Τη θέση ότι το σχέδιο του Ντόναλντ Τραμπ για την ειρήνευση στη Γάζα συνιστά μια μέση οδό αποσυμπίεσης, με σκοπό να λήξει το δράμα των ομήρων και να σταματήσει η εργαλειοποίηση των ομήρων από τους τρομοκράτες της Χαμάς εκφράζει ο Καθηγητής Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Σπύρος Λίτσας, σε συνέντευξή του στο Liberal.
Επισημαίνει πως ο πρόεδρος των ΗΠΑ δείχνει κάθε μέρα της δεύτερης θητείας του να αντιλαμβάνεται ορθολογικά τους όρους άσκησης της εξωτερικής πολιτικής, αλλά και τον σημαντικό ρόλο που οι ΗΠΑ έχουν ως η κορυφή του Ελεύθερου Πόλου και τη διασφάλιση του status της Συμμαχίας στη νέα διπολική εποχή.
Ο κ. Λίτσας δηλώνει αισιόδοξος σε ό,τι αφορά την επόμενη μέρα στη Γάζα, «γιατί και το Ισραήλ δεν είναι αναθεωρητικός δρων, αλλά και γιατί η νέα Παλαιστινιακή αρχή θα έχει την ανάγκη να αφήσει πίσω της τις σκοτεινές ημέρες της Χαμάς και να αγκαλιάσει το μέλλον».
Ωστόσο, δεν κρύβει την ανησυχία του για το ζήτημα του αφοπλισμού της Χαμάς, υπογραμμίζοντας ότι «ο μη αφοπλισμός των τρομοκρατών αποτελεί μια διαρκή απειλή για το Ισραήλ αλλά και για τα κράτη της ευρύτερης περιοχής».
AP/Evan Vucci
Συνέντευξη στον Χρήστο Θ. Παναγόπουλο
Κύριε Λίτσα, το Ισραήλ φαίνεται να έχει αποδεχθεί τη γραμμή αποχώρησης που περιλαμβάνεται στο σχέδιο Τραμπ, ενώ η Χαμάς έχει δώσει μια «μερική αποδοχή». Πώς θα περιγράφατε το περιεχόμενο και τη λογική αυτού του σχεδίου, με φόντο και τις διαπραγματεύσεις στο Κάιρο;
Είναι φανερό πως και οι δυο πλευρές, όχι μόνο δεν εμπιστεύονται η μια την άλλη, αλλά ούτε και επιθυμούν στην πραγματικότητα να έρθουν σε ουσιαστική συνεννόηση. Το τρομοκρατικό χτύπημα της 7ης Οκτωβρίου άνοιξε το Κουτί της Πανδώρας μιας ολιστικής σύγκρουσης που και οι δυο πλευρές, για διαφορετικούς λόγους η κάθε μία, είναι διατεθειμένες να δώσουν.
Τώρα, ως προς το σχέδιο Τραμπ αυτό καθ’ αυτό, είναι σημαντικό να λεχθεί πως δεν αποτελεί σχέδιο οριστικής επίλυσης αλλά μια προσπάθεια να βρεθεί μια μέση οδός αποσυμπίεσης, ώστε να μην κλιμακωθεί περαιτέρω η ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα, που πλήττει τους Παλαιστίνιους αμάχους, αλλά και για να έρθει επιτέλους η κάθαρση στο απερίγραπτο δράμα των ομήρων, ζωντανών και νεκρών, που οι τρομοκράτες της Χαμάς συνεχίζουν να εργαλειοποιούν προς όφελος, όχι των Παλαιστινίων αλλά του δικού τους τζιχάντ.
Πώς ο Τραμπ κατόρθωσε να πείσει τις μουσουλμανικές χώρες να συμφωνήσουν σε ένα μέρος του σχεδίου στη Νέα Υόρκη και κατά πόσον αυτό μπορεί να πιστωθεί ως επιτυχία στον πρόεδρο των ΗΠΑ;
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος δείχνει κάθε ημέρα της δεύτερης θητείας του να αντιλαμβάνεται ορθολογικά τους όρους άσκησης της εξωτερικής πολιτικής, αλλά και τον σημαντικό ρόλο που οι ΗΠΑ έχουν ως η κορυφή του Ελεύθερου Πόλου και τη διασφάλιση του status της Συμμαχίας στη νέα διπολική εποχή. Εδώ, θα προσθέσω, επίσης, ότι και ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, δείχνει ότι γνωρίζει το αντικείμενό του και ότι αντιλαμβάνεται τη διεθνή πολιτική με όρους ρεαλισμού. Παράλληλα, ένα μεγάλο μέρος του Μουσουλμανικού κόσμου λειτουργεί υπεύθυνα και με καθαρή σκέψη. Δεν ήταν, λοιπόν, δύσκολο για τον Αμερικανό Πρόεδρο να πείσει, για παράδειγμα, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ένα έξυπνο κράτος όπως το έχω χαρακτηρίσει σε πρόσφατη μονογραφία μου, για την αναγκαιότητα της περιθωριοποίησης των ριζοσπαστικών μουσουλμανικών στοιχείων εντός της Γάζας, αλλά και την απόδοση μιας συγκροτημένης ανθρωπιστικής βοήθειας στους αμάχους της παλαιστινιακής πλευράς.
Το σχέδιο προβλέπει «άμεση εκεχειρία» μόλις η Χαμάς πει το «ναι». Θεωρείτε ότι κάτι τέτοιο μπορεί να εφαρμοστεί άμεσα, δεδομένης της έλλειψης εμπιστοσύνης ανάμεσα στις δύο πλευρές;
AP/Maya Levin
Η εκεχειρία δεν με προβληματίζει. Έχει επιτευχθεί κι άλλη φορά. Αυτό που με προβληματίζει είναι πώς η Χαμάς θα αποσυρθεί από τη διακυβέρνηση της Γάζας, αλλά και πώς το Ισραήλ θα συνεχίσει να αποτελεί παράδειγμα αστικής δημοκρατίας στην ευρύτερη περιοχή. Η τρομοκρατική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου και ό,τι ακολούθησε, έχει ενισχύσει πολύ τα άκρα και στο ισραηλινό πολιτικό σύστημα. Το Ισραήλ, όμως, έχει και την πολιτική κουλτούρα και τις κοινωνικές δυνάμεις για να διατηρηθεί το κράτος εντός του αστικού δημοκρατικού πλαισίου, παρ’ όλο που θεωρώ πως οι εσωτερικές προκλήσεις θα είναι πολλές στο αμέσως προσεχές διάστημα.
Η Χαμάς δεν έχει αποδεχθεί τον αφοπλισμό της. Κατά πόσο αυτό μπορεί να αποτελέσει «κόκκινη γραμμή» για το Ισραήλ ή ακόμα και αιτία να τιναχθεί το σχέδιο στον αέρα;
AP/Abdel Kareem Hana
Ο μη αφοπλισμός των τρομοκρατών της Χαμάς αποτελεί μια διαρκή απειλή για το Ισραήλ αλλά και για τα κράτη της ευρύτερης περιοχής. Επομένως, η «κόκκινη γραμμή» του Ισραήλ είναι και λογική αλλά και αναμενόμενη, αλλά και είναι ένα θέμα που έχει θέσει και η Αμερικανική πλευρά. Προσωπικά, όμως, το θεωρώ ως το πιο δύσκολο εμπόδιο για να ξεπεραστεί κι αυτό γιατί, στην ουσία, η Γάζα λειτουργούσε ως ένα ισχυρό διεθνές κέντρο της ισλαμιστικής τρομοκρατίας.
Θεωρείτε εφικτό πως με ένα νέο καθεστώς στο παλαιστινιακό κράτος δεν θα υπάρξουν τρομοκρατικές οργανώσεις που θα επιδιώξουν τον αφανισμό του Ισραήλ;
Αν η νέα Παλαιστινιακή Αρχή δείξει από την πρώτη ημέρα ότι παίρνει το συγκεκριμένο ζήτημα εξόχως σοβαρά, αν τα μουσουλμανικά κράτη λειτουργήσουν ενωμένα, ακολουθώντας το παράδειγμα των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων απέναντι σε όλες τις μορφές του ριζοσπαστικού Ισλάμ και αν το Ισραήλ κατανοήσει ότι πρέπει να συμβάλει έμπρακτα στην οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση του νέου Παλαιστινιακού κράτους, τότε το ζήτημα της ισλαμιστικής τρομοκρατίας μπορεί να μειωθεί αλλά όχι να τελειώσει οριστικά. Κι αυτό, γιατί η τρομοκρατία είναι το αποτέλεσμα της πολιτικής υστεροβουλίας κρατών που επενδύουν στο χάος, για να επιτύχουν τους αναθεωρητικούς τους στόχους, ενώ πάντα θα βρίσκονται ψυχιατρικά κλονισμένα άτομα που θα είναι έτοιμα και πρόθυμα να στρατευθούν στην εσχατολογία του τρόμου, για να σκορπούν αδιακρίτως το θάνατο στο πέρασμά τους.
Ένα από τα δυσκολότερα ζητήματα είναι το ποιος θα διοικήσει τη Γάζα «την επόμενη μέρα». Το σχέδιο μιλά για τεχνοκρατική παλαιστινιακή διοίκηση με διεθνή εποπτεία. Πώς σας φαίνεται αυτό το σχήμα; Ποιοι θα μπορούσαν να το στηρίξουν πρακτικά;
Είναι μια αρχή. Αργά ή γρήγορα, όμως, οι Παλαιστίνιοι θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη και οι Ισραηλινοί να στηρίξουν την προσπάθεια. Θα ήθελα να δω και την Ελλάδα όμως να εμπλέκεται δημιουργικά στην όλη διαδικασία. Να ανοίξουμε τα δημόσια Πανεπιστήμια μας, όσο κι αν η Πολιτεία από το 2015 έως σήμερα δείχνει να μην αντιλαμβάνεται τον κομβικό και πολυεπίπεδό τους ρόλο, να προσφέρουμε υποτροφίες σε Ορθόδοξους Χριστιανούς Παλαιστίνιους, ώστε να είναι σε θέση να διεκδικήσουν κι αυτοί μερίδιο στην επόμενη ημέρα της Παλαιστινιακής Αρχής. Το σίγουρο είναι ότι όλο σχήμα όμως δεν θα τελεσφορήσει αν Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί δεν συνεργαστούν εναντίον της τρομοκρατίας που θα επιδιώξει ξανά να στοχοποιήσει και τους μεν και τους δε. Για να γίνει, όμως, αυτή η συνεργασία δυνατή θα πρέπει να βρεθούν τα κανάλια επικοινωνίας και της σταδιακής επούλωσης των εκατέρωθεν ιστορικών τραυμάτων μέσω της Δημόσιας Διπλωματίας σε επίπεδο κοινωνιών [P2P Diplomacy].
Προσωπικά, είμαι αισιόδοξος ως προς αυτή τη διαδικασία. Γιατί και το Ισραήλ δεν είναι αναθεωρητικός δρων, αλλά και γιατί η νέα Παλαιστινιακή αρχή θα έχει την ανάγκη να αφήσει πίσω της τις σκοτεινές ημέρες της Χαμάς και να αγκαλιάσει το μέλλον. Μια τέτοια διαδικασία, για να μπορέσει να στεφθεί με επιτυχία, χρειάζεται να μιλούν περισσότερο οι διπλωμάτες και οι τεχνοκράτες πολιτικοί και λιγότερο οι ιστορικοί και οι θρησκευτικοί ηγέτες, ενώ όλοι πρέπει να ακούν τους πολίτες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δέχεται κριτική, ότι για ακόμη μία φορά εμφανίζεται σε ρόλο θεατή. Έχει κάποια ουσιαστική δυνατότητα επιρροής ή παραμένει διπλωματικά απούσα από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων;
Shutterstock/Fabrizio Maffei
Η Γαλλία κατάφερε ισχυρό πλήγμα στην ενότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο πρόεδρος Μακρόν είδε τον εαυτό του στο κάτοπτρο της πολιτικής του κληρονομιάς και θεώρησε, ατυχώς για εμένα, πως μπορεί να συγκριθεί με τον Ντε Γκώλ. Η Βρετανία με τη στάση της υποδαύλισε τη δυτική ενότητα ευρύτερα, οι Καναδάς και Αυστραλία είναι πολύ σημαντικοί πυλώνες της Δυτικής ασφάλειας, ενώ από τις μεγάλες Ευρωπαϊκές δυνάμεις μόνο η Γερμανία και η υπεύθυνη στάση του Καγκελάριου Μερτς συγκράτησαν τις εσωτερικές φυγόκεντρες δυνάμεις στο ενωσιακό οικοδόμημα, την ίδια στιγμή που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δείχνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει εκτός του προνομιακού «Θόλου των Βρυξελλών».
Αυτό που με παραξενεύει και δεν μπορώ να βρω μια ορθολογική απάντηση, πέρα από μια κοντόφθαλμη λογική άγρας ψήφων, είναι ότι κάποιες χώρες της Ευρώπης μπέρδεψαν τις καλές υπηρεσίες που όλα τα κράτη οφείλουν να προσφέρουν στη συστημική σταθερότητα με την παροχή επιχειρημάτων σε ακραίες δυνάμεις να δυναμώσουν την ένταση στην αντισημιτική τους ρητορεία. Σήμερα στην Ευρώπη βλέπουμε μια γιγάντωση των δυο άκρων που ζητούν την εξαφάνιση του Ισραήλ, ενώ επιτίθονται σε Εβραίους έξω από τις Συναγωγές. Είναι λυπηρό και ταυτοχρόνως πολύ κακό για το επίπεδο της Δημοκρατίας στην Ευρώπη αλλά και για την ίδια την οντολογία της Γηραιάς Ηπείρου. Ξεχνούν, φαίνεται, κάποιοι ότι οι βασικοί πυλώνες οικοδόμησης της Ευρωπαϊκής ταυτότητας είναι η Ελληνική Φιλοσοφία, το Ρωμαϊκό Δίκαιο και η Χριστιανική και Εβραϊκή πίστη.
Πώς βλέπετε να αντιδρούν οι υπόλοιποι παίκτες — Κατάρ, Τουρκία, Ιράν; Μπορεί να υπάρξει συντονισμένη αντίδραση από τον μουσουλμανικό κόσμο, ή τα επιμέρους συμφέροντα υπερισχύουν;
AP/Vladimir Smirnov, Sputnik, Kremlin Pool Photo
Η Τουρκία και το Κατάρ θα προσπαθήσουν να κερδίσουν καιρό. Να δουν δηλαδή προς τα που το ανεμολόγιο της κρίσης θα δείξει. Το Κατάρ διατηρεί προνομιακή θέση στην Ουάσιγκτον λόγω της στάσης του ως ένα ιδανικό και εξεζητημένο «κράτος ενοικιοστάτης» [Rentier-state].
H Τουρκία μετά από μια μεγάλη περίοδο υποστήριξης των Αδελφών Μουσουλμάνων και της ακραίας αντιισραηλινής και αντισημιτικής ρητορικής σε εσωτερικό αλλά και διεθνές επίπεδο θα θελήσει να περάσει ο καιρός, για να αμβλυνθούν κάποιες γωνίες. Δεν θα τα καταφέρει, γιατί το τουρκικό κράτος έχει ευθυγραμμισθεί με τον ισλαμικό ριζοσπαστισμό στη Μέση Ανατολή, αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση.
Το Ιράν είναι μια διαφορετική περίπτωση. Η Τεχεράνη βρίσκεται όπως έχω τονίσει εδώ και καιρό σε εσωτερικές διεργασίες που είναι εξόχως συγκρουσιακές για την εξεύρεση βηματισμού και κατεύθυνσης την επόμενη ημέρα από την ολοκλήρωση της πορείας του Αλί Χαμενεΐ, μια συνθήκη που εντός ολίγου θα αφορά και την Τουρκία, ενώ θα επιδιώξει την όσο το δυνατόν ταχύτερη αναδόμηση της Χεζμπολάχ.
Δεν φτάνουμε στο τέλος της κρίσης, αλλά σίγουρα οι πoλλαπλές μεταβλητές εναντίον του Ισραήλ είναι λιγότερο ισχυρές σήμερα από την ημέρα που η Χαμάς εξαπέλυσε την τρομοκρατική της επίθεση. Κι αυτό οφείλεται στο ότι το Ισραήλ κατανοεί και εφαρμόζει με μεγάλη επιτυχία τη στρατηγική της θουκυδίδειας αυτοβοήθειας.
* Ο Σπύρος Λίτσας είναι Καθηγητής Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων και Διευθυντής του Μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σπουδές στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
