Το Βατικανό ανακοίνωσε πως το μεγαλειώδες έργο του Τιτάνα της Αναγέννησης –η τοιχογραφία που καλύπτει τον ανατολικό τοίχο πίσω από το ιερό της Καπέλα Σιξτίνα– πρόκειται να υποβληθεί σε εκτενή συντήρηση την άνοιξη του 2026. Ζωγραφισμένη ανάμεσα στο 1536 και το 1541, η «Kρίση» σηματοδοτεί την ύστερη περίοδο του Μικελάντζελο, όταν ο καλλιτέχνης είχε ήδη συμπληρώσει έξι δεκαετίες ζωής. Παραγγέλθηκε από τον Πάπα Κλήμη VII (ολοκληρώθηκε υπό τον Πάπα Παύλο Γ’), σε μια περίοδο όπου η Καθολική Εκκλησία αναζητούσε καλλιτεχνικά έργα ικανά να αφυπνίσουν το θρησκευτικό συναίσθημα, λίγο πριν και κατά τη διάρκεια της Αντιμεταρρύθμισης.
Η σύνθεση, με διάσταση περίπου 14,6 x 13,4 μέτρα, αποτυπώνει τη Δευτέρα Παρουσία: στο κέντρο δεσπόζει ο Χριστός, περιστοιχισμένος από την Παναγία και πλήθος αγίων, προφητών και μαρτύρων. Οι μορφές, γυμνές ή ημίγυμνες, είναι γεμάτες ένταση και δραματικότητα, αποτυπώνοντας την αίσθηση ενός σύμπαντος στο μεταίχμιο – ανάμεσα στη σωτηρία και στην καταδίκη. Στη δεκαετία του 1560, η Σύνοδος του Τριδέντο θεώρησε σκανδαλώδη τη γύμνια των μορφών, οδηγώντας σε μεταγενέστερες παρεμβάσεις κάλυψης από τον Ντανιέλε ντα Βολτέρα, που έμεινε στην ιστορία με το προσωνύμιο Il Braghettone («ο βρακοποιός», o ζωγράφος των παντελονιών).
Ο Πάολο Βιολίνι, νέος επικεφαλής του εργαστηρίου αποκατάστασης ζωγραφικών έργων του Βατικανού, εξηγεί ότι η προγραμματισμένη «επέμβαση» θα γίνει με σκαλωσιά, εξοπλισμένη με αναβατόριο και δυνατότητα πρόσβασης σε δώδεκα επίπεδα, ώστε ομάδα 10–12 συντηρητών να εργαστεί με ακρίβεια. Η φθορά που αντιμετωπίζουν δεν είναι μόνο η παρουσία του χρόνου· είναι και η συνεχής ανθρώπινη παρουσία με τα στίφη των τουριστών να κατακλύζουν το μνημείο και τα φλας των φωτογραφικών μηχανών που επιβαρύνουν το χρώμα και τον σοβά. Η αποκατάσταση της «Kρίσης» εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική συντήρησης, που ξεκίνησε με τη δεκαετή εργασία καθαρισμού στις αίθουσες του Ραφαήλ.
Michelangelo, Σπουδή για την «Τελευταία κρίση», μαύρη κιμωλία σε χαρτί (περίπου 1534-36) © The Trustees of the British Museum
Η τελευταία μεγάλη επέμβαση στην «Τελική Kρίση» έγινε τη δεκαετία του 1990, στο πλαίσιο της μνημειώδους συντήρησης του συνόλου της Καπέλα Σιξτίνα (1980-1994). Η αποκατάσταση εκείνη, που χρηματοδοτήθηκε γενναία από το ιαπωνικό τηλεοπτικό δίκτυο Nippon TV, είχε στόχο την απομάκρυνση αιώνων αιθάλης, σκόνης και μεταγενέστερων στρωμάτων βερνικιού. Η διαδικασία αποκάλυψε χρωματικές αποχρώσεις και λεπτομέρειες που για αιώνες ήταν αόρατες, προκαλώντας έντονη συζήτηση στον επιστημονικό και καλλιτεχνικό κόσμο. Από τη μία πλευρά, υποστηρίχθηκε ότι αφαιρέθηκαν, μαζί με τα ξένα στρώματα, και χρωματικοί τόνοι που οφείλονταν στον ίδιο τον Μικελάντζελο, με αποτέλεσμα να αλλάξει η αρχική ταυτότητα του έργου. Άλλοι, αντιθέτως, μίλησαν για «αναγέννηση» της αρχικής λάμψης και για αποκατάσταση της πρόθεσης του καλλιτέχνη.
Η σημερινή συντήρηση, τριάντα και πλέον χρόνια αργότερα, θα βρεθεί αναπόφευκτα αντιμέτωπη με παρόμοια ερωτήματα: πόσο μακριά μπορεί να φτάσει κανείς για να προστατεύσει ένα έργο, χωρίς να αλλοιώσει την ιστορική του πατίνα; Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των υπευθύνων, η αποκατάσταση θα διαρκέσει τουλάχιστον 12 μήνες, με πιθανότητα παράτασης αν οι ειδικοί εντοπίσουν φθορές που απαιτούν ειδική μεταχείριση. Το κόστος δεν έχει ακόμη ανακοινωθεί, αλλά αναμένεται να καλυφθεί από συνδυασμό χορηγιών και διεθνών συνεργασιών. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Βατικανού, η Καπέλα Σιξτίνα θα παραμείνει ανοιχτή στο κοινό καθ’ όλη τη διάρκεια των εργασιών. Η πρόσβαση στην «Κρίση» θα γίνεται μερικώς, καθώς θα υπάρχει σκαλωσιά μπροστά στον ανατολικό τοίχο, αλλά οι υπόλοιπες τοιχογραφίες (οροφή, πλευρικοί τοίχοι) θα είναι ορατές.
Κεντρική φωτ.: Μικελάντζελο, «Τελική Κρίση» @Vatican Museums
