Η έννοια της «άμεσης πληρωμής» έχει αρχίσει να κυριαρχεί στη συζήτηση γύρω από τις τραπεζικές και τεχνολογικές εξελίξεις στην Ευρώπη. Στην ουσία, πρόκειται για την δυνατότητα μεταφοράς χρημάτων σε πραγματικό χρόνο, χωρίς τις καθυστερήσεις που χαρακτηρίζουν τις παραδοσιακές εντολές πληρωμών. Στην Ελλάδα το ενδιαφέρον κορυφώνεται με δύο βασικά εργαλεία: το IRIS, το εγχώριο σύστημα που επιτρέπει άμεσες μεταφορές έως 1.000 ευρώ, και το ευρωπαϊκό TIPS (TARGET Instant Payment Settlement), το οποίο εκτελεί συναλλαγές σε λιγότερο από δέκα δευτερόλεπτα.
Αν και για τον μέσο πολίτη η υπόθεση μεταφράζεται σε «γρηγορότερες και ευκολότερες πληρωμές», στην πραγματικότητα ανοίγεται ένα νέο μέτωπο ανταγωνισμού ανάμεσα σε τράπεζες, τεχνολογικούς παρόχους και διεθνείς εταιρείες διαχείρισης συναλλαγών (acquirers). Η μάχη για το ποιος θα κυριαρχήσει στο πεδίο αυτό αναμένεται να καθορίσει όχι μόνο τα έσοδα των επόμενων ετών, αλλά και το ποιος θα έχει τον έλεγχο πάνω στις καθημερινές μας συναλλαγές.
Το IRIS και τα όριά του…
Το IRIS Payments ξεκίνησε ως συνεργασία των ελληνικών τραπεζών υπό την ομπρέλα της ΔΙΑΣ. Σήμερα, δίνει τη δυνατότητα σε ιδιώτες και επιχειρήσεις να στέλνουν χρήματα απευθείας σε IBAN μέσω κινητού τηλεφώνου ή e-banking, με όριο τα 1.000 ευρώ ανά συναλλαγή. Το σύστημα κέρδισε έδαφος τα τελευταία χρόνια, ιδίως με την εξάπλωση των mobile apps, ωστόσο εξακολουθεί να θεωρείται περιορισμένο για μεγαλύτερες εμπορικές χρήσεις.
Οι τράπεζες βλέπουν στο IRIS μια πλατφόρμα που μπορεί να υποκαταστήσει παραδοσιακά εργαλεία, όπως τα εμβάσματα ή ακόμη και τις κάρτες σε ορισμένες περιπτώσεις. Ωστόσο, τα όρια στα ποσά και οι διαφορές στη διαλειτουργικότητα δυσκολεύουν την πλήρη υιοθέτηση. Το γεγονός ότι πολλές επιχειρήσεις χρειάζονται άμεσες εισπράξεις άνω των 1.000 ευρώ καθιστά επιτακτική τη μετάβαση σε ευρωπαϊκά συστήματα, όπως το TIPS.
Σύμφωνα με τη ΔΙΑΣ ΑΕ, από την 1η Νοεμβρίου 2025, όλες οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα θα υποχρεούνται να δέχονται πληρωμές μέσω του συστήματος IRIS με χρήση QR κωδικού. Η νέα ρύθμιση αφορά τόσο φυσικά καταστήματα όσο και ηλεκτρονικά καταστήματα (e-shops) και στοχεύει στη διευκόλυνση των συναλλαγών, την ασφάλεια και τη μείωση του κόστους. Η εφαρμογή του συστήματος απαιτεί προσαρμογή των POS και των συστημάτων εκτύπωσης QR, με κόστος που επωμίζεται η επιχείρηση.
TIPS: Η ευρωπαϊκή υποδομή των 10 δευτερολέπτων
Το TARGET Instant Payment Settlement, γνωστό ως TIPS, αποτελεί το μεγάλο εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για ενιαία, διασυνοριακά, άμεσα πληρωμένα εμβάσματα. Ο στόχος είναι η εκκαθάριση συναλλαγών σε λιγότερο από δέκα δευτερόλεπτα, με δυνατότητα μεταφοράς ποσών που ξεπερνούν κατά πολύ το πλαφόν του IRIS.
Η συμμετοχή των ελληνικών τραπεζών στο TIPS είναι μονόδρομος, όχι μόνο λόγω κανονιστικής πίεσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και επειδή η αγορά απαιτεί πλέον συναλλαγές χωρίς καθυστέρηση. Το TIPS υπόσχεται πανευρωπαϊκή διαλειτουργικότητα, κάτι που δίνει τεράστια ώθηση στο ηλεκτρονικό εμπόριο, στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται διεθνώς και βεβαίως στους ίδιους τους καταναλωτές που δεν θα χρειάζεται να ανησυχούν για «ώρες γραφείου» τραπεζών.
Οι acquirers στο προσκήνιο
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εμφανίζεται ένας νέος χάρτης ανταγωνισμού. Οι λεγόμενοι acquirers, δηλαδή οι εταιρείες που εξειδικεύονται στη διαχείριση και απόκτηση συναλλαγών με κάρτες και ψηφιακές πληρωμές, που βλέπουν στις άμεσες πληρωμές μια τεράστια επιχειρηματική ευκαιρία.
Παίκτες όπως η EURONET epay, η Worldline, η Nexi και η NBG Pay προετοιμάζουν στρατηγικές για να αξιοποιήσουν τις άμεσες πληρωμές ως συμπληρωματική υπηρεσία στα δίκτυά τους. Ουσιαστικά, φιλοδοξούν να γίνουν οι «γέφυρες» ανάμεσα στον καταναλωτή και στον έμπορο, όχι μόνο μέσω κάρτας, αλλά και μέσω real-time μεταφορών.
Για παράδειγμα, ένας καταναλωτής θα μπορούσε να πληρώσει το σούπερ μάρκετ ή ένα e-shop απευθείας από τον λογαριασμό του με άμεση πίστωση του εμπόρου, παρακάμπτοντας τις χρεώσεις των καρτών. Αυτό, βέβαια, φέρνει αναστάτωση στα παραδοσιακά μοντέλα εσόδων, καθώς οι προμήθειες μπορεί να συμπιεστούν. Από την άλλη, οι acquirers βλέπουν την προοπτική όγκου συναλλαγών και νέων υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας.
Η τεχνολογία
Η μετάβαση στις άμεσες πληρωμές δεν είναι απλώς θέμα αποφάσεων τραπεζών ή εταιρειών. Απαιτείται και η τεχνολογική υποδομή που θα διασφαλίζει την ασφάλεια, την ταχύτητα και την αξιοπιστία.
Η Worldline και η Nexi έχουν επενδύσει σημαντικά σε πλατφόρμες που επιτρέπουν την υλοποίηση άμεσων πληρωμών τόσο σε φυσικά σημεία πώλησης, όσο και online. Η EURONET epay, με ισχυρή παρουσία στα δίκτυα ηλεκτρονικών πληρωμών, κινείται προς την κατεύθυνση ενσωμάτωσης real-time rails σε υφιστάμενες λύσεις, ενώ η NBG Pay αξιοποιεί το δίκτυο και την τεχνογνωσία της Εθνικής Τράπεζας για να βρει ρόλο στον νέο χάρτη.
Ασφάλεια, συμμόρφωση με τις ευρωπαϊκές οδηγίες (PSD2 και τις επερχόμενες αλλαγές του PSD3) και εμπειρία χρήστη θα είναι οι καθοριστικοί παράγοντες για το ποιος θα κερδίσει έδαφος.
Τράπεζες και fintechs
Ένα ιδιαίτερο ερώτημα είναι αν οι τράπεζες θα επιλέξουν να κοντραριστούν με τους acquirers ή να τους ενσωματώσουν ως συνεργάτες. Οι μεγάλες τράπεζες της χώρας έχουν επενδύσει εκατοντάδες εκατομμύρια στην ψηφιοποίηση και δεν θέλουν να χάσουν την «πρωτοκαθεδρία» στις πληρωμές. Από την άλλη, η ταχύτητα και η ευελιξία των εξειδικευμένων εταιρειών δύσκολα μπορεί να αναπαραχθεί εντός ενός παραδοσιακού οργανισμού.
Δεν αποκλείεται να δούμε συμπράξεις, συγχωνεύσεις ή και νέες κοινοπραξίες στο πεδίο αυτό, όπως συνέβη και στο παρελθόν με την επεξεργασία καρτών. Η Πειραιώς έχει κάνει ήδη το βήμα με την Snappi. Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί οικοσύστημα που θα ανταγωνίζεται αποτελεσματικά τις Big Tech, όπως η Apple, η Google ή ακόμη και η PayPal, οι οποίες παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στην Ευρώπη.
Οι καταναλωτές στο επίκεντρο
Για τον τελικό χρήστη, η μετάβαση στις άμεσες πληρωμές σημαίνει τρία πράγματα:
- Ταχύτητα: τα χρήματα φτάνουν σε δευτερόλεπτα, όχι σε ώρες ή μέρες.
- Ασφάλεια: οι συναλλαγές γίνονται μέσω τραπεζικών λογαριασμών με ισχυρή ταυτοποίηση.
- Ευκολία: το κινητό τηλέφωνο ή το QR code γίνεται το βασικό «πορτοφόλι».
Ωστόσο, πολλοί καταναλωτές παραμένουν επιφυλακτικοί απέναντι σε νέα συστήματα, ενώ η συνήθεια χρήσης κάρτας δύσκολα εγκαταλείπεται. Το κλειδί προφανώς θα είναι η εκπαίδευση του κοινού, αλλά και η απρόσκοπτη εμπειρία του καταναλωτή. Το να διαπιστώσει μόνος του κάποιος ότι μπορεί να πληρώσει με δύο «κλικ», χωρίς περίπλοκες διαδικασίες.
Προοπτικές και προκλήσεις
Η Ευρώπη θέλει μέχρι το 2026 οι άμεσες πληρωμές να αποτελούν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα έχει μπροστά της ένα κρίσιμο δίχρονο προσαρμογής. Οι τράπεζες θα πρέπει να αναβαθμίσουν τις υποδομές τους, οι acquirers να ενσωματώσουν νέες λύσεις και οι επιχειρήσεις να εκπαιδευτούν στη χρήση τους.
Το μεγάλο ερώτημα είναι ποιος θα κερδίσει το μερίδιο της πίτας. Θα είναι οι τράπεζες που θα κρατήσουν τον έλεγχο, οι διεθνείς acquirers που έχουν την τεχνογνωσία ή μήπως οι Big Tech που μπορούν με ένα update σε ένα app να αλλάξουν τις ισορροπίες.
