Ο Λουκάς Σαμαράς δεν υπήρξε ποτέ καλλιτέχνης εύκολος ή καθησυχαστικός. Από τα πρώτα του έργα στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’60 ως τις ψηφιακές μεταμορφώσεις του σώματός του στις αρχές του 21ου αιώνα, η τέχνη του υπήρξε μια συνεχής αναμέτρηση με το σώμα, τη μνήμη, την ταυτότητα. Παιδί της Καστοριάς που έζησε τον Εμφύλιο και μετανάστευσε στην Αμερική, διαμόρφωσε μια ονειρεμένη διαδρομή, χωρίς ποτέ να ξεκόψει από το προσωπικό δράμα.
Ο Λουκάς Σαμαράς στην εγκατάστασή του «Room #1» 1964 © Photography courtesy PaceGallery
Η έκθεση «Master of the Uncanny» στον Πειραιά είναι, αναμφίβολα, πολιτιστικό γεγονός για τα μέρη μας. Η γκαλερί «The Intermission», σε συμπαραγωγή με τη νεοϋορκέζικη Pace Gallery, εγκαινιάζει στις 25 Σεπτεμβρίου μια παρουσίαση αναδρομικού χαρακτήρα που καλύπτει έργα από τη δεκαετία του 1960 έως το 2010 – από τα αποδομημένα «Auto Polaroids» και τα «Photo-Transformations», μέχρι τα έντονα χρωματικά «Mosaic Paintings», τα υφαντά «Reconstructions», τα παστέλ σε χαρτί και τις μεταμορφωμένες χρηστικές φόρμες, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν τα γλυπτά-κοσμήματα. Πρόκειται για μια επιστροφή στη γενέτειρα, και μάλιστα έναν χρόνο από τον θάνατο του Σαμαρά, τον Μάρτιο του 2024.
Λουκάς Σαμαράς, «Box #40» (1965) © The Estate of LucasSamaras, courtesyPace Gallery
Αντίστοιχα, πριν από δύο δεκαετίες, η αναδρομική του στην Εθνική Πινακοθήκη (2005) είχε χαρακτηριστεί ως «θεραπευτική επιστροφή», μια πράξη εικαστικού μετουσιωμένου αναστοχασμού πάνω στην εικόνα του εαυτού – στη ρωγμή ανάμεσα στον χρόνο, την ανάμνηση, την παρουσία και την απουσία. Δεν ξέρουμε πόσο «θεραπευτική» ήταν τότε η έκθεση για τον ίδιο, καθώς φαίνεται ότι έκοψε κάθε δεσμό με την πατρίδα και δεν ταξίδεψε πίσω. Έγινε ένα με τη Νέα Υόρκη, ζώντας ως το τέλος του βίου στο κέντρο του Μανχάταν.
Ο Λουκάς Σαμαράς το 2004. Άγνωστος φωτογράφος
Συχνά αποκαλούμενος «πατέρας των σέλφι», ο Σαμαράς υπήρξε κάτι παραπάνω: ένας ιεροφάντης της αυτοαναφορικότητας, που μετέτρεψε την εικόνα του εαυτού σε πεδίο καλλιτεχνικής και υπαρξιακής αποκάλυψης. Γι’ αυτό και οι ξένοι κριτικοί τον αποχαιρέτησαν ως έναν δημιουργό που διέφυγε κάθε ετικέτα, αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά που δεν είχε προηγούμενο.
Κρατώ μια φράση του από την εξαιρετική συνέντευξη στον Σάκη Ιωαννίδη της Καθημερινής, ίσως την τελευταία του δημιουργού σε ελληνικό μέσο (Ιανουάριος του 2020): «Φαίνεται ότι η σύγχρονη κουλτούρα πήρε κάτι που ήταν μέρος της δουλειάς μου. Για μένα το χειρότερο πράγμα με αυτό είναι που όλοι βλέπουν την κάμερα και χαμογελούν. Τι είναι τόσο αστείο; Δεν το καταλαβαίνω, δεν είναι γέλιο, αλλά ουρλιαχτό».
Κεντρική φωτ.: Ο Λουκάς Σαμαράς στην Ελλάδα, το 1983 @ Alexander Tsiaras
