Πόση δύναμη έχουν οι σελίδες και πόση οι ταινίες; Τι σημαίνει αφήγηση και πώς αποδίδονται οι χαρακτήρες; Ερωτήματα σαν αυτά τίθενται επί τάπητος αναφορικά με τη μεταφορά ενός λογοτεχνικού κειμένου στον κινηματογράφο. Αναφέρομαι, ειδικά, στη διαδικασία μεταφοράς του διηγήματος σε ταινία μικρού μήκους που ήταν και ένα από τα θέματα της ενότητας «Αίθρια Λογοτεχνικά Απογεύματα» η οποία πραγματοποιήθηκε στον θερινό κινηματογράφο «Αλέξανδρος», στο πλαίσιο του 48ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας (DISFF).
Πρωταγωνιστής ο διηγηματογράφος Χρήστος Οικονόμου ο οποίος κατέθεσε τις απόψεις του και προέβη σε διευκρινίσεις· τον συνόδευε το θρόισμα των φύλλων των πλατάνων περιμετρικά του θερινού σινεμά προσδίδοντας μία νότα ποιητική. Μαζί του, η επιμελήτρια εκδόσεων Ευδοξία Μπινοπούλου η οποία συντόνιζε τη συζήτηση, ο ηθοποιός Δημήτρης Καπουράνης που ανέγνωσε το διήγημα του Οικονόμου, «Πιγκουίνοι έξω από το λογιστήριο», και έπειτα ο Δημήτρης Ζάχος ο οποίος είχε κάνει εικόνα τις λέξεις του Οικονόμου, στην ταινία μικρού μήκους του, «Πιγκουίνοι» (2012). Προβλήθηκε στο πέρας του λογοτεχνικού απογεύματος, ώστε να δούμε πώς έχει αλλάξει η σειρά και η δομή των γεγονότων για να μεταφερθεί το διήγημα στην κινηματογραφική γλώσσα.
Διότι, τόσο το διήγημα όσο και ο κινηματογράφος έχουν να πουν κάτι, εκείνο που αλλάζει κάθε φορά είναι τα μέσα διατύπωσης ώστε με την κατάλληλη χρήση τους να ενεργοποιηθούν αισθήσεις – αν μη τι άλλο, αυτή η ενεργοποίηση περιλαμβάνεται και στη δουλειά ενός ανθρώπου που καταπιάνεται δημιουργικά με την τέχνη. Με τη σειρά της, η τέχνη μιλά βαθιά στην ύπαρξη του ανθρώπου. Για να λεχθεί δε, μια ιστορία, αυτή πρέπει πρωτίστως να ιδωθεί από τον δημιουργό, με τις αισθήσεις του, για να τη μεταφέρει έπειτα είτε σε λέξεις είτε σε κινούμενη εικόνα, είτε σε οποιαδήποτε άλλη μορφή.
Από αριστερά: Δημήτρης Καπουράνης, Ευδοξία Μπινοπούλου και Χρήστος Οικονόμου. Πηγή φωτ.: DISFF
Εκείνο το οποίο είναι σημαντικό, τόνισε ο Χρήστος Οικονόμου, είναι να ακούσουμε «που χτυπά η καρδιά του κειμένου», ώστε «η δύναμη των λέξεων να μεταμορφωθεί σε νέες λέξεις, σε άλλες μορφές», όπως στον κινηματογράφο.
Πώς διακρίνεται η σημασία ενός έργου; «Από το εάν είναι γόνιμο», σημείωσε ο Χρήστος Οικονόμου, διευκρινίζοντας: «Εάν θα διαβάσεις ένα κείμενο ή εάν θα δεις μια ταινία και σε παροτρύνει να δημιουργήσεις κάτι δικό σου. Δεν εννοώ να δημιουργήσεις κάτι δικό σου, να πας να γράψεις εσύ ένα βιβλίο ή να φτιάξεις μια ταινία. Εννοώ να δημιουργήσεις ένα δικό σου βίωμα, μια δική σου εμπειρία, μια δική σου εικόνα, μια δική σου σκέψη». Κι αυτό, κρατά τον πολιτισμό «ζωντανό».
Μικρή φόρμα
Άρτια αίσθηση ρυθμού και λιγότερο περίπλοκη δομή αποδίδονται στο διήγημα, το οποίο, τόνισε ο Χρ. Οικονόμου, «είναι η τέχνη του υπαινιγμού», διότι, «τους βαθύτερους φόβους μας και τις βαθύτερες ελπίδες μας μέχρις ενός σημείου μπορούμε να πούμε με λέξεις». Το διήγημα «κάνει αυτό που κάνει μια αστραπή. Έρχεται, φωτίζει κάτι και μετά το φως σβήνει ξανά». Ο αναγνώστης κάνει μια βουτιά εκ των έσω και το αναζητά.
Κοινό στοιχείο του διηγήματος και της ταινίας μικρού μήκους η μικρή φόρμα, η οποία δεν είναι εμπορική μήτε στη λογοτεχνία μήτε στον κινηματογράφο. Έχει όμως ένα μεγαλείο που συνάμα καταδεικνύει τη ματιά του δημιουργού: καταπιάνεται πιο συχνά με δύσκολα θέματα που έχουν ανοιχτό τέλος. Μόνο που, όπως ορθώς υπογράμμισε ο Χρήστος Οικονόμου, «δεν τελειώνει η ιστορία, η αφήγηση τελειώνει. Η ιστορία συνεχίζεται, η αφήγηση αφήνει εκκρεμότητες». Κι έτσι –θα μπορούσε να λεχθεί– η ανθρώπινη κατάσταση βρίσκεται περαιτέρω σε εσωτερική εγρήγορση.
Μέρος του κοινού κατά τη συζήτηση «Χρήστος Οικονόμου - Από το διήγημα στην ταινία μικρού μήκους». Πηγή φωτ.: DISFF
Πώς μπορεί να προσδώσει το σινεμά συναισθηματικές καταστάσεις που περιγράφονται σε διηγήματα; Ένας τρόπος είναι ο φωτισμός, είθισται, επίσης, στο σινεμά, η σιωπή να είναι πιο εκφραστική από τον λόγο. Κοινό δε, «στοίχημα» διηγηματογράφων και κινηματογραφιστών η συγκίνηση – κι εάν το δημιούργημά τους είναι αληθινό (δηλαδή απορρέει από την ψυχή) θα επέλθει η συγκίνηση του κοινού.
Η ανάγκη για διατύπωση ιστοριών που περιγράφουν μια ανθρώπινη κατάσταση εντοπίζεται στα βάθη των αιώνων, καθώς, κάθε τέτοια ιστορία είναι η διαφορετική ματιά καθενός στον κόσμο. Μια ιστορία διατυπωμένη με άλλη ματιά θα μπορούσε να είναι μία νέα ιστορία που εδράζεται στην αλληλεπίδραση των τεχνών. Μας το υπενθυμίζει το Φεστιβάλ της Δράμας, πρόθεση του οποίου –μέσω της ενότητας «Αίθρια Λογοτεχνικά Απογεύματα» που υπάγεται στο Shorth Film Hub με επικεφαλής την Αντιγόνη Παπαντώνη– είναι να δοθεί έμπνευση στους νέους δημιουργούς να ανατρέχουν στη λογοτεχνία αναφορικά με τη συγγραφή των σεναρίων τους. Κάτι το οποίο μέλλει να εμπλουτίσει περαιτέρω τον κινηματογράφο.
* Η κεντρική φωτογραφία δημιουργήθηκε με τη χρήση εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης. Πηγή φωτ.: Shutterstock
