Η επίδραση του δασκάλου στη διαμόρφωση της όποιας προσωπικότητάς μας φανερώνεται στα έργα που υπογράφει, φανερώνεται όμως και στο έργο των μαθητών του. Ο Δημήτρης Πικιώνης ανήκει σε αυτούς που έχτισε μια ολόκληρη γενιά και είναι στ’ αλήθεια δύσκολο ν’ αποτιμήσουμε τη σημασία της υπογραφής του, όταν δεν μπορούμε ν’ απαντήσουμε στο ερώτημα: πού σταματάει πράγματι το έργο του;
Τα παραδείγματα που μπορούμε να καταγράψουμε, αγκαλιάζουν ένα ευρύ πεδίο της νεοελληνικής ταυτότητας. Προσωπικά, το ζω στο Παλαιό Φάληρο και τον παραλιακό δρόμο που χάραξε η Νέλλα Γκόλαντα, μια από τις προικισμένες του μαθήτριες και πρωτοπόρα γλύπτρια του αστικού μας τοπίου. Πέρα από τα πολλά ονόματα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, μας τό δειξε περίφημα ο Άγγελος Δεληβορριάς στήνοντας στην πινακοθήκη του Χατζηκυριάκου - Γκίκα τον κόσμο που μαθήτεψε στον Πικιώνη.
Όμως η ιδέα να στηθεί ένα αφιέρωμα στον ξεχωριστό δάσκαλο στην Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Σκιάθου, αποκτά έναν συμβολισμό που υπερβαίνει την ευρυχωρία ή τις ποικίλες δυνατότητες οποιουδήποτε αθηναϊκού μουσείου. Πρόκειται για την καλή είδηση στον πολιτιστικό χάρτη του καλοκαιριού, καθώς ο Πικιώνης ευαγγελίστηκε μια παράδοση που δεν έβλεπε το Βυζάντιο ξένο προς την αρχαιότητα. Ο ίδιος μάλιστα, στο ζύγι, έπαιρνε καθαρή θέση: «… Η Ανατολή και το Βυζάντιο μου αποκάλυψαν πως η δημιουργία μιας ανηγμένης απ’ την φύση και απ’ την ύλη της μίμησης συμβολικής γλώσσας, είναι ο δρόμος ο μόνος έγκυρος και άξιος του πνεύματος για να εκφράσει τις ιδέες και τα συναισθήματά μας απ’ τη ζωή. Κάποιος είπε σωστά πως απ’ την υπεύθυνη στάση μας ανάμεσα Ανατολής και Δύσης θα εξαρτηθεί η πορεία του Ελληνισμού. Θα προσθέσω: κι από την αρμόδια σύνθεση των αντιθετικών ρευμάτων σε μια νέα μορφή. Θα μπορούσα να αναλύσω πώς παρουσιάζεται το πρόβλημα τούτο στην Αρχιτεκτονική. Μα θ’ αρκούσε εδώ να πω πως είμαι ανατολίτης».
Η έκθεση επιχειρεί μια γοητευτικά μετρημένη καταβύθιση στον κόσμο του στοχαστή-αρχιτέκτονα που προσέδωσε στην ελληνικότητα βάθος και μορφή. Πολύτιμη πηγή η παρακαταθήκη με το αρχείο του, το οποίο πέρασε στα χέρια του Μουσείου Μπενάκη το 2001, χάρη στη γενναιόδωρη χειρονομία της οικογένειάς του. Πρόκειται για μια περιεκτική αποτύπωση της πορείας του Πικιώνη: από τις πρώιμες κατοικίες της μεσοπολεμικής Αθήνας έως τα εμβληματικά έργα της ωριμότητας, που συγκαταλέγονται πια σε κεφάλαια της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, όπως η θρυλική διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου της Ακρόπολης και του Φιλοπάππου (1954–1958), η ίδια που ενέπνευσε την Γκόλαντα να δουλέψει στο παραλιακό μέτωπο του Φαλήρου.
Κάτοψη κλιμακωτής ανόδου από την πλατεία στάθμευσης για την Ακρόπολη
Κάθε έργο συνιστά μια χειρονομία σεμνότητας και ουσίας, μια ανατομία του τόπου. Ο Πικιώνης άκουγε τη γη, αφουγκραζόταν τη γραμμή του ορίζοντα, συνομιλούσε με τον χρόνο. Η έκθεση τον παρουσιάζει όχι μόνο ως αρχιτέκτονα, αλλά ως ένα πνεύμα που έπλαθε χώρο με τρόπο σχεδόν ποιητικό. Και μέσα σ’ αυτόν, έπλασε και τους μαθητές του.
Θυμάται ο φίλος του ο Μπουζιάνης: «… σε μια στιγμή που μου μιλούσε γι' αυτά που κάνει πάνω στα σχέδια και την ζωγραφική του, μου λέει: "Να, ξέρεις, ένα σαγόνι, ένα στόμα, ένας λαιμός, το χέρι, ένα μάτι". Και ξαφνικά, όπως συνήθιζε, διέκοψε και πρόσθεσε: ''Μα ξέρεις, δεν θέλω εγώ να τα κάνω αυτά, μα να γίνω αιτία να τα κάνουν άλλοι, η άλλη γενιά, άλλες γενεές''. Τότε άρχισα κάπως να τον καταλαβαίνω. Είχα την εντύπωση ότι κρατούσε σπόρους στη χούφτα του και τους έριχνε περπατώντας πάνω στη γη και ήξερε πως κάποτε θα καρποφορήσουν».
Διαμόρφωση του χώρου γύρω από την Ακρόπολη και τον Λόφο του Φιλοπάππου
«Δημήτρης Πικιώνης. Σχήμα και Μορφή» στη Σκιάθο (Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου). Επιμέλεια και σχεδιασμός έκθεσης: Ναταλία Μπούρα, Ντόρα Ρόκου-Πικιώνη. Συντονισμός: Πολιτιστικός Σύλλογος «Η Σκιάθος», Κατερίνα Χατζηκωνσταντίνου, Σπύρος Πέππας. Έως 15 Οκτωβρίου.
Περισσότερα από τον ίδιο τον Πικιώνη εδώ.
