Υπάρχει μια στιγμή που η ζωγραφική παύει να παριστάνει και αρχίζει να υπάρχει. Ο στρατονόμος του Γιάννη Τσαρούχη, ζωγραφισμένος το 1949, στέκεται απέναντί μας χωρίς επιτήδευση, χωρίς ήθος επίδειξης. Η γυμνή του αλήθεια συνοψίζει μια Ελλάδα που δεν είναι τουριστική ούτε ηρωική. Για τον Τσαρούχη, οι ναύτες και οι απλοί στρατιώτες του δεν παρίσταναν τα ψεύτικα μοντέλα, αλλά γίνανε φορείς ενός άγραφου ελληνικού ήθους. Δεν τον ενδιέφερε το καθήκον, ούτε η στολή καθαυτή. Άλλο ήταν που τον συγκινούσε.
«Οι περισσότεροι στρατονόμοι μου», έλεγε, «ζωγραφίστηκαν μεταξύ 1945 και 1960. Ήθελα να δείξω την ανθρώπινη ομορφιά όπως υπάρχει στην πραγματικότητα, χωρίς μύθο και χωρίς εξιδανίκευση». Η φιγούρα, τοποθετημένη πάντα σε στενό χώρο, σαν εικονίδιο ή σαν θεατρικό παραπέτασμα, αποκτά μια τελετουργική αυστηρότητα – μια ιερότητα χωρίς θρησκευτικό ένδυμα. Φτιαγμένη στο μεταίχμιο του Εμφυλίου, κουβαλά όλη τη βία εκείνων των χρόνων, αλλά και κάτι βαθύτερο: την απόφαση του καλλιτέχνη να δει την Ελλάδα όχι μέσα από τα σύμβολά της, αλλά μέσα από το σώμα της.
Στο επερχόμενο Greek Sale του οίκου Bonhams (19 Νοεμβρίου 2025), ο στρατονόμος του Γιάννη Τσαρούχη ξεχωρίζει κι αναμένεται να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον των μεγάλων συλλεκτών (εκτίμηση 400.000 - 600.000).
Γιάννης Τσαρούχης, «Ο Στρατονόμος»
Αν ο Τσαρούχης έμεινε κλασικός για τους ένστολους άνδρες, ο Μόραλης προσπάθησε – και το κατάφερε στα εικαστικά μας πράγματα – να εκφράσει στα ουσιώδη δομικά στοιχεία, αυτό που είναι καθολικό. Το έργο «Επιθαλάμιον» – τίτλος που παραπέμπει στον αρχαίο υμνητικό λόγο για τον γάμο – είναι η δική του ωδή στον έρωτα. Στο τέλος της δεκαετίας του ’60, ο ζωγράφος έχει ήδη εγκαταλείψει τη ρεαλιστική απεικόνιση για να φτάσει στην ουσία της μορφής: δύο σώματα που ενώνονται, ή ίσως ένα μόνο, που πάλλεται από την επιθυμία του να συναντήσει το άλλο του μισό.
Τα «Eπιτύµβια» και τα «Eπιθαλάµια» του δασκάλου έδωσαν αφορμή σε πολλούς ιστορικούς και κριτικούς της τέχνης να συνδέσουν τη ζωγραφική του Μόραλη με το πολυσυζητημένο θέμα της «ελληνικότητας». Σε κουβέντα που είχε με τη Μαρίνα Λαμπράκη - Πλάκα, ο ζωγράφος απαντά χωρίς πολλά - πολλά: «Είμαστε Έλληνες, είμαι Έλληνας. Το πρόβλημα της ελληνικότητας θα μπορούσε να απασχολεί τους φιλέλληνες». Το έργο του (εκτίμηση 200.000 – 300.000 ευρώ) συνομιλεί με τον Τσαρούχη: δύο διαφορετικοί δρόμοι, ο ένας μέσα από τη σάρκα, ο άλλος μέσα από τη μορφή· και οι δύο, ωστόσο, αναζητούν το ίδιο πράγμα — την αλήθεια του μέτρου.
«Επιθαλάμιον» του Γιάννη Μόραλη
Ο Θεόφιλος βέβαια προπορεύεται χωρίς να το ξέρει. Εκεί όπου οι μεγάλοι Έλληνες ζωγράφοι του 20ού αιώνα αναζητούν τη σύνθεση του λόγιου και του λαϊκού, αυτός την έχει ήδη επιτύχει με φυσικότητα. Η αφέλειά του είναι σοφία, το παιδικό του χέρι οδηγεί σε μια τέχνη που δεν γνωρίζει τη ρητορική της μοντερνικότητας, αλλά τη βαθύτερη συγκίνηση της συνέχειας. Στο Greek Sale, η παρουσία του Θεόφιλου λειτουργεί σαν υπενθύμιση: ότι η ελληνική ζωγραφική, από την αυλή του Πηλίου ως τα εργαστήρια του Παρισιού, κουβαλά πάντοτε την ίδια αγωνία – να συμφιλιώσει το ταπεινό με το αιώνιο.
Ο Μάρκος Μπότσαρης αποτελεί αγαπημένο θέμα στην εικονογραφία του Θεόφιλου. Τη νύχτα της 21ης Αυγούστου του 1823, ο οπλαρχηγός με μια χούφτα Σουλιώτες αιφνιδίασε τους Οθωμανούς. Οι Τούρκοι υπέστησαν βαριές απώλειες, αλλά η μοίρα είχε άλλα σχέδια. Ο Μπότσαρης πυροβολήθηκε και πέθανε ακαριαία τη στιγμή της νίκης. Οι Σουλιώτες υποχώρησαν αμέσως γλιτώνοντας τη σορό του και οι Τούρκοι σώθηκαν από ολοσχερή καταστροφή. Μέσα από τα σανίδια, ο ζωγράφος ανασταίνει την εποχή των αγωνιστών σαν μια θρησκευτική λιτανεία του έθνους. Το έργο «Η νίκη των Ελλήνων στο Καρπενήσι και ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη» έχει αρχική τιμή 120.000 ευρώ.
«Η νίκη των Ελλήνων στο Καρπενήσι και ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη» από τον Θεόφιλο
Παρότι φαινομενικά μακριά από τη γενιά του ’30, ο Μπουζιάνης κρατά μια κλασική πειθαρχία που τον διαφοροποιεί από τους Γερμανούς ομοτέχνους του. Δεν υπάρχει παραμόρφωση για χάρη του δράματος. Η ένταση γεννιέται από το χρώμα και τη ρυθμική αναπνοή της φόρμας. Όπως έχει σημειώσει ο Μπότσογλου που τον λάτρεψε, «η ένταση του Μπουζιάνη δεν προέρχεται από τα πρόσωπα ή τα σώματα, αλλά από τα ίδια τα ζωγραφικά μέσα».
Κι αν ο εξπρεσιονισμός αλλού εκβάλλει στη διαμαρτυρία, στον Έλληνα δημιουργό μετατρέπεται σε νόστο για το κλασικό, σε μια προσπάθεια να ξαναβρεί το χαμένο μέτρο. Ο Ψυχοπαίδης περιγράφει ωραία πως «το έργο του αποπνέει μια νοσταλγία για το κλασικό, μια νοσταλγία για την ισορροπία που έχει χαθεί και διαρκώς αναζητείται». Και πράγματι, η καθιστή γυναίκα (1937) στους Bonahms μοιάζει να πάλλεται ανάμεσα στο φως και τη σκιά, την έκσταση και την εγκράτεια. Εκτιμάται 50.000 έως 70.000 ευρώ.
Έργο του Γιώργου Μπουζιάνη
Το έργο «Hommage à Parthenis», φιλοτεχνημένο το 1937, λίγο μετά τη μαθητεία του Εγγονόπουλου στον Κωνσταντίνο Παρθένη, είναι ένας ύμνος στον δάσκαλο του ευρωπαϊκού μοντερνισμού στην ελληνική τέχνη. Ο Παρθένης δίδαξε την αυστηρότητα της γραμμής και την πειθαρχία του τόνου κι έφερε στη Σχολή της Αθήνας τις σύγχρονές του πρωτοποριακές τάσεις. Παράλληλα όμως έδειξε μέσα από το έργο του πώς όλα αυτά μπορούν να αφομοιωθούν γόνιμα σε «κανόνα ελληνικό». Μέσα από αυτή τη θητεία γεννήθηκε η ιδιοσυγκρασία του δικού μας υπερρεαλιστή, που μπορούσε να βλέπει στον ίδιο πίνακα το γήινο και το υπερβατικό, τη βυζαντινή αυλή και την αθηναϊκή ταράτσα.
Το έργο προέρχεται από την προσωπική συλλογή του Εγγονόπουλου και έχει εκτεθεί επανειλημμένα – από την Εθνική Πινακοθήκη (1983) έως το Ίδρυμα Θεοχαράκη (2022). Στο πλαίσιο του Greek Sale, μοιάζει να επιστρέφει ως σύμβολο πνευματικής κληρονομιάς: ο Παρθένης κι ο Εγγονόπουλος, δύο γενιές που συνδέθηκαν μέσα από τη φλόγα της ελληνικής μορφής και την πίστη ότι η ζωγραφική, όπως και η ποίηση, είναι τρόπος ύπαρξης.
Έργο του Νίκου Εγγονόπουλου
Ως συνήθως το φετινό Greek Sale του Bonhams συγκεντρώνει έργα που διατρέχουν ενάμιση αιώνα ελληνικής τέχνης — από τον Θεόφιλο και τον Παρθένη ως τον Τσαρούχη και τον Μόραλη, αλλά και νεότερους συνεχιστές όπως τον Κώστα Παπανικολάου (αφιέρωμα στον ζωγράφο παρουσιάζεται αυτήν την περίοδο στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στο Φάληρο). Μια δημοπρασία που δεν απευθύνεται μόνο σε συλλέκτες, αλλά και σε όλους όσοι αναζητούν μέσα στη ζωγραφική την ιστορία, την ευαισθησία και την αλήθεια του ελληνικού βλέμματος. Αναμένουμε τις ημερομηνίες για την έκθεση των έργων στην οδό Αμαλίας, όπως κάθε χρόνο, λίγο πριν τη δημοπρασία.
O Γιάννης Τσαρούχης συζητά, διακρίνεται το έργο του «Ο Στρατευμένος» @Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη
Μπορείτε να δείτε τον κατάλογο εδώ.
