Οι δραματικές εικόνες αμάχων που υποφέρουν στην Λωρίδα της Γάζας από τις επιχειρήσεις του ισραηλινού στρατού, οι εκθέσεις διεθνών οργανισμών που αναφέρονται ξεκάθαρα σε γενοκτονικές πρακτικές του κράτους του Ισραήλ, οι κατηγορίες εναντίον του Ισραήλ που εκτοξεύουν εφημερίδες υψηλού κύρους, όλα μαζί έχουν συνδιαμορφώσει την ευρέως αποδεκτή πια πεποίθηση ότι το Ισραήλ διαπράττει γενοκτονία.
Όμως, παρότι οι απώλειες αμάχων και οι ανθρωπιστικές κρίσεις είναι αδιαμφισβήτητα χαρακτηριστικά της σύγκρουσης, η χρήση του όρου «γενοκτονία» για τις πολιτικές και στρατιωτικές ενέργειες του Ισραήλ αποτελεί λανθασμένη και επικίνδυνη κατάχρηση του όρου.
Καταρχάς, ο ορισμός της γενοκτονίας όπως έχει διατυπωθεί στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών το 1948, περιγράφει μια συγκεκριμένη, στοχευμένη και συστηματική πολιτική που αποσκοπεί στην εξόντωση μιας συγκεκριμένης εθνοτικής ή θρησκευτικής ομάδας. Με άλλα λόγια, προϋποθέτει πρόθεση εξόντωσης (genocidal intent), η οποία εκφράζεται είτε μέσω φυσικής εξολόθρευσης, είτε μέσω πολιτικών όπως η βίαιη απομάκρυνση παιδιών, η συστηματική καταστροφή πολιτισμικών αγαθών, η υποχρεωτική στείρωση και η παρεμπόδιση των γεννήσεων. Κανένα από αυτά τα στοιχεία δεν προκύπτει στην περίπτωση του Ισραήλ.
Κατ’ αρχήν, ο πληθυσμός των Παλαιστινίων στα παλαιστινιακά εδάφη (Δυτική Όχθη, Γάζα) έχει αυξηθεί σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες, γεγονός που από μόνο του αντιτίθεται στη λογική μιας γενοκτονικής πολιτικής (από 750 χιλιάδες το 1947 σε περίπου πεντέμισι εκατομμύρια σήμερα). Αντίθετα, πληθυσμοί που έχουν υποστεί πραγματικές γενοκτονίες, όπως οι Αρμένιοι και οι Πόντιοι στις αρχές του 20ου αιώνα, οι Εβραίοι στο Ολοκαύτωμα, οι Τούτσι στην Ρουάντα, ή οι Γιαζίντι στα χέρια του ISIS μόλις την περασμένη δεκαετία, σημείωσαν δραματική μείωση, και σε ορισμένες περιπτώσεις απόλυτο αφανισμό. Η αύξηση του παλαιστινιακού πληθυσμού και η απουσία συστηματικών πρακτικών που στοχεύουν στη μείωση της δημογραφικής παρουσίας τους, δείχνουν πως η πολιτική του Ισραήλ δεν χαρακτηρίζεται από μακροχρόνια γενοκτονική πρόθεση.
Ας έλθουμε τώρα στο σήμερα. Μήπως το Ισραήλ ανέπτυξε κάποια γενοκτονική πρόθεση μετά τις σφαγές της 7ης Οκτωβρίου 2025; Και πάλι τα στοιχεία απορρίπτουν κάτι τέτοιο. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ εναντίον της Χαμάς, αν και συχνά εμπεριέχουν απώλειες αμάχων που η Χαμάς χρησιμοποιεί ως ανθρώπινες ασπίδες (κάτι που αποτελεί έγκλημα πολέμου κατά το διεθνές δίκαιο), αποσκοπούν στην εξολόθρευση της Χαμάς - όχι στην εξολόθρευση των Παλαιστινίων ως έθνος. Το Ισραήλ έχει υιοθετήσει επανειλημμένα μέτρα, όπως προειδοποιήσεις προς τους αμάχους, φυλλάδια και ανακοινώσεις πριν από στρατιωτικές επιθέσεις, και δημιουργία ζωνών υποδοχής αμάχων, πρακτικές που δεν συνάδουν με την πρόθεση εξόντωσης που συνεπάγεται η έννοια της γενοκτονίας.
Πιο σημαντικό, η κοινωνική, νομική και πολιτική δομή του Ισραήλ δεν προδιαθέτει, δεν ενθαρρύνει, και δεν παρακινεί τους Ισραηλινούς πολίτες σε γενοκτονικές πράξεις. Η σημασία αυτού του δεδομένου είναι ουσιώδης: Τα γενοκτονικά κράτη/κοινωνίες, όπως η «νεοτουρική» Τουρκία, η Ναζιστική Γερμανία, οι Χούτου στην Αφρική, και ο ISIS στην Μέση Ανατολή, προετοιμάζουν τους πολίτες/μέλη τους να αποδεχθούν και να συμμετέχουν σε γενοκτονικές πράξεις. Υποστηρίζει κανείς ότι το Ισραήλ ανήκει σε αυτήν την συνομοταξία; Το Ισραήλ διαθέτει ισχυρούς δημοκρατικούς-φιλελεύθερους θεσμούς και ένα ανεξάρτητο δικαστικό σύστημα που παρέχει μηχανισμούς λογοδοσίας και περιορισμού της στρατιωτικής δράσης.
Παρόλο που υπάρχουν πολλά σημεία κριτικής όσον αφορά την πολιτική του Ισραήλ, η ύπαρξη δημοκρατικών θεσμών, η πολυφωνία στο εσωτερικό του Ισραήλ, η ύπαρξη μίας ευμεγέθους Αραβικής μειονότητας των δύο εκατομμυρίων που απολαμβάνουν όλα τα προνόμια που παρέχει μία φιλελεύθερη πολιτεία, καθώς και η διαρκής δημόσια και πολιτική συζήτηση για την ηθική διάσταση της σύγκρουσης, αποτελούν πολλαπλά εμπόδια στην υλοποίηση οποιασδήποτε γενοκτονικής πολιτικής.
Προς τι, λοιπόν, αυτή η αμείλικτη αποφασιστικότητα εξολόθρευσης της Χαμάς, ακόμη κι όταν ο Ισραηλινός στρατός γνωρίζει ότι αυτό σημαίνει εκατόμβες αμάχων/»μαρτύρων»; Σε αυτό το σημείο υπεισέρχεται η βαρύτητα της σφαγής της 7ης Οκτωβρίου 2023. Η ψυχρή θανάτωση μετά βασανιστηρίων 1175 πολιτών (ανάμεσά τους 36 παιδιά κάτω των 18 ετών, από τα οποία περίπου 20 ήταν κάτω των 15 ετών, ενώ το νεότερο θύμα ήταν ηλικίας 10 μηνών) καθώς και της αρπαγής 250 πολιτών ως ομήρων ήταν τόσο απάνθρωπη, και η επίδρασή της τόσο συντριπτική στην ισραηλινή κοινωνία, ώστε να διαγραφεί κάθε περίπτωση διαπραγμάτευσης ή συμβιβασμού με την Χαμάς – ό,τι κι αν αυτό σημαίνει.
Και εδώ εντοπίζεται ο πυρήνας του θέματος: Το Ισραήλ είναι φιλειρηνικό, όμως δεν διαπραγματεύεται την ασφάλεια των πολιτών του και θα κάνει οτιδήποτε για να διασφαλίσει την ύπαρξή του. Είναι το «οτιδήποτε» έγκλημα πολέμου; Αυτό το ερώτημα αξίζει την προσοχή μας. Να το θέσω διαφορετικά, το ερώτημα που τίθεται για όλους μας σήμερα είναι το εξής: Τι έχει προτεραιότητα; Το διεθνές δίκαιο ή η ίδια η ύπαρξη μιας κοινωνίας;
* Ο Μανούσος Μαραγκουδάκης είναι Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
