Πώς ετίθετο, παλαιότερα, η αγάπη στον κόσμο, και πώς τη νιώθει κανείς σήμερα; Πώς μπορεί –έκαστος– να πιστέψει σε αυτή όταν γύρω υπάρχει τόση βία και μίσος; Είναι δυνατό να μαλακώσει η καρδιά; «Ο έρωτας γεννιέται με τον ήλιο» ακούμε στην όπερα «Τουραντότ» του Πουτσίνι, καθότι ο ήλιος υπερτερεί του σκοταδιού. Το συναίσθημα βρίσκει τον τρόπο –ακόμη και την έσχατη στιγμή– να αναδύεται και να κυριαρχεί οδηγώντας τις αποφάσεις των ανθρώπων ακόμη και των πιο «παγωμένων». Όπως αναδύθηκε στην υπόθεση της όπερας «Τουραντότ» την οποία παρακολουθήσαμε στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, στη δεύτερη παράσταση (03/06) της παραγωγής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με την οποία άνοιξαν οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου στο ρωμαϊκό ωδείο προτού αυτό κλείσει, τους επόμενους μήνες, για εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης.
Στην όπερα που παρακολουθήσαμε, το απαράμιλλης ομορφιάς ρωμαϊκό ωδείο «πλημμύρισε» με μουσική του Πουτσίνι ερμηνευμένη από την Ορχήστρα της ΕΛΣ, υπό τη διεύθυνση του διεθνούς αναγνωρισμένου Ιταλού αρχιμουσικού Πιερ Τζόρτζιο Μοράντι. Η σκηνοθεσία έφερε την υπογραφή του κορυφαίου σκηνοθέτη της όπερας, Αντρέι Σερμπάν, το υποβλητικό σκηνικό της σπουδαίας Ελληνίδας σκηνογράφου και ενδυματολόγου Χλόης Ομπολένσκι, η οποία πρότεινε μια εντελώς διαφορετική σκηνική χρήση του Ηρωδείου, κεντρίζοντας τον αμφιβληστροειδή: δημιούργησε μια σκηνή που επεκτάθηκε πάνω από την Ορχήστρα και συμπεριέλαβε το ίδιο το φυσικό σκηνικό του μνημείου στη σκηνογραφία της παράστασης.
Το παλιό κινεζικό παραμύθι της «Τουραντότ» μεταφέρθηκε στο αρχαίο ελληνικό περιβάλλον του Ηρωδείου δημιουργώντας ένα αρμονικό περιβάλλον ως απόρροια σύζευξης δύο πολιτισμών χωρίς τις στερεοτυπικές πολιτισμικές διακοσμήσεις. «Θέλοντας να αποφύγω την απεικόνιση ενός ακόμη χρυσοποίκιλτου “κινέζικου” παλατιού προτίμησα την ανάμνηση ενός τοπίου έξω από την πύλη αρχαίας πόλης», όπως αναφέρει –μεταξύ άλλων– η Χλόη Ομπολένσκι, στο σημείωμά της στο συνοδευτικό κατάλογο της παράστασης.
Από την πρεμιέρα της «Τουραντότ», στο Ηρώδειο, την 1η Ιουνίου. Φωτ.: Γ. Αντώνογλου, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Η τοποθέτηση της Χορωδίας της ΕΛΣ (υπό τον Αγαθάγγελο Γεωργακάτο) και της Παιδικής Χορωδίας της ΕΛΣ (υπό την Κωνσταντίνα Πιτσιάκου) στις θέσεις του κοινού, δημιούργησε μια νέα συνθήκη στο ακρόαμα συνεισφέροντας στη δραματουργία του έργου. «Ένωσε» δε, τους καλλιτέχνες με το κοινό και «έσπασε» το τείχος μεταξύ μουσικών, τραγουδιστών και θεατών. Η δε προετοιμασία της παραγωγής, διήρκησε δύο έτη στα εργαστήρια της ΕΛΣ, συμπεριλαμβανομένων των δεκάδων εντυπωσιακών κοστουμιών που δημιουργήθηκαν στο χέρι και των ζωγραφικών κινεζικών μασκών οι οποίες αποτέλεσαν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της δραματουργίας.
Από την πρόβα της «Τουραντότ» στο Ηρώδειο. Φωτ.: Α. Σιμόπουλος, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Η μάσκα κρύβει το πρόσωπο –κάτι μοναδικό– κρύβει συνεπώς την αλήθεια ενώ ο άνθρωπος επιθυμεί να βγάλει τη μάσκα του άλλου για να τον μάθει. Στοιχεία που επίσης κεντρίζουν τη ματιά μας στην «Τουραντότ», είναι τα θεατρικά, τα οποία, στην όπερα, αντλούν πολλά στοιχεία από το μπαλέτο και την παντομίμα –μία μορφή ψυχαγωγίας πολύ δημοφιλή τον 18ο αιώνα.
Στη μεγαλοπρεπέστερη όπερα του Πουτσίνι (σ.σ. το έργο δεν ολοκληρώθηκε από τον ίδιο καθώς τον βρήκε ο θάνατος), η υπόθεση εκτυλίσσεται στη μακρινή και εξωτική Κίνα, όπου έχει ειπωθεί ότι η πριγκίπισσα Τουραντότ θα παντρευτεί μόνον όποιον λύσει τα τρία αινίγματα που του θέτει. Όσοι έχουν δοκιμάσει έχουν αποτύχει και το έχουν πληρώσει με τη ζωή τους. Την τύχη του δοκιμάζει κι ένας άγνωστος πρίγκιπας, καταφέροντας να δώσει τις σωστές απαντήσεις στα τρία αινίγματα της Τουραντότ: «ελπίδα», «αίμα», «Τουραντότ». Όμως, αφού λύσει τα αινίγματα, η Τουραντότ αρνείται να τον παντρευτεί κι εκείνος της προσφέρει μια ευκαιρία να απαλλαγεί από τη δέσμευσή της εάν εκείνη ανακαλύψει το όνομά του πριν χαράξει. Η Τουραντότ μεταπείθεται και αναφωνεί: «Το όνομά του είναι… Έρωτας».
Η ρίζα της λέξης παραπέμπει στην «ερώτηση»: ο έρωτας συνάδει με το «ερωτάν» για την ξεδίπλωση του άλλου καθώς το άλλο πρόσωπο είναι μία σειρά πτυχώσεων που ξετυλίγεται με κάθε απάντηση. Στην «Τουραντότ», τα αινίγματα που θέτει η πριγκίπισσα ιδώνονται μεταφορικά ως μάσκες που πέφτουν η μία μετά την άλλη –αλλά και ως πέπλα που επίσης απομακρύνονται– με όχημα την επιθυμία της κατάκτησης του άλλου προσώπου, καθώς «δόξα μου η αγκαλιά σου, ζωή μου τα φιλιά σου» όπως απευθύνει ο άγνωστος πρίγκιπας στην Τουραντότ.
Από την πρεμιέρα της «Τουραντότ», στο Ηρώδειο, την 1η Ιουνίου, όπου, τον πρωταγωνιστικό ρόλο, ερμήνευσε η Λιζ Λίντστρομ. Φωτ.: Γ. Αντώνογλου, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Στοιχεία αντίθετα στην ομορφιά και την αρμονία –όπως η βία και το μίσος που αναφέραμε στην αρχή του κειμένου, καθώς επίσης η αναλγησία και η φιλαυτία– θέτουν εύθραυστη την εμπιστοσύνη και την αποδοχή. Η «Τουραντότ» υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, ότι η ομορφιά, η αγάπη, είναι υπαρκτές αν και δυσεύρετες και έχουν τη δύναμη να «μαλακώσουν».
Λυρισμός και μεγαλοπρέπεια
Μεγαλοπρεπέστερη όλων των οπερατικών έργων του Πουτσίνι η «Τουραντότ», η παρτιτούρα της συνδυάζει το ανάλαφρο στοιχείο της κομέντια ντελ άρτε, τον βαθύ λυρισμό που χαρακτηρίζει όλες τις όπερες του κορυφαίου συνθέτη και επιπλέον το στοιχείο της μεγαλοπρέπειας, που αντανακλά τη φανταστική αυτοκρατορική Κίνα. Αντιλαμβανόμενος τις αλλαγές που είχαν συντελεστεί στο μουσικό τοπίο των αρχών του 20ού αιώνα, ο συνθέτης επέλεξε να διαφοροποιήσει τη γραφή του ακολουθώντας νέους μουσικούς δρόμους. Έτσι, παρά το γεγονός ότι το έργο έχει τις ρίζες του στον 19ο αιώνα, η νέα μουσική του γλώσσα το κατατάσσει στα κορυφαία αριστουργήματα του 20ού.
Με μια σπάνια αίσθηση του θεατρικού χρόνου και σφιχτή πλοκή που απορρέει από το ομώνυμο θεατρικό έργο του Κάρλο Γκότσι, ο Πουτσίνι ισορροπεί με μαεστρία το ηρωικό στοιχείο με το συναισθηματικό, αλλά και το γκροτέσκο. Με κοφτερές, απότομες μεταβάσεις και αντιθέσεις της μουσικής, υπογραμμίζει την ένταση και τη βιαιότητα του θέματος που διαχειρίζεται. Ανακαλούμε, στο σημείο αυτό, την ένταση όταν ειπώθηκε η φράση «τη λεπίδα ακόνησε, μάταιος είναι ο έρωτας αν τύχη δεν υπάρχει».
Από την πρόβα της «Τουραντότ» στο Ηρώδειο. Φωτ.: Α. Σιμόπουλος, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Όπως προαναφέραμε, η σύνθεση του έργου δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, καθώς ο Πουτσίνι πέθανε το 1924 στα 65 του χρόνια. Στην τελευταία, αποχαιρετιστήρια συνάντηση με τον μαέστρο και τότε καλλιτεχνικό διευθυντή της Σκάλας του Μιλάνου, Αρτούρο Τοσκανίνι, ο συνθέτης προέβλεψε: «Η όπερά μου θα παρουσιαστεί ανολοκλήρωτη, κάποιος θα ανέβει στη σκηνή και θα πει στο κοινό: ''Σε αυτό το σημείο ο συνθέτης πέθανε''».
Το έργο τελικά ολοκληρώθηκε, με βάση τα προσχέδια του Πουτσίνι, από τον συνθέτη Φράνκο Αλφάνο (1926), υπό την επιτήρηση του Τοσκανίνι, ο οποίος είχε αναγγείλει την πρεμιέρα στη Σκάλα ως το «γεγονός του αιώνα». Η παγκόσμια πρώτη του έργου δόθηκε στη Σκάλα του Μιλάνου στις 25 Απριλίου 1926, με τεράστια επιτυχία.
Τη βραδιά εκείνη, στο σημείο που ολοκληρώνεται η σύνθεση του Πουτσίνι ο μαέστρος Αρτούρο Τοσκανίνι είπε στο κοινό: «Εδώ τελειώνει η όπερα, διότι σε αυτό το σημείο πέθανε ο δάσκαλος. Σε αυτή την περίπτωση ο θάνατος υπήρξε ισχυρότερος από την τέχνη». Έκτοτε η Τουραντότ παρουσιάζεται σε αυτή την υβριδική μορφή. To 2001 ο συνθέτης Λουτσάνο Μπέριο πρότεινε ένα δεύτερο φινάλε, η παρουσίαση του οποίου άνοιξε ξανά τον διάλογο για το ανολοκλήρωτο αριστούργημα του Πουτσίνι.
Καλλιτέχνες διεθνούς καταξίωσης
Καλλιτέχνες υψηλού κύρους και διεθνούς καταξίωσης μετέχουν στη νέα παραγωγή της «Τουραντότ», το ανέβασμα της οποίας γίνεται 17 χρόνια μετά την τελευταία παρουσίαση του έργου στην Ελλάδα. Πλην των Αντρέι Σερμπάν και Χλόης Ομπολένσκι, που αναφέραμε, καθώς και του Πιερ Τζόρτσιο Μοράντι ο οποίος επέστρεψε στην Εθνική Λυρική Σκηνή μετά τη θριαμβευτική «Τραβιάτα» το καλοκαίρι του 2024 στο Ηρώδειο, τη δραματουργία, στην «Τουραντότ» υπογράφει η Ντανιέλα Βιολέτα Ντίμα, τη χορογραφία και την κινησιολογία η Κέιτ Φλατ, με συνεργάτιδα χορογράφο-κινησιολόγο τη Γεωργία Τέγου, και τους φωτισμούς οι Ζαν Καλμάν και Σιμόν Τροττέ.
Στον ρόλο της Τουραντότ, δύο σπουδαίες δραματικές υψίφωνοι της εποχής μας που έχουν αναγνωριστεί ως ιδανικές ερμηνεύτριες του ρόλου, η Αμερικανίδα Λιζ Λίντστρομ (01, 05 & 08/07) και η Βρετανίδα Κάθριν Φόστερ (03 & 06/06), τον Καλάφ ερμηνεύουν δύο σπουδαίοι τενόροι, ο Ρικκάρντο Μάσσι (03, 06 & 08/06) και ο Φραντσέσκο Πιο Γκαλάσσο (05/06).
Από την πρεμιέρα της «Τουραντότ», στο Ηρώδειο, την 1η Ιουνίου. Διακρίνονται οι Γ. Καλύβας, Α. Καραούλης, Ρ. Μάσσι, Χ. Ανδριανός. Φωτ.: Γ. Αντώνογλου, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Στον ρόλο της Λιου η σπουδαία σοπράνο της ΕΛΣ Τσέλια Κοστέα (01, 03 & 05/06) και η εξαιρετική νεαρή σοπράνο Μαρία Κοσοβίτσα (06 & 08/06). Στον ρόλο του Τιμούρ κάνει το ντεμπούτο του ο βαθύφωνος της ΕΛΣ Τάσος Αποστόλου. Μαζί τους οι Χάρης Ανδριανός, Γιάννης Καλύβας, Ανδρέας Καραούλης, Γιώργος Παπαδημητρίου και Νίκος Στεφάνου. Με την Ορχήστρα, τη Χορωδία και την Παιδική Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Από την πρεμιέρα της «Τουραντότ», στο Ηρώδειο, την 1η Ιουνίου. Διακρίνονται οι Τάσος Αποστόλου και Τσέλια Κοστέα. Φωτ.: Β. Ισάεβα, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Τουραντότ – Ωδείο Ηρώδου Αττικού. Επόμενες παραστάσεις στις 5, 6, 8 Ιουνίου (21:00). Τα εισιτήρια για όλες τις παραστάσεις έχουν εξαντληθεί
Κεντρική φωτ.: Από την πρεμιέρα της «Τουραντότ», στο Ηρώδειο, την 1η Ιουνίου. Φωτ.: Γ. Αντώνογλου, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
