Ενώ η ιατρική επιστήμη έχει καταφέρει να μετατρέψει τον HIV σε μια χρόνια, θεραπεύσιμη κατάσταση για εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια παράδοξη και ανησυχητική πραγματικότητα: οι θάνατοι που σχετίζονται με AIDS αυξάνονται ξανά, για πρώτη φορά έπειτα από δεκαετίες συνεχούς βελτίωσης.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα που παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο AIDS (EACS 2025), οι θάνατοι από HIV/AIDS στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης έχουν αυξηθεί από περίπου 37.000 το 2010 σε περίπου 51.000 το 2022 – μια αύξηση 37% μέσα σε μόλις δεκαπέντε χρόνια. Πρόκειται για εξέλιξη που αντιστρέφει τους διεθνείς στόχους του UNAIDS (Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών για τον HIV/AIDS) και αναδεικνύει σοβαρές υγειονομικές ανισότητες εντός της ηπείρου.
Καθυστερημένες διαγνώσεις: Ο σιωπηλός δολοφόνος
Στην καρδιά της κρίσης βρίσκεται ένα φαινόμενο που οι ειδικοί αποκαλούν «late diagnosis». Πάνω από το 54% των νέων διαγνώσεων HIV το 2024 στην Ευρωπαϊκή περιφέρεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας έγιναν όταν η λοίμωξη ήταν ήδη σε προχωρημένο στάδιο, συχνά με εξασθενημένο ανοσοποιητικό και αυξημένο κίνδυνο εξέλιξης σε AIDS.
Η κατάσταση δεν είναι καλύτερη εντός της ΕΕ. Τα στοιχεία δείχνουν ότι σχεδόν ένας στους δύο νέους διαγνωσμένους στην περιοχή EU/EEA διαγιγνώσκεται αργά, παρά την ευρεία διαθεσιμότητα εξετάσεων και αντιρετροϊκής θεραπείας.
Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι όσοι φτάνουν αργά στο σύστημα υγείας αντιμετωπίζουν «ένα διπλό πρόβλημα»:
- Η θεραπεία ξεκινά όταν η κατάσταση είναι ήδη επιβαρυμένη.
- Μέχρι να διαγνωστούν, συμβάλλουν άθελά τους στη συνέχιση της επιδημίας.
Γεωγραφικό χάσμα στον HIV
Τα ίδια δεδομένα αποκαλύπτουν μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων.
Στην Ανατολική Ευρώπη και Κεντρική Ασία, όπου η πρόσβαση σε υπηρεσίες πρόληψης, τεστ και θεραπεία είναι άνιση, οι θάνατοι αυξάνονται με δραματικούς ρυθμούς.
Στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, η θνησιμότητα δεν μειώνεται όσο γρήγορα απαιτείται, παρά τα ισχυρότερα υγειονομικά συστήματα.
Ο World Health Organization έχει χαρακτηρίσει την κατάσταση ως «κρυφή κρίση HIV», υπογραμμίζοντας ότι η ήπειρος απέχει πολύ από τον στόχο για εξάλειψη του AIDS ως δημόσιου υγειονομικού προβλήματος έως το 2030.
Τα νούμερα πίσω από την κρίση
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της European Centre for Disease Prevention and Control:
- Το 2024 καταγράφηκαν 105.922 νέες διαγνώσεις HIV στην ευρύτερη Ευρώπη.
- Στην περιοχή της ΕΕ/ΕΟΧ καταγράφηκαν 24.164 νέες διαγνώσεις, με αναλογία 5,3 περιπτώσεων ανά 100.000 κατοίκους.
- Πάνω από το 48% αυτών των περιπτώσεων ήταν καθυστερημένες διαγνώσεις.
Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν ότι το χάσμα μεταξύ των διαθέσιμων επιστημονικών εργαλείων και της πραγματικής πρόσβασης των πολιτών σε αυτά εξακολουθεί να διευρύνεται.
Γιατί αυξάνονται οι θάνατοι;
Οι ειδικοί εντοπίζουν τρεις βασικούς παράγοντες:
1. Καθυστερημένη διάγνωση
Το μεγαλύτερο μέρος των θανάτων συνδέεται με άτομα που φτάνουν στο σύστημα υγείας σε πολύ προχωρημένο στάδιο της νόσου.
2. Ανισότητες στην πρόσβαση σε θεραπεία
Σε ορισμένες χώρες, οι ασθενείς περιμένουν μήνες για να ξεκινήσουν αντιρετροϊκή θεραπεία. Σε άλλες, η προμήθεια φαρμάκων είναι ασταθής ή ανεπαρκής.
3. Στίγμα και κοινωνικός αποκλεισμός
Το κοινωνικό στίγμα αποτρέπει πολλούς από το να κάνουν τακτικά τεστ ή να αναζητήσουν βοήθεια. Όπως λένε οι ειδικοί, «το στίγμα σκοτώνει όσο και ο ιός».
Τι πρέπει να αλλάξει άμεσα
Παρά τις αντιξοότητες, η επιστήμη παραμένει αισιόδοξη: ο HIV είναι πλήρως διαχειρίσιμος όταν διαγνωστεί έγκαιρα.
Οι διεθνείς οργανισμοί ζητούν:
- μαζική επένδυση σε προσβάσιμα τεστ, συμπεριλαμβανομένων self-tests,
- ενίσχυση των υπηρεσιών πρόληψης και ενημέρωσης,
- μείωση του στίγματος και καλύτερη εκπαίδευση του κοινού,
- εγγυημένη, άμεση πρόσβαση στην αντιρετροϊκή θεραπεία για όλους, ανεξαρτήτως χώρας ή κοινωνικοοικονομικής κατάστασης.
Όπως σημειώνει η UNAIDS, οι στόχοι για το 2030 είναι ακόμη εφικτοί – αλλά μόνο εάν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αντιμετωπίσουν το HIV με την αποφασιστικότητα που επέδειξαν σε άλλες κρίσεις δημόσιας υγείας.
Ένα ξεκάθαρο μήνυμα
Η αύξηση των θανάτων από AIDS στην Ευρώπη δεν είναι αποτέλεσμα ιατρικής αποτυχίας, αλλά κοινωνικής και πολιτικής αδράνειας. Με τα κατάλληλα εργαλεία – τεστ, θεραπεία, ενημέρωση – οι θάνατοι αυτοί θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί.
Η ήπειρος οφείλει τώρα να δει κατάματα την πραγματικότητα: η κρίση του HIV στην Ευρώπη δεν τελείωσε· απλώς έγινε πιο σιωπηλή. Και αυτό την καθιστά ακόμα πιο επικίνδυνη.
