Καθώς ο πλανήτης επιταχύνει τη μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία, η πυρηνική ενέργεια επανέρχεται στο προσκήνιο, όχι μόνο ως σταθερός πυλώνας για την ηλεκτροπαραγωγή, αλλά και ως εν δυνάμει καταλύτης για την απανθρακοποίηση του πιο δύσκολου κλάδου: της ναυτιλίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι Μικροί Αρθρωτοί Αντιδραστήρες (Small Modular Reactors - SMRs) προσελκύουν αυξανόμενο ενδιαφέρον ως λύση που συνδυάζει τεχνική ωριμότητα, αυξημένη ασφάλεια και εφαρμοστική ευελιξία.
Στην πρόσφατη συνέντευξή του στην Emiliya Mychasuk των Financial Times, στο πλαίσιο του Energy Transition Summit για την Ανατολική Μεσόγειο και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έστειλε σαφές σήμα: η Ελλάδα δε σκοπεύει να μείνει πίσω.
«Η συζήτηση για τα SMRs είναι ώριμη και πρέπει να δούμε πού και πώς μπορούν να ενσωματωθούν, ακόμη και στη ναυτιλία», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Το σήμα αυτό επιβεβαιώθηκε με τη σύσταση κοινής ομάδας εργασίας Ελλάδας – Ηνωμένων Πολιτειών για την ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Η ομάδα αναλαμβάνει να εξετάσει το θεσμικό πλαίσιο, τις τεχνικές δυνατότητες και την πιθανή χρήση SMRs για ειδικούς σκοπούς, όπως η παροχή ενέργειας σε απομακρυσμένες περιοχές, βιομηχανικούς κόμβους και, ενδεχομένως, ναυτιλιακές ή αμυντικές εφαρμογές.
Η στρατηγική αυτή εντάσσεται σε μια ευρύτερη δυναμική. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη, μετά τη δέσμευση για απανθρακοποίηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και την ενίσχυση της ενεργειακής αυτάρκειας της χώρας, επιχειρεί να ανοίξει τον δρόμο για την τεχνολογική συμμετοχή της Ελλάδας στο «πυρηνικό βαγόνι» της νέας εποχής.
Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται όχι σε μεγάλα πυρηνικά εργοστάσια, αλλά σε στοχευμένες εφαρμογές, όπως offshore σταθμοί ή ενεργειακά hubs.
Οι SMRs είναι σχεδιασμένοι για να προσφέρουν χαμηλότερο αρχικό κόστος, μεγαλύτερη κατασκευαστική ταχύτητα και ενισχυμένα παθητικά μέτρα ασφαλείας.
Αντί να χτίζονται επί τόπου, κατασκευάζονται σε εργοστάσια και μεταφέρονται συναρμολογημένοι ή ημι-συναρμολογημένοι. Η ευελιξία αυτή τους καθιστά ιδανικούς για περιοχές με περιορισμένη υποδομή, νησιωτικά συστήματα, βιομηχανικές μονάδες ή ακόμη και απομονωμένες στρατιωτικές εγκαταστάσεις.
Η παγκόσμια εμπειρία προσφέρει ήδη κάποια πρώτα παραδείγματα. Στη Ρωσία, ο πλωτός σταθμός «Akademik Lomonosov» λειτουργεί από το 2019 στην Αρκτική, παρέχοντας ενέργεια και θερμότητα στην πόλη Pevek.
Στην Κίνα, το HTR-PM, υψηλής θερμοκρασίας αερόψυκτος αντιδραστήρας, συνδέθηκε στο δίκτυο το 2021 και προορίζεται για εμπορική χρήση.
Η Αργεντινή κατασκευάζει τον CAREM-25, ενώ οι ΗΠΑ με τη NuScale και το Ηνωμένο Βασίλειο με τη Rolls-Royce προωθούν ενεργά την πιστοποίηση και την εμπορική αξιοποίηση αντίστοιχων μοντέλων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συμμαχία της Maersk με την Core Power και άλλους εταίρους, με στόχο την αξιολόγηση της χρήσης SMRs για πλοία εμπορικής ναυτιλίας.
Παρά την υποστήριξη σημαντικών θεσμών (IAEA, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, ΟΟΣΑ-NEA), η τεχνολογία των SMRs συναντά και σημαντικές ενστάσεις. Από τη μια πλευρά, επικροτείται η δυνατότητά τους να μειώσουν δραστικά τις εκπομπές CO2 σε βιομηχανικούς κλάδους και απομονωμένες περιοχές.
Από την άλλη, εκφράζονται επιφυλάξεις για το υψηλό κόστος ανά παραγόμενη MWh, τις απαιτήσεις ασφαλείας, τη διαχείριση αποβλήτων και τη γεωπολιτική διάσταση της διάχυσης πυρηνικής τεχνολογίας.
Η υπόθεση NuScale στις ΗΠΑ είναι χαρακτηριστική: ενώ αρχικά εγκρίθηκε από την NRC ως η πρώτη εμπορικά διαθέσιμη τεχνολογία SMR, το project Utah Associated Municipal Power Systems εγκαταλείφθηκε λόγω εκτίναξης του κόστους και περιορισμένου επενδυτικού ενδιαφέροντος.
Αντίστοιχα, οι οικολογικές οργανώσεις στην Ευρώπη προβάλλουν την ανανεώσιμη ενέργεια ως πιο συμφέρουσα και πολιτικά αποδεκτή λύση.
Σε ρυθμιστικό επίπεδο, η IAEA έχει ενεργοποιήσει την πρωτοβουλία NHSI (Nuclear Harmonization and Standardization Initiative), η οποία στοχεύει στη διαμόρφωση κοινών κανόνων αδειοδότησης SMRs. Η NHSI περιλαμβάνει τρία σκέλη: την τεχνική εναρμόνιση με βάση προκαθορισμένα πρότυπα ασφαλείας, την ανταλλαγή ρυθμιστικών δεδομένων μεταξύ κρατών και την αξιολόγηση αδειών σε πιλοτικές περιπτώσεις.
Στον τομέα της ναυτιλίας, η συνεργασία IAEA - IMO - NEA προχωρά στη διαμόρφωση του πλαισίου ATLAS (Advanced Technology Licensing for At-Sea reactors), που αφορά σε πλωτές μονάδες ή ναυτιλιακές εφαρμογές. Το ATLAS καλύπτει έξι θεματικούς άξονες: τεχνική πιστοποίηση, διακρατική αδειοδότηση, ασφάλεια και πυρηνική προστασία, ασφαλιστικές απαιτήσεις, εκπαίδευση πληρωμάτων και σχέδια αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών.
Η Ελλάδα, με την πρόσφατη αναβάθμιση της πυρηνικής ατζέντας και το ενδιαφέρον της να μπει στη συζήτηση εντός της ΕΕ, με την ένταξή της στην ENA (European Nuclear Alliance), φαίνεται να κινείται έστω και δειλά, σε μια πιο τολμηρή κατεύθυνση. Παρότι ακόμη δεν διαθέτει εμπειρία πυρηνικής παραγωγής, μπορεί να εστιάσει σε πλωτές ή βιομηχανικές εφαρμογές SMRs, συνδυάζοντας ναυπηγική τεχνογνωσία, εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και συμμετοχή σε ευρωπαϊκές και νατοϊκές τεχνολογικές κοινοπραξίες.
Η κατεύθυνση είναι ορθή: διάλογος, πειραματισμός, συνεργασίες, αξιολόγηση κόστους-οφέλους και θεσμική ρύθμιση. Οι SMRs δεν είναι πανάκεια, αλλά μπορούν να λειτουργήσουν ως κρίσιμο εργαλείο στην πράσινη μετάβαση – ιδίως εκεί που άλλες λύσεις είναι τεχνικά ή οικονομικά δύσκολες.
Και όπως συμβαίνει με κάθε τεχνολογία υψηλού ρίσκου αλλά και υψηλού οφέλους, αυτό που μετράει περισσότερο είναι η πολιτική βούληση, η επιστημονική ακρίβεια και η κοινωνική υπευθυνότητα στη λήψη αποφάσεων.
Και σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα οφείλει όχι μόνο να έχει γνώση των εξελίξεων, αλλά και να είναι παρούσα και ενεργή στη συζήτηση για το πυρηνικό μέλλον της διεθνούς ναυτιλίας.
* Ο Διονύσης Μαγουλάς είναι πολιτικός αναλυτής
