Τη θέση ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει αρχίσει να επιβάλει μια ρητορική προληπτικού πολέμου έναντι της Δύσης, με αφορμή τις πρόσφατες επιθέσεις ρωσικών drones σε Πολωνία και Ρουμανία, διατυπώνει ο καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας και Στρατηγικής, Μάριος Ευθυμιόπουλος, σε συνέντευξή του στο Liberal και τον Χρήστο Θ. Παναγόπουλο.
Ο κ. Ευθυμιόπουλος εκφράζει την ανησυχία του για περαιτέρω κλιμάκωση της έντασης, ενώ εκτιμά πως η Μόσχα επιδίδεται και σε έναν ψυχολογικό πόλεμο έναντι της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, μέσω των υβριδικών απειλών.
Συνέντευξη στον Χρήστο Θ. Παναγόπουλο
Κύριε Ευθυμιόπουλε, πώς αξιολογείτε την πρόσφατη παραβίαση του εναέριου χώρου της Ρουμανίας και της Πολωνίας από ρωσικά drones; Τι ακριβώς επιδιώκει ο Πούτιν με αυτές τις κινήσεις;
Κατ’ αρχάς, πρόκειται για πολιτικές υβριδικού πολέμου, γιατί ούτε ανακηρύσσονται από πού προέρχονται ούτε και πού στοχεύουν στο σύνολό τους. Αυτό είναι το πρώτο χαρακτηριστικό. Το δεύτερο είναι ότι καμία από τις εμπλεκόμενες πλευρές δεν δέχεται ότι το έχει πράξει. Γιατί, πολύ απλά, σε περίπτωση που το έχει κάνει η Ρωσία, τότε έχουν δικαίωμα οι χώρες – μέλη του ΝΑΤΟ να επικαλεστούν, όχι το άρθρο 4, αλλά το άρθρο 5 της Συμμαχίας. Και το άρθρο 5 αναφέρει ρητά ότι μια επίθεση έναντι ενός νατοϊκού κράτους, συνιστά μια επίθεση απέναντι σε αυτό καθαυτό το ΝΑΤΟ και από εκεί και πέρα τα πράγματα περιπλέκονται έτι περαιτέρω.
Σε ό,τι αφορά αυτό που με ρωτάτε, ο λόγος για τον οποίο ο Πούτιν κάνει αυτές τις κινήσεις, είναι προφανές ότι αφενός θέλει να τεστάρει το χρόνο αντίδρασης των δυτικών δυνάμεων. Το δεύτερο είναι ότι ο ίδιος θέλει να δει, αν και κατά πόσον είναι πράγματι προετοιμασμένα τα πράγματα στην ευρωπαϊκή, νατοϊκή και ευρύτερα στην ευρωατλαντική περιοχή. Το τρίτο – και ίσως το πιο σημαντικό – είναι ότι θέλει να περάσει ένα μήνυμα, ότι πράγματι οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, που τίθεται στο πλευρό της Ουκρανίας, συνιστούν μια απειλή για τη Ρωσία, γεγονός που είχε πει προσφάτως και ο ίδιος.
Ωστόσο, εδώ, κύριε Παναγόπουλε, δεν έχουμε μόνο μία προσπάθεια ανάφλεξης, αλλά και μια απόπειρα αντιπερισπασμού από την πλευρά της Ρωσίας. Δηλαδή, εάν αυτές οι επιθέσεις γίνονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, όπως φάνηκε και από τα όσα συνέβησαν στην αρχή της προηγούμενης εβδομάδας αλλά και το Σάββατο στην Πολωνία και την Ρουμανία, τότε αυτό συνεπάγεται ότι ο Πούτιν επιδίδεται σε έναν ψυχολογικό πόλεμο. Στόχος του είναι να αποπροσανατολίσει τον κόσμο, στοχεύοντας, παράλληλα, στο να κάνει κάτι άλλο. Άρα, πρέπει να βρούμε τι είναι αυτό το «άλλο» που θέλει να κάνει.
Σας θυμίζω ότι το Σάββατο η Ουκρανία εξαπέλυσε μια μαζική επίθεση εναντίον της Μόσχας, στοχεύοντας διυλιστήρια.
Γενικότερα, θεωρώ ότι το άλφα και το ωμέγα της επιτυχίας αυτής της κατάστασης – είτε από τη μία πλευρά είτε από την άλλη – έχει να κάνει κυρίως με τις ψυχολογικές επιχειρησιακές ικανότητες μίας εκάστης, οι οποίες εξελίσσονται σταδιακά. Θα δείτε, λοιπόν, ότι η επίθεση με drones μπορεί να ήταν αριθμητικά μικρή, αλλά ήταν αρκετά ικανή, ώστε να κινητοποιήσει μια ολόκληρη χώρα. Κι εδώ τίθεται το ερώτημα: Τι θα γίνει, εάν αυτοί οι αριθμοί πολλαπλασιαστούν;
Πιστεύετε ότι η Ρωσία σχεδίαζε εκ των προτέρων αυτές τις κινήσεις, όπως υποστηρίζει ο Ζελένσκι, ότι δηλαδή «ήξεραν ακριβώς πού πετούσαν τα drones»;
Ναι, είναι προφανές αυτό, γιατί οι Ρώσοι ήθελαν να δοκιμάσουν το χρονικό περιθώριο των αντιδράσεων της άλλης πλευράς. Γι’ αυτό και σας είπα πιο πριν ότι η Ρωσία επιδίδεται σε μια τακτική ψυχολογικών επιχειρήσεων, διά της οποίας μαθαίνουν αρκετά στην παρούσα χρονική στιγμή και κυρίως φαίνεται ότι ρίχνουν άδεια, για να πιάσουν γεμάτα.
Πράγματι, τεστάρουν την ανοχή και την αντοχή των δυτικών δυνάμεων, δεν είναι, όμως, μόνον ένα ψυχολογικό τεστ, αλλά και μια πράξη με σκοπό να αποκτήσουν περισσότερες πληροφορίες. Εάν το δει κάποιος πιο σφαιρικά, είναι προφανές ότι μετράνε το χρόνο αντίδρασης της άλλης πλευράς.
Εάν το δει κάποιος πιο σφαιρικά, είναι προφανές ότι μετράνε το χρόνο αντίδρασης της άλλης πλευράς.
Πόσο σημαντικό είναι το στοιχείο της «προληπτικής δράσης» από πλευράς της Δύσης; Τι μορφές θα μπορούσε να πάρει αυτή η προληπτική δράση;
Στις συνεντεύξεις μου, και γραπτά και τηλεοπτικά, ο όρος της «αποτρεπτικής δύναμης με προληπτικές επιθέσεις» είναι κάτι, το οποίο υπήρχε στο λεξιλόγιό μου. Άρα, λοιπόν, δεν είναι κάτι καινούργιο για μένα προσωπικά με την έννοια του. Γιατί το προληπτικό έχει τα εξής μειονεκτήματα, ήτοι δεν δικαιολογεί απαραιτήτως την πρόφαση και την κίνηση.
Το προληπτικό, όμως, από την άλλη πλευρά, ενημερώνει ότι υπάρχει μια εμπόλεμη κατάσταση, η οποία, αναλόγως με τις συνθήκες, πρέπει να αναβαθμιστεί και να είναι προετοιμασμένη οι δυτικοί να κάνουν προληπτικές επιθέσεις, μην τυχόν και κάνουν κάτι οι Ρώσοι. Να σας δώσω ένα αντίστοιχο παράδειγμα: Θυμάστε τη μεγάλη δύναμη που είχε μαζευτεί στα δυτικά αεροδρόμια της Ρωσίας και έκαναν προληπτική επίθεση οι Ουκρανοί. Το ίδιο, λοιπόν, είναι η προληπτική επίθεση.
Υπάρχει, όμως, κι ακόμη ένα πρόβλημα: Το ΝΑΤΟ δεν κάνει προληπτικές επιθέσεις. Αποτρεπτικές επιθέσεις μπορεί να κάνει, αλλά κυρίως είναι στο επίπεδο τη κυβερνοασφάλειας. Ωστόσο, το προληπτικό κομμάτι του δεν μπορεί να γίνει βάσει Διεθνούς Δικαίου. Δεν υπάρχει, μέχρι στιγμής, ο νομικός λόγος για να γίνουν προληπτικές επιθέσεις. Όλα αυτά που κάνουν, ακόμα και οι ποινές που βάζουν οικονομικές ρήτρες, ακόμη και το μπλοκ που βάζουν στο εμπορικό ισοζύγιο. Γι' αυτό είπε και ο Τραμπ ότι περιμένει τους Ευρωπαίους για να αποφασίσουν, αν θέλουν να επιβάλουν περισσότερες οικονομικές κυρώσεις, γιατί προφανώς είναι προληπτικού περιεχομένου.
Πώς επηρεάζουν αυτά τα γεγονότα την ασφάλεια των κρατών στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ και του ΝΑΤΟ; Πιστεύετε ότι υπάρχει κίνδυνος κλιμάκωσης της σύγκρουσης σε ευρύτερη γεωγραφική κλίμακα εξαιτίας αυτών των περιστατικών;
Προσωπικά, φοβάμαι τα εξής: Πρώτον, ανησυχώ για τους πολλαπλασιαστές ισχύος, οι οποίοι δημιουργούν ένα περιβάλλον ακαταστασίας και εμπόλεμης ζώνης.
Ποιοι είναι οι πολλαπλασιαστές ισχύος;
Είναι όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές πλέον. Γιατί, όλες οι πλευρές θέλουν να αντιδράσουν, αλλά δεν το κάνουν, επειδή αφενός φοβούνται μην υπάρξει μια πολεμική έξαρση, η οποία μπορεί να αναβαθμιστεί σε διεθνές επίπεδο και έτσι να οδηγηθούμε σε ένα νέο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αφετέρου, αν δείτε τι συμβαίνει στην Ουκρανία, τη Μ. Ανατολή, στον Κόλπο, αλλά και το τι συνέβη πρόσφατα ανάμεσα στο Πακιστάν και την Ινδία, τότε θα αντιληφθείτε πως όλα τα στοιχεία προδιαθέτουν για μια εμπόλεμη ζώνη, η οποία εμφανίζει τάσεις πολλαπλασιασμού.
Ένα δεύτερο στοιχείο, το οποίο με ανησυχεί, είναι ότι, στην παρούσα χρονική στιγμή, φαίνεται πως υπάρχει χρήση των όρων «τρομοκρατία», «γεωγραφική αλλαγή» και «ανταποδοτικά στρατιωτικά μέτρα πολέμου», αλλά χωρίς να υπάρχουν οι ουσιαστικοί νομικοί όροι διεξαγωγής ενός πολέμου.
Υπό το πρίσμα αυτό, λοιπόν, οι πολλαπλασιαστές ισχύος δημιουργούν ένα ασταθές περιβάλλον, στο οποίο, με κάποιο τρόπο, η παγκόσμια αγορά φαίνεται να σταθεροποιείται και να παρουσιάζει και θετικές τάσεις, ιδίως στο τεχνολογικό και εμπορικό κομμάτι, ακόμη και στο μετοχικό κεφάλαιο, που κυκλοφορεί παγκοσμίως.
Ωστόσο, ο εμπορικός πόλεμος καλά κρατεί: Οι δασμοί που επιβάλλει η μία πλευρά στην άλλη και οι αντιδραστικές τάσεις που αναπτύσσονται, συνιστούν μια ιδιόμορφη πολεμική ρητορική, η οποία διαμορφώνει ένα νέο περιβάλλον και στο επίπεδο της οικονομίας.
Συνδυάστε, λοιπόν, όλα τα παραπάνω και θα δείτε ότι διαμορφώνεται ένα νέο γεωπολιτικό περιβάλλον, στο οποίο μια στραβή κίνηση ή μια πρώτη μεγάλη επίθεση μπορεί να δημιουργήσει νέα δεδομένα και να επιφέρει πλήρη ανατροπή του ισοζυγίου σταθερότητας – αν υπάρχει πλέον αυτό. Το τοπίο, έτσι όπως διαμορφώνεται, δεν είναι καθόλου εύκολο.
Ποιες είναι οι επιλογές της Ευρωπαϊκής Ένωσης πλέον, όσον αφορά κυρώσεις, αμυντικές ενισχύσεις και συνεργασία με τις ΗΠΑ για να αποτρέψουν παρόμοιες παραβιάσεις;
Κανείς δε μπορεί να προχωρήσει σε πλήρη ανατροπή της πραγματικότητας. Αντιλαμβάνεστε, επομένως, ότι τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα αυτή τη στιγμή. Δεν βγαίνει εύκολα, στην παρούσα φάση, ο κόσμος από μια πολιτική κατάσταση και κουλτούρα, που επιμένει στον πόλεμο.
Αυτή τη στιγμή, υπάρχει μια ρητορική πολέμου, η οποία δίνει τροφή στην πολεμική βιομηχανία, στη στρατιωτική – και όχι στην πολιτική – διπλωματία, στην αλλαγή γεωπολιτικού περιβάλλοντος, που αφορά το κυβερνητικό ισοζύγιο στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα δε, παρατηρείται η διαμόρφωση ενός νέου οικονομικού status ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Άρα είναι προφανές ότι πάμε σε ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο, όχι όμως με τα δεδομένα του Ψυχρού Πολέμου που υπήρξαν κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.
Αντιλαμβάνεστε, συνεπώς, ότι μέσα σε ένα τέτοιο δύσκολο γεωπολιτικό περιβάλλον, η θέση της ΕΕ είναι εξαιρετικά δύσκολη, με δεδομένη τη ρητορική πολέμου που αναπτύσσεται και σίγουρα τίποτε δεν προοιωνίζει πλέον σταθερότητα. Το έχω επισημάνει επανειλημμένως, ότι το 2025 θα είναι ένα έτος μεγάλων διαπραγματεύσεων σε όλα τα επίπεδα. Ωστόσο, κυρίαρχο ρόλο σε αυτές τις διαπραγματεύσεις θα έχει στο εξής η στρατιωτική διπλωματία. Και σε αυτό, ακριβώς, το σημείο, η Ευρώπη οφείλει να προσέξει πάρα πολύ.
Πώς εκτιμάτε την πιθανότητα αντίδρασης της Ρωσίας αν οι χώρες του ΝΑΤΟ αρχίσουν πιο ενεργές παρεμβάσεις ή αυξήσουν την αεράμυνα στα σύνορά τους;
Το πρώτο ζήτημα είναι ότι κανείς δεν σέβεται πια τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ κι αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα, γιατί εάν πάψει η χρηματοδότηση του ΟΗΕ από τις ΗΠΑ, που αποτελεί και το μεγαλύτερο ποσοστό και δεν το καλύψει – για παράδειγμα – η Κίνα, τότε η γεωπολιτική πραγματικότητα, όπως υφίσταται σήμερα, θα πάψει να υπάρχει.
Το δεύτερο ζήτημα είναι ότι, για να μιλήσει κανείς για τον πόλεμο και να είναι πολύ σίγουρος, θα πρέπει να ξέρει ορισμένες πραγματικότητες, οι οποίες διαφοροποιούνται σε σχέση με όσα ίσχυαν κατά τον 20ό αιώνα. Για παράδειγμα, δεν συμφέρει να ανακοινώνεις πόλεμο, αλλά συμφέρει, αντίθετα, να ανακοινώνεις «ειδικές επιχειρήσεις». Αυτό γίνεται κατά κόρον εδώ και πολλά χρόνια σε όλο τον πλανήτη και σας θυμίζω χαρακτηριστικά ότι ειδική επιχείρηση είχε «βαπτισθεί» η εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο το 1974.
Ένα τρίτο – και σίγουρα ιδιαίτερα σοβαρό ζήτημα – είναι ότι στην εποχή μας ελλείπουν οι ηγέτες. Προσωπικά, πιστεύω ότι υπάρχει σοβαρό ζήτημα ηγεσίας. Δεν υπάρχει πλέον, για παράδειγμα, ένας Τσόρτσιλ, ένας Αϊζενχάουερ, με τα όποια προτερήματα ή μειονεκτήματά τους. Η ΕΕ, αυτή τη στιγμή, είναι το μεγάλο θύμα αυτής της υπόθεσης, για θα κληθεί να πληρώσει όλο τον λογαριασμό της εξέλιξης του πολέμου, όποια κι αν είναι η έκβασή του.
Σε ό,τι αφορά τη Ρωσία, εκτιμώ πως ο πραγματικός στόχος της δεν είναι το Κίεβο, αλλά η Οδησσός. Καταλαμβάνοντας την Οδησσό, οι Ρώσοι θα κλείσουν το δρόμο προς τη Μαύρη Θάλασσα, πηγαίνουν στην περιοχή της Υπερδνειστερίας και της Μολδαβίας και ξεκινούν αμφισβητήσεις εδαφών σε χώρες, όπως η Ρουμανία, αλλά και η Γεωργία – σας θυμίζω τις ρωσικές καταλήψεις εδαφών στη Νότια Οσετία.
* Ο Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος είναι επικεφαλής του Strategy International think tank και Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας & Στρατηγικής.
