Εν αναμονή της απάντησης της Χαμάς στο τελεσίγραφο του Ντόναλντ Τραμπ, ο διεθνολόγος Αθανάσιος Μποζίνης αποτυπώνει σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη πώς επιβεβαιώνει τη στρατηγική συμμαχία Ηνωμένων Πολιτειών-Ισραήλ, τι σημαίνει για τους Παλαιστινίους και πού δύναται να οδηγήσει ευρύτερα το σχέδιο 20 σημείων για τον τερματισμό του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας.
Ο κ. Μποζίνης, διεθνολόγος, οικονομολόγος και καθηγητής Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας, Νέων Τεχνολογιών και Βιοασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, καταγράφει τα βασικά σημεία του σχεδίου και την καταλυτική σημασία του πλήρους αφοπλισμού της Χαμάς, αναλύοντας τις βάσεις που τίθενται για την παγκόσμια διακυβέρνηση της ασφάλειας με φόντο τη Γάζα αλλά και την Ουκρανία - μέτωπο που αλληλεπιδρά με τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και εφόσον μια συμφωνία ειρήνης ευοδωθεί, μπορεί να ακολουθήσει και η διευθέτηση της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης, όπως αναφέρει.
Αυτή τη στιγμή, ο Ντόναλντ Τραμπ προσπαθεί να πιέσει με κάθε τρόπο τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, για να δημιουργηθεί ένα αντίστοιχο σχέδιο ειρήνης, επισημαίνει ο Αθανάσιος Μποζίνης και παράλληλα υπογραμμίζει ότι παρά τα προβλήματα που έχουν ανακύψει από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τα εσωτερικά ζητήματα στα κράτη-μέλη, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να επιδείξει ενεργότερη και ισχυρή παρουσία στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή.
Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης:
Κύριε Μποζίνη, πώς οδηγηθήκαμε στις ανακοινώσεις στον Λευκό Οίκο για το σχέδιο τερματισμού του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας και από τι συναρτάται η επιτυχία του;
Πρόκειται για ένα σχέδιο το οποίο, κατά την εκτίμησή μου, είχε λάβει ήδη το «πράσινο φως» από την ισραηλινή πλευρά πριν παρουσιαστεί σε διεθνές επίπεδο. Θεωρώ ότι λόγω και των πιέσεων από την παγκόσμια κοινή γνώμη, και κατόπιν της πίεσης του ίδιου του Ντόναλντ Τραμπ, ο Μπενιαμίν Νετανιάχου και το Ισραήλ κατέληξαν να συμφωνήσουν επί ενός του σχεδίου, που δεν προέκυψε τώρα αλλά συζητούνταν καιρό πριν. Μην ξεχνάμε το γεγονός ότι ο Νετανιάχου είναι ο μόνος πρωθυπουργός, ο οποίος έχει επισκεφθεί τον Λευκό Οίκο τέσσερις φορές αφότου ανέλαβε ο Τραμπ και αυτό μόνο τυχαίο δεν είναι.
Το σχέδιο παρουσιάστηκε με την προϋπόθεση ότι θα γίνει εξ ολοκλήρου αποδεκτό από τη Χάμας. Σε αντίθετη περίπτωση -και εδώ μπορούμε να καταλάβουμε τη στρατηγική συμμαχία των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ισραήλ- οι ΗΠΑ θα στηρίξουν απόλυτα την πολεμική επιχείρηση των Ισραηλινών. Συνεπώς, έχουμε φτάσει σε ένα σημείο όπου οι ΗΠΑ βρίσκονται απέναντι στη Χαμάς με ένα σχέδιο στη λογική «take it or leave it».
Από εκεί και πέρα εκτιμώ ότι στην έκβαση αυτή με το σχέδιο για τον -θεωρητικά οριστικό, καθώς αυτός είναι και ο βασικός σκοπός- τερματισμό του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας διαδραμάτισε αφενός πολύ σημαντικό ρόλο η πίεση στο εσωτερικό του Ισραήλ για την επιστροφή των ομήρων, αφετέρου η ευρωπαϊκή και παγκόσμια κοινή γνώμη, αλλά και οι χώρες της Μέσης Ανατολής -οι πετρελαιοπαραγωγοί, δηλαδή Κατάρ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- πίεσαν ιδιαίτερα τον Τραμπ αφότου, μετά και το ισραηλινό χτύπημα στο Κατάρ, συνειδητοποίησαν ότι εάν αυτός ο πόλεμος συνεχιστεί, μπορεί να δημιουργήσει και άλλες εστίες συγκρούσεων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, οπότε θα υπήρχε μια κατάσταση ανισορροπίας και αβεβαιότητας. Όλοι αυτοί οι παράγοντες πίεσαν αμφότερους τους Νετανιάχου και Τραμπ για την κατάρτιση του σχεδίου αυτού των 20 σημείων, προκειμένου να μπορέσει να υπάρξει οριστική παύση των εχθροπραξιών.
Το πιο σημαντικό σημείο του σχεδίου είναι ο πλήρης αφοπλισμός της Χαμάς και σε αυτόν το στόχο κρίσιμος είναι ο ρόλος των γειτονικών κρατών που υποστηρίζουν τους Παλαιστινίους. Εάν δεν αφοπλιστεί η Χαμάς, δεν θα σταματήσει ο παλαιστινιακός λαός να δέχεται την επίθεση - γιατί δεν τη δέχεται μόνο η Χαμάς, αλλά και ο παλαιστινιακός λαός.
Σε ποια σημεία του σχεδίου πρέπει να εστιάσουμε; Τι σηματοδοτεί για Ισραήλ και Παλαιστινίους και ποιες διεθνείς και περιφερειακές προεκτάσεις μπορεί να έχει;
Τρία είναι τα σημεία που πρέπει κυρίως να αναλύσουμε. Αρχικά, το γεγονός ότι για πρώτη φορά θεσμοθετείται μια διεθνής επιτροπή επίβλεψης της ειρήνης με επικεφαλής τον Βρετανό πρώην πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ και τον Τραμπ στην προεδρία - συνεπώς, και το τονίζουμε αυτό, μιλάμε για μία παγκόσμια διακυβέρνηση της ασφάλειας. Θα υπάρχει μία διεθνής επιτροπή για τους Παλαιστινίους που θα παρακολουθεί την επιστροφή και την ανάσυγκρότηση των Παλαιστινίων και θα συντονίζει το πλαίσιο αποκατάστασης. Στο πεδίο της ασφάλειας προβλέπονται πολλαπλά, παράλληλα επίπεδα ελέγχου μεταξύ Ισραήλ και Γάζας, με αυστηρή επίβλεψη για να ελέγχεται ποιος εισέρχεται και εξέρχεται, ώστε να μην δημιουργηθεί ξανά ζήτημα με τη Χαμάς.
Το δεύτερο σημείο είναι ότι διαμορφώνεται μία κατάσταση win-win. Το Ισραήλ από την πλευρά του δεν θα δεχτεί άλλες πιέσεις - αναφέρομαι στην παγκόσμια κοινή γνώμη τόσο για την επονομαζόμενη «γενοκτονία», όσο, και πολύ περισσότερο, για την αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους. Από τη στιγμή που το Ισραήλ δεσμεύεται ότι δεν θα ενσωματώσει τη Δυτική Όχθη, ούτε τη Λωρίδα της Γάζας -όπου ακούγονταν τα περί εκδίωξης ολόκληρου του παλαιστινιακού πληθυσμού ή ότι θα υπάρχει η Γάζα ως «νεκρή ζώνη» ανάμεσα στη Χαμάς και τους Ισραηλινούς-, έχω την εντύπωση ότι το Ισραήλ κεδίζει το γεγονός της μη-πίεσης όσον αφορά την αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους.
Από την άλλη, ο παλαιστινιακός λαός θα παραμείνει στη Γάζα, η οποία βέβαια, έπειτα από όλα όσα έχουν συμβεί αυτά τα δύο χρόνια της σύγκρουσης, θα πρέπει να ξαναδημιουργηθεί από την αρχή. Πρέπει να υπάρχει ένα στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης καθώς και ασφάλειας για τους ίδιους τους κατοίκους της. Γιατί ήταν οι κάτοικοι, και πολύ περισσότερο τα παιδιά, εκείνοι που στην ουσία πλήρωσαν το ισχυρό αντίτιμο της σύγκρουσης μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ.
Και το τρίτο σημείο στο οποίο θα ήθελα να επικεντρωθούμε είναι ότι, εάν τελικά υπάρξει αυτή η ειρήνη και πέραν του Ισραήλ γίνει αποδεκτό το σχέδιο και από τη Χαμάς, τότε στην ουσία θα μπορεί να υπάρξει παράλληλα και ένα σχέδιο για τον τερματισμό του ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Βέβαια, και σε αυτό το μέτωπο θα πρέπει να υπάρχει μία διεθνής αρχή επίβλεψης για την ειρήνη στα εδάφη. Σίγουρα δεν μπορεί, πάντως, να έχει Βρετανό επικεφαλής -όπως ο Τόνι Μπλερ στη διεθνή επιτροπή για τη Γάζα- γιατί η Βρετανία βρίσκεται εμμέσως πλην σαφώς σε σύγκρουση με τη Ρωσία.
Αυτή τη στιγμή, ο Ντόναλντ Τραμπ προσπαθεί να πιέσει με κάθε τρόπο τον Πούτιν για να δημιουργηθεί ένα αντίστοιχο σχέδιο ειρήνης. Γιατί και στην μια περίπτωση το Ισραήλ κερδίζει αλλά έχει απέναντι τη διεθνή κοινή γνώμη και στην άλλη περίπτωση κερδίζει εδάφη η Ρωσία αλλά πάλι έχει την ευρωπαϊκή και παγκόσμια κοινή γνώμη που πιέζει για ειρήνη και μία στρατηγική συμμαχία προκειμένου να υπάρξει κατάπαυση του πυρός. Διότι ανά πάσα στιγμή και στις δύο εμπόλεμες περιοχές θα μπορούσε να γίνει μία ευρύτερη γεωγραφική ανάφλεξη.
Εφαλτήριο για διευθέτηση του Ουκρανικού, συνεπώς;
Η δημιουργία ενός πλαισίου παγκόσμιας διακυβέρνησης της ασφάλειας (Global Security Governance) μέσα από τη διευθέτηση στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να θέσει τις βάσεις για την έναρξη διαπραγματεύσεων και στο ουκρανικό μέτωπο. Με αυτόν τον τρόπο θα ήταν δυνατή η αναζήτηση διπλωματικών ισορροπιών.
Είμαστε εν αναμονή της απάντησης της Χαμάς. Τι σταθμίζει και ποιοι είναι αυτοί που στην πράξη θα αποφασίσουν - η λεγόμενη Χαμάς εσωτερικού ή εξωτερικού; Και θεωρείτε πως η συμφωνία θα γίνει τελικά αποδεκτή;
Εκτιμώ ότι ούτε και οι ίδιοι γνώριζουν ακριβώς τις ισορροπίες, ούτε εμείς θα μπορέσουμε ποτέ να γνωρίζουμε το τι πιέσεις υπάρχουν. Ξέρετε, στην πολιτική πολλά πράγματα γίνονται και δεν λέγονται. Η ουσία είναι ότι αυτή τη στιγμή περιμένουμε την τελική απόφαση της Χαμάς, η οποία θα πρέπει, επαναλαμβάνω, να αφοπλιστεί πλήρως προκειμένου να εφαρμοστεί αυτή η συμφωνία. Γιατί αν δεν αφοπλιστεί και δεν δεχτεί τη συμφωνία, θα υπάρξει συνεχής πόλεμος με τη σύμφωνη γνώμη και τη στρατιωτική στήριξη του Ντόναλντ Τραμπ.
Ο οποίος Τραμπ είπε κατά τη συνέντευξη Τύπου στον Λευκό Οίκο ότι σε περίπτωση που υπάρξει τελικά ειρηνική λύση, θα μπορέσει να ακολουθήσει και μία διαδικασία με το Ιράν, ενώ και ο ίδιος ο Νετανιάχου από τα Ηνωμένα Έθνη έδειξε μία φωτογραφία με το μήνυμα ότι ‘εμείς είμαστε οι προστάτες της παγκόσμιας ασφάλειας’, διότι πάρα πολύ απλά το τρομοκρατικό κράτος στο Ιράν είναι αυτό το οποίο δημιουργεί την στρατηγική ανασφάλεια και τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και κανένας άλλος.
Όσον αφορά την αποδοχή ή μη εκ μέρους της Χαμάς, εξαρτάται από τι θα κερδίσει και τι θα χάσει αυτή τη στιγμή. Έχω την εκτίμηση ότι οι μεγαλύτερες στρατιωτικές υποδομές της Χαμάς έπειτα από δύο χρόνια ισραηλινών βομβαρδισμών έχουν καταστραφεί. Στα σημεία του σχεδίου, η Χαμάς μπορεί κάλλιστα εκτός από το να αφοπλιστεί, να φύγει, να γίνει αποδεκτή και να μεταφερθεί σε οποιοδήποτε άλλο ανοιχτό διάδρομο εκτός Παλαιστίνης. Νομίζω ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό αυτό το θέμα και έχω την εντύπωση ότι η Χαμάς θα συμβουλευτεί και θα έρθει σε επικοινωνία με τους συμμάχους για την αυριανή μέρα του Παλαιστινιακού. Αν ενδιαφέρεται για τον παλαιστινιακό λαό, πρέπει να την αποδεχτεί. Αν δεν ενδιαφέρεται, θα δείξει τι ακριβώς είναι.
Όλοι ελπίζουμε στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα της συμφωνίας προκειμένου να μην εκτοπιστεί και να μην ταλαιπωρηθεί άλλο ο παλαιστινιακός λαός - και ειδικά τα παιδιά, τα οποία δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να είναι τα πρώτα θύματα ενός πολέμου.
Εκτιμάτε ότι το σχέδιο θα μπορούσε πράγματι να αποτελέσει τη βάση για μια μακροχρόνια ειρήνη, κατά τα λεγόμενα Τραμπ, δεδομένου ότι ο ίδιος ανέβασε εξαιρετικά ψηλά τον πήχη των προσδοκιών;
Εκτιμώ τα εξής: σε μακρόχρονες διαμάχες, όπως αυτή που ξεκίνησε από την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ το 1948, οι στρατιωτικές αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις δεν λύνονται από τη μία μέρα στην άλλη, ωστόσο πρέπει πάντοτε να γίνει μία αρχή. Επίσης το δεύτερο που γνωρίζω καλά και έχω υιοθετήσει αυτήν την άποψη είναι ότι οι διεθνείς ανακοινώσεις για το πότε ξεκινάς έναν πόλεμο και πότε τον τελειώνεις δεν γίνονται την τελευταία στιγμή· προηγούνται διαδικασίες.
Άρα, λοιπόν, αυτή τη στιγμή συζητάμε πάνω στη βάση ότι ήδη ασκούνται πιέσεις στη Χαμάς για να αποδεχτεί τους όρους των 20 σημείων. Αλλιώς θα περάσει σε μονόδρομο. Η δική μου εκτίμηση είναι ότι η μυστική διπλωματία και η πίεση σε παγκόσμιο επίπεδο βρίσκονται τώρα στον ύψιστο βαθμό προκειμένου να μπορέσει να υπάρξει μια βάση για την διευθέτηση της ειρήνης εκεί.
Τι ρόλο έχουν να διαδραματίσουν το Κατάρ και η Τουρκία;
Ο Νετανιάχου αποσαφήνισε προς το Κατάρ ότι σκοπός του πρόσφατου χτυπήματος δεν ήταν να υπονομεύσει την εθνική ασφάλεια της χώρας, αλλά στόχος ήταν οι ηγέτες της Χαμάς, εχθροί του Ισραήλ που σκότωσαν Ισραηλινούς. Από εκεί και πέρα, θεωρώ ότι τόσο το Κατάρ όσο και η Τουρκία θα προσπαθήσουν να εμπλακούν και να διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της ειρήνης, την ανοικοδόμηση της νέας Γάζας -βέβαια πάντα με τον έλεγχο των Ισραηλινών για λόγους ασφαλείας- και την επόμενη μέρα. Η Τουρκία, θεωρώ, δεν έχει να κερδίσει πολλά, δεδομένου ότι το Ισραήλ δεν τη θεωρεί φιλική χώρα.
Επαναλαμβάνω ως προς το σχέδιο ότι πρόκειται για μία κατάσταση «win-win». Τάσσομαι πάντα υπέρ της διπλωματίας και ακόμη και όταν μαίνονται στρατηγικές συγκρούσεις πρέπει πάντοτε να υπάρχει η επιστροφή στη λογική. Αυτή η κατάσταση του συνεχιζόμενου πολέμου ήταν τόσο για το Ισραήλ όσο και για τον παλαιστινιακό λαό μία κατάσταση lose-lose από πολλές πλευρές για τον καθένα. Οπότε, νομίζω ότι η φωνή της λογικής και της διπλωματίας θα πρέπει να επικρατήσει τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στην ρωσο-ουκρανική σύγκρουση.
Η δική μου εκτίμηση είναι ότι από τη στιγμή που ο Ντόναλντ Τραμπ έχει ξεκινήσει τη διαδικασία και έχει γίνει αποδεκτή εκ μέρους του Ισραήλ, η τελευταία επίσκεψη του Νετανιάχου ήταν τελικά επί στρατηγικών ανακοινώσεων για τα 20 σημεία τα οποία έχει ήδη αποδεχτεί εδώ και καιρό η πλευρά του Ισραήλ. Τώρα, δίνουν χρόνο διαχείρισης της κρίσης στην Χαμάς, τους συμμάχους και τα κράτη που υποστηρίζουν τη Παλαιστίνη. Ελπίζω μέχρι τέλους να επικρατήσει η φωνή της λογικής και να υπάρξει μια βάση για ειρήνευση στην περιοχή.
Σε ό,τι αφορά το στολίσκο που προσεγγίζει τη Γάζα διακρίνετε ότι θα μπορούσε να υπάρξει κάποιο απρόοπτο που να δυσχεράνει την όλη διαδικασία;
Ο στολίσκος κινείται για να παραδώσει προμήθειες. Δεν εκτιμώ ότι πρόκειται για σημαντικό «παιχνίδι» στο σκάκι για να επηρεάσει την κατάσταση. Άλλωστε, στα πλαίσια της συμφωνίας, θα σταματήσουν οι πολεμικές επιχειρήσεις και θα ανοίξουν οι διάδρομοι επισιτιστικής και ιατροφαρμακευτικής βοήθειας προς τον παλαιστινιακό λαό. Εάν όντως μεταφέρει ανθρωπιστική βοήθεια, τότε θα περιμένει να δοθεί το «πράσινο φως», να εφαρμοστεί η συμφωνία και να μεταφερθεί η βοήθεια μέσω ασφαλών διαδρόμων. Οτιδήποτε άλλο που θα μπορούσε να δημιουργήσει πρόβλημα αφορά το σκοπό και το λόγο για τον οποίο ο στολίσκος μεταφέρει τι.
Θα λάβουν εντολές και θα γίνει έλεγχος. Μπορεί και να μην τους επιτραπεί προς στιγμή, αλλά αφότου υπάρξει η συμφωνία, και υπό τον έλεγχο των IDF για να μην υπάρχουν όπλα, θεωρώ δεν τίθεται ζήτημα. Αν πρόκειται καθαρά για ανθρωπιστική βοήθεια, θα τους επιτραπεί η είσοδος, όπως και αρμόζει να φτάσουν οι διεθνείς διαπραγματευτές και παρατηρητές στον ταλαιπωρημένο λαό της Παλαιστίνης.
Σε κάθε περίπτωση, στα πλαίσια της συμφωνίας, οποιοσδήποτε προσπαθήσει με οποιονδήποτε τρόπο να την πυρπολήσει, θα είναι και υπεύθυνος των πράξεών του. Όταν υπάρχει στα σκαριά η αποδοχή μίας συμφωνίας που όντως θα δώσει το «πράσινο φως» για την είσοδο ανθρωπιστικής βοήθειας, οποιοσδήποτε πάει να την πυρπολήσει και τραντάξει τα θεμέλια μίας τέτοιας συμφωνίας είναι και υπεύθυνος απέναντι στην παγκόσμια κοινή γνώμη και στην παγκόσμια ασφάλεια.
Όσον αφορά τις ισορροπίες στον συνασπισμό Νετανιάχου υπό το φως των θέσεων των ακροδεξιών εταίρων του; Μπορεί να κλυδωνιστεί η κυβέρνηση;
Τίποτα δεν αποκλείω. Το σημαντικό όμως είναι ότι υπάρχει ένα διεθνές σχέδιο αποδοχής της ειρήνης. Από εκεί και πέρα σίγουρα θα υπάρξουν κάποιες αλλαγές, σίγουρα θα υπάρξουν κάποιες πιέσεις. Όσο αφορά τις διαδικασίες ανταλλαγής ομήρων με κρατουμένους, σίγουρα θα υπάρξουν κάποιες φωνές από μέσα αντίδρασης.
Αυτό που για εμένα μετράει είναι ότι πρέπει ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή να σταματήσει γιατί είναι ένας πόλεμος επικίνδυνος - ένας πόλεμος που μπορεί να δημιουργήσει μια γενικότερη ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή με παγκόσμιες επιπτώσεις. Δηλαδή, αποτελεί σημαντικό κίνδυνο ασφάλειας και ανάδυσης νέων παγκόσμιων κινδύνων. Θεωρώ ότι πρέπει να ασχοληθούμε πολύ αργότερα με το εάν και ποιοι τριγμοί μπορεί να προκύψουν στην κυβέρνηση του Ισραήλ· το πρωτεύων αυτή τη στιγμή είναι να υπάρξει ειρήνευση στην περιοχή και να υπογραφεί η συμφωνία - γιατί ακόμα και μία πιθανή ειρήνευση μπορεί να σαποταριστεί από οποιονδήποτε και οτιδήποτε ανά πάσα στιγμή.
Πρέπει να υπάρξουν τα στερεά θεμέλια μίας σωστής διεθνούς συμφωνίας προκειμένου να μπορέσουμε να περάσουμε και στη διαχείριση των άλλων κρίσεων όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και κατ’ εμέ το πιο σημαντικό είναι τι ρόλο θα παίξει και πώς θα αντιδράσει η Ευρωπαϊκή Ένωση την επαύριο μίας διεθνούς συμφωνίας που δημιουργήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, θα εφαρμοστεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες και έχει κορυφαίο επίτροπο τον Τόνι Μπέρ της Βρετανίας, που είναι εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θεωρώ ότι πρέπει και η Ευρωπαϊκή Ένωση να κινηθεί διπλωματικά παρόλα τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί από τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά και τις καταστάσεις στο εσωτερικό στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και γενικότερα. Πρέπει η Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει σημαντική, ισχυρή παρουσία στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή.
* Ο Δρ. Αθανάσιος Η. Μποζίνης είναι Επίκουρος Καθηγητής «Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας και Νέων Τεχνολογιών - Βιοασφάλειας», Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Μέλος Επιστημονικού Συμβούλιου Ανάλυσης Υβριδικών Απειλών στην Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας - Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης
