Αλλάζει το status quo των τελευταίων 80 ετών στην παγκόσμια οικονομία δηλώνει σε συνέντευξη στο Liberal, ο Σπύρος Παπαθανασίου, αναπλ. καθηγητής του τμήματος οικονομικών επιστημών του ΕΚΠΑ. Ο ίδιος αναλύει πώς η ελεύθερη αγορά βάλλεται από τους δασμούς, την αποδολαριοποίηση, την άνοδο του χρυσού, την κρίση στα ομόλογα και το ενδεχόμενο διεθνούς ύφεσης. Τέλος, μιλάει για το Χρηματιστήριο Αθηνών.
Συνέντευξη στον Νικόλα Ταμπακόπουλο
Οι εξελίξεις στις αγορές έχουν, προς το παρόν, δύο αναγνώσεις. Τα χρηματιστήρια ζητούσαν αφορμή για να «ξεφουσκώσουν» και τη βρήκαν με την επιβολή των δασμών. Και η δεύτερη, με την επιβολή των δασμών έχει ξεκινήσει μια νέα σελίδα που θα επαναπροσδιορίσει τις εταιρικές αποτιμήσεις και μετοχικές προσδοκίες. Ποια είναι η δική σας άποψη;
Αυτό που προκρίνεται με βάση τα τωρινά δεδομένα είναι ότι ενδεχομένως να είμαστε στη φάση όπου αλλάζουν τα πάντα και να έχουμε μια νέα τάξη πραγμάτων ή ένα νέο υπόδειγμα. Βλέπουμε κάποιες ακραίες μεταμορφώσεις του Ντόναλντ Τραμπ που οδηγούν στο να αλλάξει το μοτίβο που έχουμε συνηθίσει τα τελευταία 50 με 80 χρόνια. Δηλαδή με τους δασμούς. Καθώς είναι αμετακίνητη η πεποίθησή του, ότι αποτελούν μέσο πολιτικής που θα βοηθήσει την Αμερική να γίνει πάλι μεγάλη. Αυτό προκαλεί πολύ υψηλή μεταβλητότητα στις αγορές και αποστροφή προς τον γενικότερο κίνδυνο. Και βέβαια, αυξάνονται οι φωνές κάποιων που θεωρούν ότι με αυτήν την πολιτική ο κίνδυνος ύφεσης στην οικονομία είναι ορατός ακόμα και το 2025.
Γιατί περιμένουμε ύφεση στην οικονομία; Και θα είναι χειρότερη από την ύφεση που ζήσαμε εμείς ως Ελλάδα και ο κόσμος με την κατάρρευση της Lehman Brothers;
Υπάρχει μια ρητορική, μια κόντρα μεταξύ του Τραμπ και του Τζερόμ Πάουελ της Fed. Αυτό έχει παρενέργειες. Ότι οι μετοχικοί δείκτες, κυρίως στη Wall Street, κατρακυλούν και υπάρχει πρόβλημα σχετικά με την εμπιστοσύνη που είναι ο ακρογωνιαίος λίθος όλου του συστήματος στο αμερικανικό νόμισμα. Βλέπουμε την ισοτιμία, ας πούμε, ως προς το ευρώ να είναι στο 1,13, 1,14 ή 1,15 δολάρια. Επηρεάζονται και οι αποδόσεις των ομολόγων που είναι πολύ ψηλά, σαν αποτέλεσμα των ρευστοποιήσεων. Μην ξεχνάμε ότι το δολάριο είναι περίπου το 85% με 90% των εμπορικών συναλλαγών του πλανήτη. Και το 55 με 60% των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών.
Άρα, αλλάζει όλο το status quo της οικονομίας. Αυτό το πράγμα συμβαίνει την ίδια ώρα που καλείται το αμερικανικό δημόσιο να χρηματοδοτήσει γύρω στα 9 τρισ. Από τα 34 του δημόσιου χρέους. Άρα πώς το βλέπει η επενδυτική κοινότητα; Προσπαθεί να δει τις εναλλακτικές τοποθετήσεις που θα προσφέρουν υψηλό βαθμό ασφάλειας. Άρα θα εκθρονιστεί ή όχι το δολάριο; Φυσικά, εδώ υπάρχει μία ιστορική ευκαιρία για το ευρώ, το οποίο μπορεί να επιτύχει μια εξαιρετική παρουσία σε ενδεχόμενη αναδιανομή σχετικά με τον επενδυτικό χάρτη. Άρα, μήπως το ευρώ είναι ευκαιρία να πρωταγωνιστήσει σαν μια επιπλέον επενδυτική επιλογή; Βλέπουμε τον χρυσό να είναι στο 3.300 με 3,5 χιλιάδες δολάρια η ουγγιά. Κάτι σημαντικό συμβαίνει.
Όλα τα παραπάνω που αναφέρετε είναι σημάδια επερχόμενης ύφεσης;
Το σίγουρο είναι ότι υπάρχει υψηλός βαθμός αβεβαιότητας. Αυτό τι σημαίνει; Οι διαχειριστές είτε μειώνουν τις μετοχικές τοποθετήσεις δεδομένου ότι δεν είναι ασφαλής επιλογή και τι κάνουν; Διακρατούν ρευστά διαθέσιμα. Και έτσι η δεύτερη επιλογή πηγαίνει στον χρυσό. Για να απαντήσω στην ερώτηση, ουσιαστικά βλέπουμε ότι η οικονομία της Αμερικής είναι σε ένα μοτίβο, το οποίο προσιδιάζει προς το ελληνικό. Δηλαδή βλέπουμε έναν πολύ υψηλό δανεισμό ίσως και πάνω από 120% του ΑΕΠ. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι αν έχει χαθεί η εμπιστοσύνη στο νόμισμα ή την αμερικανική οικονομία πώς θα μπορεί να χρηματοδοτήσει τα 34 τρισ. του δημοσίου χρέους;
Μόνο φέτος πρέπει να χρηματοδοτήσει 9 τρισ., τα οποία τα 8,5 τα κατέχουν ξένοι. Μα και η Ελλάδα σε αυτό το μοτίβο ήταν. Φυσικά, υπάρχουν διακριτές διαφορές. Η Ελλάδα είναι μια πάρα πολύ μικρή χώρα, ενώ η Αμερική ουσιαστικά είναι μια χώρα η οποία έχει τρομερό εκτόπισμα, νομισματικό και στρατιωτικό. Παρόλα αυτά όμως εδώ βλέπουμε μια χώρα, η οποία έχει ξεφύγει στα όρια της υπερχρέωσης, κάτι που μπορεί να υποσκάψει την εμπιστοσύνη. Η Ελλάδα μπήκε σε τέτοια ατραπό δεδομένης της κρίσης εμπιστοσύνης. Προφανώς, υπάρχουν τεράστιες διαφορές και δεν είναι το ίδιο. Απλώς βλέπουμε κάποια στοιχεία του ίδιου μοτίβου.
Μπορεί το ευρώ να αποτελέσει σταδιακά ένα παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα ή μήπως η επιχειρούμενη αποδολαριοποίηση θα στηριχθεί επάνω στον χρυσό;
Ο χρυσός δεν είναι κάτι μόνιμο. Δηλαδή δεν μπορούμε πάλι να γυρίσουμε στο Bretton Woods, του ’71. Ο χρυσός είναι κάτι το οποίο υπάρχει αλλά είναι και σε κάποια σημεία καμπής. Στην πραγματικότητα όταν λέμε ότι το δολάριο είναι το 85 με 90% των συναλλαγών αυτό δεν μπορεί να υποκατασταθεί από το χρυσό ή το 55-60% των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών. Θα πρέπει να υποκατασταθεί με κάποιο νόμισμα. Προφανώς, το δολάριο πάντα θα υπάρχει. Απλώς λέμε να αυξηθεί το μερίδιο. Και ναι, εκτιμώ ότι είναι ιστορική ευκαιρία για το ευρώ να διεκδικήσει μια αναβαθμισμένη παρουσία στο καινούργιο τοπίο.
Η επιβολή των δασμών σε χώρες όπως το Βιετνάμ, η Μαλαισία, το Μπαγκλαντές, η Ταϊλάνδη θέτει σε κίνδυνο την οικονομική τους ευστάθεια. Θα περάσει αυτός ο γεωπολιτικός και οικονομικός χώρος στη σφαίρα επιρροής της Κίνας. Και τι θα σημάνει μια τέτοια αλλαγή στην παγκόσμια εμπορική και εφοδιαστική αλυσίδα;
Προφανώς, μιλάμε για αχαρτογράφητα νερά. Άρα το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι σενάρια και εκτιμήσεις. Αυτό που ισχύει στην πραγματικότητα είναι ένα σύστημα το οποίο το ονομάσαμε «παγκοσμιοποίηση» το οποίο είχε και θετικά και αρνητικά. Το θετικό ήταν ότι μειώθηκε η φτώχεια, ουσιαστικά κάποια μέρη του πλανήτη βοηθήθηκαν. Προφανώς, αυτά τα χρήματα φύγανε από τη μεσαία τάξη των ανεπτυγμένων οικονομιών και χωρών. Τώρα μπαίνουμε σε ένα μοτίβο, αυτό της διμερούς διαπραγμάτευσης. Η Αμερική με κάποια άλλη χώρα.
Η Αμερική έχει σπάσει το μοντέλο της παγκοσμιοποίησης. Προφανώς, αυτές οι διμερείς σχέσεις στη λογική του Τραμπ σημαίνει ότι μέσω αυτών θα μπορέσει να αμβλύνει τα ελλείμματά του. Πιστεύω ότι αυτή η τακτική θα δημιουργήσει προβλήματα και ειδικά σε χώρες οι οποίες έχουν μικρή διαπραγματευτική ικανότητα. Άρα ναι, ενδεχομένως, εφόσον ισχύσουν οι δασμοί μπορεί να συμβεί αυτό που περιγράφετε. Γιατί, βλέπετε, οι μεταμορφώσεις συνεχίζονται. Δηλαδή έχουν επιταχυνθεί τόσο οι εξελίξεις που μπορεί το πρωί να λέει κάτι και το απόγευμα ο Ντόναλντ Τραμπ να λέει κάτι άλλο.
Με όλα αυτά που γίνονται με την Τεχνητή Νοημοσύνη και τα microchips θεωρείτε ότι αλλάζουν οι συσχετισμοί λόγω των δασμών;
Προφανώς, η Τεχνητή Νοημοσύνη επηρεάζεται, γιατί ουσιαστικά ένα σημαντικό μέρος των chips παράγεται εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης και εκτός Αμερικής. Άρα, ουσιαστικά, επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό. Γενικά, ο απομονωτισμός επηρεάζει. Συνεπώς, η όλη διαδικασία επιβραδύνεται. Παρόλα αυτά η εκτίμησή μου είναι ότι πολλά πράγματα θα αλλάξουν και ότι χρησιμοποιείται αυτή η λογική των δασμών σαν διαπραγματευτικό όπλο. Είναι ένα μέσο πολιτικής που κατά τον Τραμπ εκτιμάται ότι θα βοηθήσει την Αμερική να αμβλύνει τα οικονομικά θέματα που έχει και να γίνει ξανά μεγάλη.
Τέλος, θα ήθελα να σας ρωτήσω για τις προοπτικές του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Υπάρχουν περιθώρια ανόδου;
Το ελληνικό χρηματιστήριο ευνοείται από κάποιες εξελίξεις και αναταράξεις, καθώς αυτές οδηγούν σε μια επενδυτική αναδιάρθρωση, με αυξημένη συμμετοχή των ευρωπαϊκών μετοχών και ομολόγων. Δηλαδή αν κάποιοι ρευστοποιούν από Αμερική, ενδεχομένως να τοποθετηθούν έστω τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα σε ευρωπαϊκές μετοχές.
Η S&P, όπως είδαμε, αναβάθμισε το ελληνικό αξιόχρεο σε ΒΒΒ, αναγνωρίζοντας ότι το ελληνικό ΑΕΠ θα κινηθεί με μέσο ρυθμό γύρω στο 2,3% ως το 2028. Τα πλεονάσματα θα είναι σημαντικά. Άρα βλέπουμε μια αποκλιμάκωση του χρέους της γενικής κυβέρνησης στο ΑΕΠ. Έτσι θα σταματήσει, με βάση αυτή τη συλλογιστική να είναι το μοντέλο το μεγαλύτερο της Ευρωζώνης χρέος προς ΑΕΠ.
Από εκεί και πέρα έχουμε το εξής: Τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος να λέει ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης θα συνεχίσει 2,3%. Από εκεί και πέρα για το ελληνικό χρηματιστήριο τα πράγματα είναι θετικά, τα δημοσιονομικά δεδομένα οδηγούν σε καταγραφή υψηλού πλεονάσματος, οι μερισματικές αποδόσεις είναι καλές. Ο πολλαπλασιαστής κερδών, δηλαδή το P/E είναι σε ελκυστικά επίπεδα για το ελληνικό χρηματιστήριο και τις ελληνικές μετοχές.
Η σχέση τιμής προς book value είναι θετική, άρα ουσιαστικά δείχνει ελκυστικό. Βλέπουμε ακόμα ότι και το P/E των τραπεζών δείχνει ότι βρίσκεται σε μονοψήφιο επίπεδο. Άρα, ουσιαστικά φαίνεται ότι η Ελλάδα, βλέποντας από μακριά, να έχει ένα μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον. Φυσικά, αν οι εξελίξεις στο εξωτερικό είναι αρνητικές σίγουρα κάπου θα συμπαρασύρει και το ελληνικό χρηματιστήριο. Αλλά σε γενικό επίπεδο, οι εξελίξεις δείχνουν να είναι θετικές για την Ελλάδα.
