Στην παραπάνω φωτογραφία, τρία μικρά αγόρια στέκονται στη γωνία ενός δρόμου στο νησί της Σαντορίνης. Το ένα από αυτά κάτι κρατά, αν ζουμάρουμε αρκετά τη ματιά μας, μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα γατάκι. Τα τρία μικρά αυτά παιδιά και το αιλουροειδές είναι οι μόνες υπάρξεις που έχουν απαθανατιστεί, ενώ ψήγματα ανθρώπινης παρουσίας προδίδουν και τα λευκά απλωμένα ρούχα πιο πίσω από τα παιδιά. Το βλέμμα «ταξιδεύει» στη φωτογραφία, παρατηρεί τα παράθυρα ανάμεσα στους λευκούς τοίχους, το βραχώδες τοπίο και τον ουρανό που έχει «σκύψει» επάνω από τη θάλασσα.
Η εν λόγω φωτογραφία αποτελεί ένα παράθυρο στην ιστορία καθότι έχει κρατήσει ζωντανή μία στιγμή στο κυκλαδίτικο νησί, το διάστημα μεταξύ 1928 και 1932, προτού ο σεισμός που σημειωθεί το καλοκαίρι του 1956 στην περιοχή της Αμοργού, πλήξει επίσης το νησί της Σαντορίνης προκαλώντας την απώλεια δεκάδων κατοίκων και σημειώνοντας σημαντικές καταστροφές στο δομημένο περιβάλλον. Η προσεισμική της μορφή –όπως και η στιγμή στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος σημειώματος– διεσώθη χάρη στην εκτενή αποτύπωση του νησιού από την Ελληνίδα φωτογράφο του Μεσοπολέμου, Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (1899-1998).
Γνωστή ως Nelly’s (Αϊδίνιο, 1899 - Αθήνα, 1998), η φωτογράφος επισκέφθηκε τη Θήρα για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1928, ύστερα από προτροπή της αδερφής της Μάρως Σουγιουλτζόγλου και του σαντορινιού συζύγου της Σπυρίδωνα Αλ. Μαλασπίνα. Με αφετηρία τον μεσαιωνικό οικισμό του Πύργου όπου διέμενε τότε η οικογένεια, η Nelly’s περιηγήθηκε το νησί με τη φωτογραφική της μηχανή ανά χείρας.
Nelly’s. Σαντορίνη 1928-1932 ©Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία
Μία επιλογή από εικόνες εκείνης της περιόδου, σε σύγχρονες ψηφιακές εκτυπώσεις, επιστρέφουν στον τόπο δημιουργίας τους. Το γεγονός είναι η φωτογραφική έκθεση «Nelly’s. Η Σαντορίνη του μεσοπολέμου» που εγκαινιάζεται στο Κέντρο Φωτογραφίας Καστελάνα, στο Καστέλι Πύργου Σαντορίνης, σε συνδιοργάνωση με το Μουσείο Μπενάκη και την επιμέλεια της Αλίκης Τσίργιαλου (Υπεύθυνη Φωτογραφικών Αρχείων Μουσείου Μπενάκη) και της Τόνιας Νούσια (Αρχιτέκτων, Μουσειολόγος).
Μεταξύ άλλων, οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται στο πλαίσιο της έκθεσης, συνδιαλέγονται με ένα διαφορετικό πια νησιωτικό τοπίο: δεν είναι μόνο το περιβάλλον όπου τότε κυριαρχούσε η φύση και τα δρομάκια αποτελούσαν μέρος της, αλλά και η ανθρώπινη παρουσία που συνυπήρχε αρμονικά δίχως να «φορτίζει» το νησί όπως παρατηρείται σε φωτογραφίες της Σαντορίνης σήμερα, κατά τους θερινούς μήνες με αυξημένη τουριστική κίνηση. Η ανθρώπινη παρουσία είναι διακριτική στις φωτογραφίες της Σαντορίνης από τη ματιά της Nelly’s, τόσο διακριτική που οι οικισμοί φαντάζουν έρημοι. Οι λιγοστές ηλικιωμένες γυναίκες και τα παιδιά που εμφανίζονται έχουν τοποθετηθεί σκηνογραφικά εξυπηρετώντας την εικονογραφική της γραφή.
Nelly’s. Σαντορίνη 1928-1932 ©Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία
Γιατί η Σαντορίνη; Το απόκρημνο ηφαιστειακό τοπίο και η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του νησιού κέντρισαν το ενδιαφέρον της. Σε τόνους άσπρου και μαύρου ισορροπούν αρμονικά οι σκούρες αποχρώσεις της λάβας και το βαθύ μπλε της θάλασσας με το εκτυφλωτικό αιγαιοπελαγίτικο φως που αντανακλά στην επιφάνεια των σπιτιών. Οι καμπύλες που διαγράφουν οι σκιές των κτιρίων, οι καμάρες στα γραφικά δρομάκια, οι τρούλοι των εκκλησιών αλλά και η ίδια η μορφολογία του εδάφους, πρωταγωνιστούν στις συνθέσεις της, διατηρώντας στο σήμερα στιγμές που έχουν εκλείψει.
Nelly’s. Σαντορίνη 1928-1932 ©Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία
Υπενθυμίζεται ότι η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη παραχώρησε το φωτογραφικό της έργο στο Μουσείο Μπενάκη το 1984. Τρία χρόνια αργότερα, ο συλλέκτης Δημήτρης Τσίτουρας επιμελήθηκε το λεύκωμα «Nelly’s. Σαντορίνη 1925-1930» (εκδόσεις Αρχείου Θηραϊκών Μελετών) και αποκάλυψε για πρώτη φορά στο κοινό τις λήψεις που πραγματοποίησε η διακεκριμένη φωτογράφος στο κυκλαδίτικο νησί κατά την προσεισμική περίοδο.
Nelly’s. Σαντορίνη 1928-1932 ©Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία
Η έκθεση «Nelly’s. Η Σαντορίνη του μεσοπολέμου» εγκαινιάζεται στις 10 Αυγούστου και θα διαρκέσει έως τις 20 Οκτωβρίου 2025. Στα εγκαίνια της έκθεσης, για τη φωτογράφο και το έργο της θα μιλήσουν η Αλίκη Τσίργιαλου, Υπεύθυνη των Φωτογραφικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη και επιμελήτρια της έκθεσης, ο Δημοσθένης Αγραφιώτης, Ποιητής, Καλλιτέχνης Διαμέσων, Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας ΕΣΔΥ, ο Δημήτρης Τσίτουρας, Νομικός και Συλλέκτης, και η Νατάσα Μαρκίδου, Αν. Καθηγήτρια, Τμήμα Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Τη συζήτηση θα συντονίσει η συνεπιμελήτρια της έκθεσης Τόνια Νούσια, Αρχιτέκτων Μουσειολόγος.
Η είσοδος θα είναι ελεύθερη για τους επισκέπτες της έκθεσης, η οποία λειτουργεί καθημερινά, από 10:00 έως 21:00, το διάστημα μεταξύ 10 Αυγούστου και 20 Οκτωβρίου 2025. Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο εκδηλώσεις και συζητήσεις για το έργο της Nelly’s και τον ρόλο της φωτογραφίας στη μελέτη της πολιτισμικής κληρονομιάς, καθώς και εργαστήρια για παιδιά και ενήλικες.
Τόσο η έκθεση όσο και οι εκδηλώσεις που θα τη συνοδεύουν έχουν ενταχθεί στην πρωτοβουλία του Δήμου Θήρας «Σαντορίνη 2025: Έτος Ανάδειξης και Υποστήριξης της Αυθεντικότητας».
Κεντρική φωτ.: Nelly’s. Σαντορίνη 1928-1932 ©Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία
