Η Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ και η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν βάζουν απόψε, στο «τραπέζι» του Άνκορατζ το μέλλον του πολέμου στην Ουκρανία αλλά και την προοπτική επανεκκίνησης των διμερών σχέσεων των δύο υπερδυνάμεων που έφτασαν σε ιστορικό χαμηλό μετά την απρόκλητη ρωσική εισβολή σε κυρίαρχο ευρωπαϊκό έδαφος. Το διακύβευμα αυτής της -ήδη χαρακτηρισμένης ως ιστορικής - συνόδου κορυφής είναι μεγάλο και για τις δύο πλευρές, όμως ακόμη μεγαλύτερη είναι η αγωνία της Ουκρανίας και της Ευρώπης για όσα μπορεί να αποφασιστούν για εκείνες, χωρίς εκείνες.
Σαράντα δύο μήνες αφότου ο Βλαντιμίρ Πούτιν έριξε τον ρωσικό στρατό σε έναν βάρβαρο πόλεμο με ουσιαστικό στόχο την εξάλειψη της εθνικής ταυτότητας της Ουκρανίας, και επτά μήνες μετά την επάνοδο του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, οι δύο ηγέτες έρχονται απόψε ενώπιος ενωπίω για πρώτη φορά έπειτα από μία εξαετία. Κυνηγούν διαφορετικούς στόχους, αν και «συναντώνται» στην επιθυμία να επαναφέρουν τις διμερείς σχέσεις σε τροχιά. Το ερώτημα είναι εάν και πώς αυτό μπορεί να συμβεί - και με ποιο κόστος για το Κίεβο, που μαζί με την Ευρώπη παρακολουθεί από απόσταση.
Ουδείς αναμένει το τέλος του πολέμου στη σύνοδο αυτή, ούτε και είναι σαφές εάν όντως θα υπάρξει εκεχειρία και ποιας μορφής. Ο Αμερικανός πρόεδρος θα πιέσει για κατάπαυση του πυρός ως πρόδρομο για μία ειρηνευτική συμφωνία, έχοντας στείλει καθησυχαστικά μηνύματα στους Ευρωπαίους πως στην Αλάσκα δεν θα «αγγιχτεί» το εδαφικό. Ωστόσο, οι επιφυλάξεις παραμένουν και οι φόβοι για μία νέα «Γιάλτα» δεν έχουν υποχωρήσει. Η συνέχεια θα φανεί σε μία πιθανή τριμερή με τη συμμετοχή του Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Η τριμερής συνάντηση, πιθανόν επίσης στην Αλάσκα, είναι ο επόμενος «σταθμός» που ο Ντόναλντ Τραμπ έχει δηλώσει ότι θα επιδιώξει, υπό την προϋπόθεση ότι οι σημερινές συνομιλίες δεν θα πέσουν στο κενό. Την τριμερή αυτή -στην οποία δεν δίνει ενδείξεις ότι η ευρωπαϊκή πλευρά θα είναι παρούσα- ορίζει ο Αμερικανός πρόεδρος ως το καθοριστικό σημείο για το Ουκρανικό ζήτημα. Μία τριμερής θα συνιστά υποχώρηση για τον Βλαντιμίρ Πούτιν που επιμένει να μην αναγνωρίζει τον Ζελένσκι ως νόμιμο ηγέτη της χώρας που εκείνος έχει αιματοκυλίσει.
«Η δεύτερη συνάντηση θα είναι πάρα, πάρα πολύ σημαντική, γιατί εκεί θα γίνει η συμφωνία. Και δεν θέλω να χρησιμοποιήσω τη λέξη ‘μοιρασιά’, αλλά, ξέρετε, σε έναν βαθμό δεν είναι και κακός όρος», δήλωσε ο Τραμπ στο Fox News Radio πριν αναχωρήσει για την Αλάσκα. Αναφερόταν στο ενδεχόμενο ο Ζελένσκι να αναγκαστεί να δεχθεί «ανταλλαγές εδαφών» - στην πράξη την παραχώρηση ουκρανικών περιοχών στη Ρωσία, ακόμη και τμημάτων που δεν έχουν καταληφθεί.
Ο Πούτιν θα αξιοποιήσει κάθε λεπτό στην αποψινή συνάντηση για να επιχειρήσει να σπείρει διχόνοια μεταξύ Ουάσινγκτον και συμμάχων. Προωθώντας την πρόταση για παραχώρηση ολόκληρου του Ντονμπάς ως προϋπόθεση για κατάπαυση του πυρός -δηλαδή την πλήρη απόσυρση των ουκρανικών δυνάμεων από εδάφη που ακόμη ελέγχουν- ο Ρώσος πρόεδρος εξασφάλισε την πολυπόθητη κατ’ ιδίαν συνάντηση με τον Τραμπ, την αναβολή των κυρώσεων με τις οποίες είχε συνδέσει το τελεσίγραφό του ο Αμερικανός πρόεδρος και αναζωπύρωσε τους φόβους για ένα παρασκηνιακό «παζάρι» εις βάρος της Ουκρανίας και της Ευρώπης.
Στόχος του είναι να πείσει τον Τραμπ να αποδεχθεί απαιτήσεις που θα απομονώσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες από την Ουκρανία και την Ευρώπη. Για να δημιουργήσει ρήγμα, χρειάζεται να τον πείσει ότι στην αρχή των διαπραγματεύσεων πρέπει να υπάρξει μια επώδυνη -ή και αδύνατη- παραχώρηση. Η απαίτηση για αποχώρηση της Ουκρανίας από το Ντονμπάς είναι ακριβώς αυτό το βήμα.
Ο Ζελένσκι και οι Ευρωπαίοι έχουν ήδη απορρίψει κατηγορηματικά κάθε τέτοια ιδέα, υποστηρίζοντας ότι τα εδαφικά ζητήματα μπορούν να τεθούν μόνο μετά την κατάπαυση του πυρός. Ο Τραμπ, στην τηλεδιάσκεψη μαζί τους, εμφανίστηκε να κινείται στην ίδια τροχιά, αλλά ο Πούτιν εξακολουθεί να στοχεύει στο να παρασύρει τις ΗΠΑ στην πρότασή του. Μια μερική εκεχειρία από αέρος θα μπορούσε να προσφερθεί από τη Μόσχα, δίνοντάς της χρόνο να εντείνει τις επιχειρήσεις στο έδαφος πριν τις διαπραγματεύσεις. Εξ ου και οι προειδοποιήσεις εκ μέρους του Κιέβου για τον κίνδυνο «εξαπάτησης» της αμερικανικής πλευράς πίσω από τις κλειστές πόρτες της στρατιωτικής βάσης Έλμερντορφ-Ρίτσαρντσον, όπου οι δύο ηγέτες θα συνομιλήσουν δίχως συμβούλους και μόνο με την παρουσία διερμηνέων.
«Η δεύτερη συνάντηση θα είναι πάρα, πάρα πολύ σημαντική, γιατί εκεί θα γίνει η συμφωνία. Και δεν θέλω να χρησιμοποιήσω τη λέξη ‘μοιρασιά', αλλά, ξέρετε, σε έναν βαθμό δεν είναι και κακός όρος», δήλωσε ο Ντόναλντ Τραμπ στο Fox News Radio πριν αναχωρήσει για την Αλάσκα. Ο Αμερικανός πρόεδρος επανήλθε δηλαδή στην «ανταλλαγή εδαφών» - στην πράξη την παραχώρηση ουκρανικών περιοχών στη Ρωσία, ενδεχομένως και τμημάτων που δεν έχουν καταληφθεί από τη Μόσχα.
Καθ’ όλη την εβδομάδα, ο Τραμπ επιχείρησε να χαμηλώσει τις προσδοκίες, μιλώντας άλλοτε για «διερευνητικές συνομιλίες» και άλλοτε για «σοβαρές συνέπειες» σε περίπτωση αδιαλλαξίας του Πούτιν. Αναγνωρίζει ότι ίσως να μην πετύχει άμεση εκεχειρία στην Αλάσκα, αλλά εμφανίζεται πεπεισμένος (όπως και άλλες φορές στο παρελθόν) ότι ο Ρώσος ηγέτης είναι έτοιμος να κινηθεί προς μια τελική συμφωνία. Αν ο Πούτιν απορρίψει, όπως κάθε φορά έως σήμερα, πλήρη κατάπαυση του πυρός και προτείνει μερική διακοπή των εχθροπραξιών, ο Ζελένσκι θα βρεθεί μπροστά σε δύσκολες επιλογές, ιδιαίτερα αν ο Τραμπ θεωρήσει ότι πρέπει να δοθεί χρόνος για τριμερή συνάντηση.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, δεν υπάρχει κάποια πλήρης ταύτιση Τραμπ με το όλο αφήγημα της Μόσχας, ούτε και θέλει να αφήσει χώρο σε πρωτοσέλιδα και τίτλους για έναν Πούτιν που «παίζει μαζί του».
Πάραυτα, το γεγονός ότι ενώ ο πόλεμος μαίνεται, ο καταζητούμενος για εγκλήματα πολέμου Βλαντιμίρ Πούτιν συναντάται με τον Ντόναλντ Τραμπ, και μάλιστα επί αμερικανικού εδάφους, έχει χαρακτηριστεί -και από το Κίεβο- σημαντική διπλωματική νίκη για έναν ηγέτη που από το 2022 θεωρείται παρίας. Ο Λευκός Οίκος το αντικρούει, ενώ ο Τραμπ, εμφανώς ενοχλημένος από δημοσιεύματα που παρουσιάζουν τη σύνοδο ως διπλωματική νίκη της Μόσχας, έχει σπεύσει να προειδοποιήσει για «πολύ σοβαρές συνέπειες» αν η Ρωσία αρνηθεί τον τερματισμό των εχθροπραξιών, χωρίς όμως να δίνει λεπτομέρειες.
Η σύνοδος στην Αλάσκα, πάντως, ούτε αρχίζει ούτε τελειώνει με την Ουκρανία.
«Αν και η συνάντηση παρουσιάζεται σχεδόν αποκλειστικά ως μια συζήτηση για τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, θα ήταν αφελές να υποθέσει κανείς ότι αυτό είναι το μόνο θέμα στην ατζέντα του Ντόναλντ Τραμπ. Υπάρχουν δύο πιθανά 'πακέτα' συμφωνίας που μπορεί να επιδιώξει: μια συμφωνία με τον Βλαντίμιρ Πούτιν για κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία και μία συμφωνία για την επανεκκίνηση των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας. Ο Τραμπ ενδιαφέρεται και για τα δύο και δεν τα θεωρεί αλληλοαποκλειόμενα», σημειώνει ο Στέφαν Γουλφ, καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, στην επιθεώρηση The Conversation.
Και ενώ οι περισσότεροι αναλυτές έχουν ήδη προεξοφλήσει την αποτυχία της συνόδου πριν καν πραγματοποιηθεί, ο Πίτερ Ράτλαντ, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Γουέσλιεν του Κονέκτικατ, προτρέπει σε αναμονή πριν από οποιαδήποτε οριστική κρίση. Από την τελευταία προσπάθεια του Τραμπ για ειρήνη στην Ουκρανία, αρκετοί παράγοντες έχουν μεταβάλει κάπως τις ισορροπίες: μεταξύ αυτών, η αποδυνάμωση του Ιράν, συμμάχου της Μόσχας, οι προειδοποιήσεις για δασμούς προς χώρες που στηρίζουν την ρωσική οικονομία έχουν δημιουργήσει πιέσεις.
«Αυτό δημιουργεί πραγματικό μοχλό πίεσης για τον Τραμπ απέναντι στον Πούτιν, αν θελήσει να τον αξιοποιήσει στην Αλάσκα. Με την ρωσική οικονομία να βρίσκεται υπό πίεση και τις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου να υποχωρούν, η Ρωσία κινδυνεύει να χάσει κρίσιμα έσοδα από τις πωλήσεις πετρελαίου στην Ινδία. Αυτό θα μπορούσε να αποδειχθεί το σημείο καμπής για τον Πούτιν, πείθοντάς τον να τερματίσει τον πόλεμο», εκτιμά ο ο Ράτλαντ.
Τις διμερείς οικονομικές σχέσεις, με αμοιβαία επωφελείς συμφωνίες, θέτει από την πλευρά της επί τάπητος στην Αλάσκα η Μόσχα ως τακτική διαπραγμάτευσης. Παραμονές της συνόδου, ο Πούτιν «επιστράτευσε» και κάτι άλλο που γνωρίζει ότι επιθυμεί ο Τραμπ - μία νέα συμφωνία ελέγχου των πυρηνικών όπλων που θα αντικαταστήσει τη συνθήκη New Start, η οποία εγκαινιάστηκε το 2011 και η ισχύς της λήγει τον Φεβρουάριο του 2016.
