Εκατόμπολη»: μια αίσθηση μεταβολής που μοιάζει να μιλά για το σήμερα. Η κρίση των θεσμών δεν έρχεται με πάταγο, αλλά με σιωπηλή αποδόμηση των αξιών τους. Η έκθεση μιλά στον επισκέπτη με την προσοχή εκείνη που στρέφεται στα σπλάχνα του πολιτικού όντος. Εδώ, το παρελθόν δεν εξηγείται· ψιθυρίζεται. Κι αν σταθείς, ίσως καταλάβεις τούτο: πως οι θεσμοί είναι εκείνες οι βαθιές ρίζες που κρατούν το δέντρο της πόλης όρθιο, ακόμη κι όταν οι εποχές αλλάζουν. Ο ευφάνταστος μυθογράφος Ρομπέρτο Καλάσσο θα τό βλεπε καθαρά στο μουσείο: η ελιά της κλασικής Αθήνας απλώνει ρίζες στη μινωική Κρήτη.
Στο κλείσιμο της έκθεσης αποχαιρετά τον επισκέπτη η μορφή του Τάλω – του χάλκινου προστάτη της Κρήτης, που περιδιάβαινε την ακτογραμμή, φύλακας της νομιμότητας. Όχι με λόγο ή ξίφος, αλλά με το ίδιο του το σώμα: επάνω του ήταν χαραγμένοι οι νόμοι. Σαν να θέλει η έκθεση να μας υπενθυμίσει ότι οι νόμοι δεν είναι απλώς λέξεις· είναι ενσώματοι. Είναι τρόπος στάσης και κίνησης μέσα στον κόσμο. Και αυτή η στάση δεν παύει ποτέ να μας αφορά.
Πολλά από τα εκθέματα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό, ενώ ορισμένα ταξίδεψαν στο Ηράκλειο από άλλα Μουσεία της ελληνικής επικράτειας, κυρίως της Κρήτης αλλά και άλλων περιοχών, όπως τα κρητικά έργα από τα Μουσεία της Σάμου και των Δελφών. Ξεχωριστή θέση στην έκθεση έχουν ευρήματα από το νεκροταφείο του Φαλήρου, και συγκεκριμένα από την ομαδική ταφή των «Δεσμωτών». Το σύνολο αυτό εντάχθηκε στο μουσειολογικό σκεπτικό της έκθεσης μέσω του αθηναϊκού αφηγήματος του Κυλωνείου Άγους που συνδέει τον σοφό μάντη και νομοθέτη Επιμενίδη από την Κρήτη με τους καθαρμούς της πόλης, αλλά και αντανακλά τη συμβολή του στην πρώτη γραπτή νομοθεσία της Αθήνας. Η Κρήτη παρουσιάζεται έτσι ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο παλαιό άγραφο δίκαιο των γενών και του μύθου και στον νέο γραπτό κώδικα νόμων της πόλης.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τον Αύγουστο 2025
