Η ανδρική υπογονιμότητα αυξάνεται σιωπηρά, αλλά σταθερά τις τελευταίες πέντε δεκαετίες. Η πτώση της ποιότητας του σπέρματος αποτελεί πλέον παγκόσμιο φαινόμενο με σοβαρές βιολογικές, ψυχολογικές, κοινωνικές και δημογραφικές προεκτάσεις. Κι όμως, το πρόβλημα συζητείται ελάχιστα – συχνά πίσω από κλειστές πόρτες.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, σήμερα οι άνδρες ευθύνονται για περίπου το 40-50% των περιπτώσεων αδυναμίας σύλληψης. Κι όμως, η κοινωνία συνεχίζει να βλέπει την υπογονιμότητα ως «γυναικείο πρόβλημα». Οι άνδρες συχνά διστάζουν να εξεταστούν ή να συζητήσουν το ζήτημα, υπό τον φόβο του στιγματισμού ή λόγω έλλειψης ενημέρωσης.
Η πτώση της ποιότητας του σπέρματος
Όπως σημειώνεται σε έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Human Reproduction Update, μεταξύ 1973 και 2018 ο αριθμός των σπερματοζωαρίων μειώθηκε κατά περισσότερο από 50%. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι πως από το 2000 και έπειτα, ο ρυθμός μείωσης έχει υπερδιπλασιαστεί, ξεπερνώντας το 2,6% ετησίως.
Η φθίνουσα ποιότητα του σπέρματος – που συνδέεται με μειωμένο αριθμό, κινητικότητα και φυσιολογική μορφολογία των σπερματοζωαρίων – επιδρά αρνητικά όχι μόνο στην αναπαραγωγή, αλλά και στη συνολική υγεία του άνδρα, όπως και στη γενετική υγεία των απογόνων.
Ποιοι είναι οι ένοχοι;
- Η αιτιολογία της ανδρικής υπογονιμότητας είναι πολυπαραγοντική. Οι ειδικοί καταγράφουν:
- Καθιστικό τρόπος ζωής
- Παχυσαρκία και κακή διατροφή
- Χρόνιο στρες και έλλειψη ύπνου
- Κάπνισμα, άτμισμα και χρήση αναβολικών
- Κατανάλωση αλκοόλ
- Έκθεση σε φυτοφάρμακα, βαρέα μέταλλα, πλαστικοποιητές και μικροπλαστικά
- Υπερβολική θερμότητα (π.χ. χρήση laptop στα γόνατα)
Ο δρ. Ιωάννης Καλογήρου, Χειρουργός Ουρολόγος – Ανδρολόγος, τονίζει στο Liberal ότι «το ανδρικό σπέρμα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στις περιβαλλοντικές τοξίνες και στις ορμονικές διαταραχές». Η κακή διατροφή, πλούσια σε λιπαρά και φτωχή σε αντιοξειδωτικά, επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα του σπέρματος, ενώ η παχυσαρκία τροποποιεί τη φυσική και μοριακή του δομή.
Επιπλέον, πρόσφατες έρευνες εντόπισαν μικροπλαστικά ακόμα και σε ανθρώπινους όρχεις, υποδεικνύοντας μια ανησυχητική νέα πτυχή του προβλήματος.
Διάγνωση και θεραπεία
Η βασική εξέταση για την αξιολόγηση της ανδρικής γονιμότητας είναι το σπερμοδιάγραμμα, το οποίο αναλύει αριθμό, κινητικότητα και μορφολογία σπερματοζωαρίων. Εάν διαπιστωθεί παθολογικό εύρημα, ακολουθούν πιο εξειδικευμένες εξετάσεις:
- Ορμονικός έλεγχος (FSH, LH, τεστοστερόνη)
- Υπέρηχος όρχεων
- Καρυότυπος και γενετικές εξετάσεις
- Βιοψία όρχεων σε σοβαρές περιπτώσεις
Η αλήθεια είναι ότι πολλοί άνδρες καθυστερούν σημαντικά να απευθυνθούν σε ειδικό, ενώ θα έπρεπε να εξετάζονται παράλληλα με τη σύντροφό τους.
Ανάλογα με την αιτία της υπογονιμότητας, εφαρμόζονται φαρμακευτικές, χειρουργικές ή υποβοηθούμενες τεχνικές αναπαραγωγής (π.χ. εξωσωματική γονιμοποίηση με μικρογονιμοποίηση ICSI, σπερματέγχυση). Επιπλέον, υπάρχουν και μέθοδοι όπως GIFT και ZIFT που προσφέρουν ελπίδα στα ζευγάρια.
Η δρ. Μαρία Σταυρίδου, Μαιευτήρας-Γυναικολόγος εξειδικευμένη στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, επισημαίνει τη σημασία της ολιστικής αντιμετώπισης: «Η συνεργασία ανδρολόγου και γυναικολόγου είναι κρίσιμη για την επιτυχή έκβαση».
Η ψυχολογική διάσταση
Η υπογονιμότητα χτυπά στην καρδιά της ανδρικής ταυτότητας και αρρενωπότητας. Οι περισσότεροι άνδρες βιώνουν το πρώτο σοκ της διάγνωσης με άρνηση, θλίψη, θυμό ή ενοχή. Μακροπρόθεσμα, μπορεί να οδηγηθούν σε κρίση αυτοεκτίμησης, ακόμη και σε καταθλιπτικά συμπτώματα. Η στήριξη από τον/τη σύντροφο και η ψυχολογική υποστήριξη είναι καθοριστικής σημασίας.
Τι μπορεί να γίνει;
Η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Οι ειδικοί συστήνουν:
- Υιοθέτηση μεσογειακής διατροφής
- Συστηματική, αλλά ήπια άσκηση
- Διακοπή καπνίσματος και μείωση αλκοόλ
- Έλεγχος βάρους
- Αποφυγή θερμικών και περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων
- Έγκαιρη επίσκεψη στον ανδρολόγο σε περίπτωση δυσκολίας σύλληψης
Ο δρ. Αναστάσιος Λιβάνιος υπογραμμίζει ότι «η έρευνα δείχνει ότι η ποιότητα του σπέρματος και τα επίπεδα τεστοστερόνης μειώνονται, ενώ αυξάνονται τα ποσοστά στυτικής δυσλειτουργίας και κακοηθειών». Και παρ’ όλα αυτά, με μικρές παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής και την έγκαιρη διάγνωση, μπορούν να γίνουν θαύματα.
Η ανδρική γονιμότητα δεν είναι ατομικό πρόβλημα – είναι κοινωνικό, δημογραφικό και ιατρικό ζήτημα. Απαιτεί ενημέρωση, άρση ταμπού και πρόσβαση σε εξειδικευμένες δομές υγείας. Η πρόληψη είναι εφικτή. Η θεραπεία, σε πολλές περιπτώσεις, επίσης. Όπως εύστοχα δηλώνει ο δρ. Λιβάνιος: «Το σπερματοζωάριο είναι ένα μικροσκοπικό θαύμα. Αξίζει να το προστατεύσουμε».
