«Έβγαιναν τα σπίτια, ήταν σαν να βλέπεις τους πεθαμένους» διηγείται πρώην κάτοικος του χωριού Κάλλιο Φωκίδας στη μικρού μήκους ταινία «Latent Community / Neromanna» (2017) των Ιώνιαν Μπισάι και Σωτήρη Τσίγκανου, για την εικόνα που αντίκριζαν όταν κατέβαινε η στάθμη της τεχνητής λίμνης του Μόρνου, όπως το 1993 λόγω λειψυδρίας.
Παρόμοια εικόνα παρατηρείται και σήμερα, με άδεια σπίτια να έχουν ξεμυτίσει, φέρνοντας στη θύμηση το τότε: όταν το χωριό απαλλοτριώθηκε (1969) και σκεπάσθηκε (1981) από την τεχνητή λίμνη που δημιούργησε το φράγμα του Μόρνου, βυθίζοντας σε μια υδάτινη αγκαλιά την ανθρώπινη καθημερινότητα, μεταβάλλοντας άρδην τα συναισθήματα των ανθρώπων για όσα είχαν και έχασαν, εκεί.
Λήψη του βυθισμένου χωριού Κάλλιο Φωκίδας. Φωτ.: 27/09/2025. Πηγή φωτ.: Eurokinissi/ Αντώνης Νικολόπουλος
Λήψη του βυθισμένου χωριού Κάλλιο Φωκίδας. Φωτ.: 27/09/2025. Πηγή φωτ.: Eurokinissi/ Αντώνης Νικολόπουλος
Η ματιά των Μπισάι και Τσίγκανου επικεντρώνεται στην ιστορία του χωριού μέσα από μαρτυρίες των κατοίκων και πλάνα που προσφέρουν στο κοινό μία κατάδυση στο υδάτινο περιβάλλον της τεχνητής λίμνης. Μελετάται η έννοια της λανθάνουσας κοινότητας ως κοινωνικής συνθήκης, η οποία προκύπτει μέσα από μία σειρά πιθανών καταστάσεων, όπως ο εκτοπισμός από ανάγκη· «όταν ήρθε το νερό μέσα στην αυλή, τότε αναγκαστήκαμε, τα φορτώσαμε όλα και φύγαμε» ακούμε κατά τη διάρκεια της ταινίας. Με το κόστος να είναι –σαφώς– μακράν παραπάνω του υλικού: «Διαλυθήκαμε. Ξεχωρίσαμε. Δεν βλεπόμασταν οι χωριανοί, οι συγγενείς».
Πρόκειται για αφηγήσεις κατοίκων του χωριού που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, και έχοντας λάβει κρατική αποζημίωση έχτισαν το Κάλλιο σε ψηλότερο σημείο, με αρκετούς από αυτούς να εγκαθίστανται στο Λιδωρίκι, την Αθήνα και τις γύρω περιοχές. Από τις διηγήσεις τους είναι διακριτό το πένθος και η διαχείρισή του: «μάζευα τα πράγματα απ’ το σπίτι κι έκλαιγα, λες και είχα πεθαμένο», και «όποιος έρχεται στο τέλος του και θα πάει στον άλλο κόσμο, πηγαίνει εκεί. Ξαναμαζεύεται το χωριό».
«Ήταν (σ.σ. το χωριό) πάρα πολύ ωραίο, με τα νερά τα κρύα, με τις πηγές του, όλο καταπράσινο, με πολλά δέντρα [...] Εκεί βρήκαμε αγάλματα της παρακείμενης αρχαίας πόλης, της Καλλίπολης» μας «ταξιδεύει» η ταινία στα πρώτα της λεπτά, προτάσσοντας τον παρελθοντικό χρόνο για μια ζωή που κάποτε υπήρξε. Κινηματογραφικά, αυτό αποδίδεται εκκινώντας από την εικόνα της τεχνητής λίμνης με την κάμερα να τραβιέται προς τα πίσω και εν τέλει να ταξιδεύει εντός της λίμνης καταγράφοντας τα απομεινάρια της άλλοτε ζωής, όπως πεσμένες σκεπές και γυμνά δέντρα.
Από την ταινία «Latent Community / Neromanna». Πηγή φωτ.: Facebook/ Polygreen Culture & Art Initiative
Η ταινία ολοκληρώνεται. Γνωρίζουμε, όμως, ότι τα συναισθήματα των εκτοπισμένων δεν μπορούν να αποδοθούν ολοκληρωτικά με λέξεις, γνωρίζουμε επίσης ότι η προκαθορισμένη εγκατάλειψη είναι ένα μόνο παράδειγμα αποχώρησης. Ακόμη κι έτσι, παρά την προετοιμασία, δεν παύει να είναι οδυνηρό. Πόσω μάλλον όταν άνθρωποι λόγω άλλων φαινομένων και δη αναπάντεχων, όπως πυρκαγιών ή πλημμυρών, εγκαταλείπουν –εάν προλάβουν– δίχως να γνωρίζουν τι θα ακολουθήσει.
Με την ταινία τους, οι Μπισάι και Τσίγκανου μας προτρέπουν μέσα από το γεγονός στο Κάλλιο Φωκίδας, να αναστοχαστούμε τι σημαίνει για εμάς σπίτι και ποια θα ήταν η συναισθηματική μας κατάσταση σαν –λόγω ανωτέρας βίας– αναγκαζόμασταν κι εμείς να τα εγκαταλείψουμε. Με το έργο τους, οι δύο καλλιτέχνες κατέθεσαν στο πολιτιστικό υπόστρωμα, το βλέμμα τους για ένα πραγματικό γεγονός καθώς και τις ανησυχίες τους γι’ αυτό που αποκαλούμε «ζωή». Ειδικότερα, την παραδοχή ότι η τέχνη διαμορφώνει και μετουσιώνει τη σχέση μας με τον κόσμο, και ο καλλιτέχνης, ως ένα δρων υποκείμενο, μεταφέρει μέσω του έργου του την προσωπική ματιά του, τα ερωτήματα και τις ανησυχίες του για τον κόσμο, για αυτό που αποκαλούμε «ζωή».
Σήμερα, η πτώση της στάθμης δεν ανασύρει μόνο τα πεθαμένα, υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη να προστατέψει ο άνθρωπος το μεγάλο του «σπίτι», τη Γη, καθώς, η διασφάλιση της ζωής της διασφαλίζει και την ανθρώπινη ύπαρξη.
Λήψη του βυθισμένου χωριού Κάλλιο Φωκίδας. Φωτ.: 27/09/2025. Πηγή φωτ.: Eurokinissi/ Αντώνης Νικολόπουλος
* Την ταινία «Latent Community / Neromanna» των Ιώνιαν Μπισάι και Σωτήρη Τσίγκανου την είχαμε παρακολουθήσει στο πλαίσιο της ομαδικής έκθεσης «Blind Date, εκδοχές πολιτισμικής ιθαγένειας» που είχε πραγματοποιηθεί (2019) στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης (Ρέθυμνο). Για όσους θέλουν να την παρακολουθήσουν, είναι διαθέσιμη εδώ.
Λήψη του βυθισμένου χωριού Κάλλιο Φωκίδας. Φωτ.: 27/09/2025. Πηγή φωτ.: Eurokinissi/ Αντώνης Νικολόπουλος
Κεντρική φωτ.: Λήψη του βυθισμένου χωριού Κάλλιο Φωκίδας το οποίο αναδύθηκε από τα νερά της τεχνητής λίμνης του Μόρνου λόγω της παρατεταμένης λειψυδρίας. Φωτ.: 27/09/2025. Πηγή φωτ.: Eurokinissi/ Αντώνης Νικολόπουλος
