Όταν η πόλη βρίσκει τους γνώριμους ρυθμούς της, δύο εκθέσεις έρχονται να δώσουν τον τόνο της νέας σεζόν. Ο Χρήστος Μαρκίδης στο Art Project Space και η Λήδα Κοντογιαννοπούλου στη γκαλερί Σκουφά. Δεν είναι καλλιτέχνες της πληθωρικής παραγωγής· αντιθέτως, εργάζονται όπως ο ποιητής: με φειδώ, ζυγίζοντας τις λέξεις, τοποθετώντας τις σιωπές ανάμεσα. Κοινό τους γνώρισμα, η σπάνια λιτότητα. Μας καλούν να δούμε όχι το πλήθος των εικόνων, αλλά το βάρος κάθε μιας, όπως ο στίχος μετράει περισσότερο από τη σελίδα.
Ειδικά ο Χρήστος Μαρκίδης είναι και γραφιάς και ζωγράφος. Ένας ξεχωριστός δημιουργός που μπορεί και εκφράζεται με διαφορετικά είδη γραφής. Στα πρώτα του βήματα κράτησε στο χέρι το πινέλο· με χρώμα προσπάθησε να περι-γράψει τ’ απόκρυφο βλέμμα της μορφής, να απλώσει στα μελάνια το μυστήριο του προσώπου. Η ζωγραφική του δεν εντάσσεται εύκολα σε μια τάση ή σχολή. Κουβαλά μνήμες από την αρχαϊκή ακινησία και το υπερκόσμιο βλέμμα των φαγιούμ, κι από την άλλη τη σπαρακτική παραμόρφωση και την εκρηκτική ύλη του Μπέικον. Μορφές που είναι συγχρόνως παρούσες και φευγαλέες· πρόσωπα που σε κοιτούν με την αιωνιότητα ενός ταφικού πορτραίτου, ενώ συστρέφονται μες στη φθορά της ζωής που τρέχει.
Έργο του Χρήστου Μακρίδη
Στα έργα του, ο θεατής αισθάνεται μιαν αγωνία, μια μαρτυρία που δεν υποχωρεί. Η ζωγραφική δεν αφήνεται στο αισθητικό παιχνίδι, αλλά απαιτεί συμμετοχή: να συναντήσεις το βλέμμα, να αντέξεις τη μορφή. Το χρώμα, υπόγεια παλλόμενο, μοιάζει με την υλική εκδοχή της σιωπής· το περίγραμμα, άλλοτε ακριβές κι άλλοτε διαλυμένο, δείχνει την πάλη του καλλιτέχνη με τον χρόνο και την ύπαρξη. Δεν πρόκειται για στυλιστική μίμηση· είναι το σπάνιο παράδειγμα δημιουργού που επιχειρεί να ενώσει τον βόμβο της μνήμης με την κραυγή της στιγμής.
Έργο του Χρήστου Μακρίδη
Ύστερα ήρθαν οι λέξεις. Σαν να χρειαζόταν χρώμα το σκοτάδι της μνήμης, ο Μαρκίδης στράφηκε στην ποίηση. Οι στίχοι του δεν αφηγούνται, αλλά στέκονται όπως η μορφή στο κάδρο: απέναντι σου, απαιτώντας ανταπόκριση. Οκτώ συλλογές, και ένας συγκεντρωτικός τόμος με τα δοκίμιά του, φανερώνουν την επίμονη χειρονομία του ανθρώπου που παλεύει τη λέξη, όπως άλλοτε την αχλή του σχεδίου.
Έργο του Χρήστου Μακρίδη
Παρόλο που ο Μαρκίδης είναι γερός ποιητής, αναρωτιέμαι· αν δεν άφηνε τη ζωγραφική, αν δεν επέμενε να χαράζει με τις λέξεις, ποια θα ήταν η συνέχειά του; Ίσως μια ζωγραφική εγκλωβισμένη στην ίδια της την ακινησία, χωρίς την ανάσα του στίχου. Γιατί η ποίηση του Μαρκίδη δεν είναι φυγή αλλά δοκιμασία· είναι η άλλη όψη του ίδιου καθρέφτη. Έτσι η «Αναδρομή» στη νέα γκαλερί του Πέτρου Δουμά στο Κουκάκι (Art Project Space), δεν είναι απλώς μια έκθεση, αλλά η επιστροφή ενός καλλιτέχνη που δοκίμασε και τις δύο όχθες της τέχνης κι έμαθε πως ποίημα και εικόνα δεν χωρίζουν, παρά μόνον συμπληρώνουν το ένα το άλλο.
Έργο του Χρήστου Μακρίδη
Για τη ζωγραφική της Λήδας Κοντογιαννοπούλου στη «Σκουφά» μιλούν και γράφουν ποιητές. Όχι τυχαία. Γιατί οι εικόνες της μοιάζουν με ποιήματα που μας μπάζουν σε δωμάτια ιδιωτικά, ανοίγουν παράθυρα και φέρνουν ένα φως που τρεμοπαίζει πάνω σε μια καρέκλα ή σε ένα τραπέζι. Όλα όσα φαίνονται άψυχα αποκτούν την ψυχή της μνήμης. Δεν είναι περιγραφές χώρων· είναι ο χρόνος που κάθεται μέσα τους, όπως η σκόνη και το ημίφως. Ο Διονύσης Καψάλης στάθηκε στην αίσθηση του «οικείου» που ακτινοβολεί το έργο της, εκεί όπου η μνήμη γίνεται σώμα, παίρνει υπόσταση στον χώρο.
Τα έργα της είναι μετρημένα, όπως δουλεύει ο καλός ποιητής. Δεν σκορπίζουν, μα κρατούν τη σιωπή τους. Είτε πρόκειται για τα σπίτια δημιουργών είτε για νυχτερινά εσωτερικά, η Κοντογιαννοπούλου κατορθώνει να μετατρέψει τον χώρο σε μνήμη, τη σιωπή σε μορφή. Το φως και η σκιά δεν είναι απλώς εφέ· είναι η εσωτερική της γλώσσα, το μέτρο με το οποίο ζυγίζει την απουσία.
Έργο της Λήδας Κοντογιαννοπούλου
Ειδικότερα, θέλω να σταθώ στα μεταλλικά σκεύη, τα μπουκάλια, τις τσαγιέρες, τις κεραμικές φόρμες σε φόντα με μοτίβα ή άνθη. Εκεί, φαίνεται καθαρά τι σημαίνει μέτρο στη δουλειά της: δεν επιζητεί τον πλούτο ούτε τη θεατρικότητα. Τοποθετεί σκεύη ζυγισμένα σε απόσταση, μελετημένα στις σχέσεις τους, σαν να τα συγκρατεί μια εσωτερική γεωμετρία. Και συγχρόνως, δηλώνουν τον προσωπικό της ρυθμό: την πειθαρχία του βλέμματος, την πίστη ότι η ζωγραφική είναι μέτρημα, όχι πληθωρική κατάθεση. Οι νεκρές φύσεις της ακουμπούν σε μια μεγάλη παράδοση, από τα ολλανδικά stilleven ως τις συνθέσεις του Καραβούζη, όπου το αντικείμενο αποκτά μια άλλη ζωή: γίνεται δοχείο εσωτερικότητας και αλήθειας.
Έργο της Λήδας Κοντογιαννοπούλου
Δύο ποιητικές προτάσεις, ανένταχτες ακόμη στον εικαστικό μας χάρτη, ξεχωρίζουν στα εγχώρια ονόματα της πρωτεύουσας. Είναι δουλειές που ανασαίνουν στον διάλογο με την παράδοση, αλλά δεν εγκλωβίζονται σε αυτήν· δουλειές που ζητούν τον θεατή συμμέτοχο. Σ’ έναν χάρτη που συχνά γοητεύεται από την ευκολία και το εντυπωσιακό, οι δύο αυτές εκθέσεις έρχονται να μας θυμίσουν το μετρημένο βήμα της μεγάλης τέχνης. Και ίσως γι’ αυτό να αξίζουν ακόμη περισσότερο την προσοχή μας.
Κεντρική φωτ.: Έργο του Χρήστου Μακρίδη
