«Η απόφαση του Κυρ. Μητσοτάκη να ενταχθεί η Ελλάδα στον μηχανισμό SAFE αποτελεί σαφές μήνυμα προς την Τουρκία ότι η χώρα μας θέτει σαφείς κόκκινες γραμμές», εκτιμά ο καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας και Στρατηγικής, Μάριος Ευθυμιόπουλος, σε συνέντευξή του στο Liberal.
«Το μήνυμα της Ελλάδας είναι σαφές. Μπαίνουμε στο παιχνίδι κι ερχόμαστε δριμύτεροι», επισημαίνει.
Ο ίδιος αναλύει το πώς θωρακίζεται η Ελλάδα στο πλαίσιο της «αμυντικής ευρωπαϊκής πραγματικότητας» και με ποιον τρόπο μπορεί να αναχαιτιστεί η τουρκική διείσδυση στο επίπεδο της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.
Συνέντευξη στον Χρήστο Θ. Παναγόπουλο
Κύριε Ευθυμιόπουλε, πώς ερμηνεύετε τη στρατηγική σημασία της απόφασης της Ελλάδας να ενταχθεί στον νέο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό μηχανισμό SAFE; Πρόκειται για απλή αμυντική ενίσχυση ή για ένα βαθύτερο γεωπολιτικό μήνυμα;
Θα πρέπει κατ’ αρχάς να πούμε το SAFE αφορά την αμυντική βιομηχανία και συγκεκριμένα τους όρους χρηματοδότησής της. Είναι προφανές ότι μπορούμε να δανειστούμε με πολύ χαμηλό επιτόκιο, άρα προφανέστατα ενισχύεται και το πλαίσιο της κυβέρνησης, για να φτιαχτεί μια βιομηχανία, η οποία να είναι σύννομη με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά το τι παράγει κάθε χώρα σε συγκεκριμένες ανάγκες, όχι μόνο εθνικές αλλά και ευρωπαϊκές. Προφανώς, μιλάμε για μια αμυντική ένωση, εν προκειμένω, αλλά δεν είναι μόνον αυτό, καθώς υπάρχει κι ένα βαθύτερο γεωπολιτικό μήνυμα.
Ποιο είναι αυτό το μήνυμα και τι ακριβώς λέει; Ότι η Ελλάδα κατ’ αρχάς δεν μπορούσε να μη συμμετέχει και άρα δεν μπορούσε να μείνει αμέτοχη. Η Ελλάδα έπρεπε να συμμετάσχει πρακτικά, όπως έκανε στο ReARM, έτσι να κάνει και με το SAFE. Κι αυτό, γιατί το SAFE είναι ένας χρηματοδοτικός τρόπος, με τον οποίο συναλλάσσεται η Ελλάδα και συμμετέχει στο κοινωνικοπολιτικό κομμάτι που λέγεται «αμυντική ευρωπαϊκή πραγματικότητα».
Η πραγματικότητα, λοιπόν, λέει ότι η γεωπολιτική τοποθεσία της Ελλάδας είναι αναγκαία για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ευρωατλαντισμό και γι' αυτόν τον λόγο πρέπει να παράξουμε τη δική μας βιομηχανία, η οποία να συναλλάσσεται βάσει των αναγκών σήμερα, αύριο και στο μέλλον.
Έτσι, λοιπόν, το γεωπολιτικό μήνυμα, το οποίο περνάει στην προκειμένη περίπτωση η χώρα μας, αποκρυσταλλώνεται σε τρία κύρια σημεία. Πρώτον, ότι η Ελλάδα βρίσκεται ενεργή σε όλα τα ζητήματα άμυνας. Δεύτερον, ότι γνωρίζουμε τις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις τόσο της Μέσης Ανατολής όσο και τις Αφρικής όπως και τις υβριδικές απειλές και βάσει αυτών των απειλών δημιουργούμε μία βιομηχανία, η οποία χρηματοδοτείται εγκαίρως και χρηματοδοτείται με τον αντίστοιχο τρόπο που να μπορέσει να προβάλλει προστιθέμενη αξία στην ελληνική αμυντική θωράκιση τώρα και στο μέλλον βάσει των αναγκών που υπάρχουν. Και το τρίτο, βέβαια, και πιο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η Τουρκία, αν νομίζει ότι μπορεί να παράξει δικά της οπλικά συστήματα τα οποία να πληρούν καλύτερες προϋποθέσεις και να το πουλάει έτσι, αυτό δεν συνεπάγεται ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να κάνει το ίδιο και μπορεί να το κάνει και πολύ καλύτερα, γιατί έχει ήδη εντοπίσει τα πρότυπα που χρειάζεται σε ευρωπαϊκό και νατοϊκό επίπεδο. Το μήνυμα της Ελλάδας είναι σαφές, κύριε Παναγόπουλε: «Μπαίνουμε στο παιχνίδι κι ερχόμαστε δριμύτεροι».
Από εδώ και πέρα το μεγάλο στοίχημα είναι η γρήγορη απορρόφησης των κονδυλίων του SAFE, το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης τουλάχιστον των πρώτων αρχικών σχεδιασμών και το τρίτο κομμάτι είναι η ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας, πιθανώς και η σύζευξη πολλών εταιρείων μεταξύ τους για να γίνουν μεγάλες εταιρείες - όχι μόνο για το ελληνικό κοινό, ενώνοντας δηλαδή την εσωτερική και η εθνική αγορά αλλά και την περιφερειακή και διεθνή αγορά πιθανώς και παγκόσμια. Έτσι, λοιπόν, πρέπει να υπάρχει ένα στρατηγικό πλαίσιο, με το οποίο να επεκταθεί η αμυντική βιομηχανία ως ισχυρή αμυντική βιομηχανία, έχοντας βέβαια τα πρώτα αποτελέσματα τα οποία θα πρέπει να βγουν σε πολύ συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει επισημάνει την ανάγκη οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες – όπως η Τουρκία – να ευθυγραμμιστούν πλήρως με την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας της ΕΕ, προκειμένου να έχουν πρόσβαση στα κονδύλια του SAFE. Πόσο ρεαλιστικό είναι να μπλοκαριστεί η Άγκυρα από τον μηχανισμό και πώς μπορεί η Ελλάδα να αξιοποιήσει αυτό το πλαίσιο για να αποτρέψει τη χρηματοδότηση τουρκικών εξοπλισμών με ευρωπαϊκούς πόρους;
Κατ’ αρχάς, μπορεί να αξιοποιηθεί άμεσα και στο 100% και δεν είναι πολιτική ρήτρα απλή, είναι στρατηγική επιλογή. Σε περίπτωση που παρεκτραπεί η Τουρκία, μπορεί να το κάνει η Ελλάδα άμεσα και το έχει θέσει, όσο να θυμάστε καλά, και έχει καταγραφεί.
Άρα είναι απολύτως ρεαλιστικό...
Βεβαίως, και είναι ρεαλιστικό. Αλλά, από κει και πέρα, το σημαντικό είναι το πώς λαμβάνεις την πολιτική απόφαση, ως διαδικασία. Το ότι μπορείς να το κάνεις, ισχύεi και μάλιστα αμεσότατα.
Από κει και πέρα όμως, ο τρόπος με τον οποίο ουσιαστικά θα κινηθεί η Τουρκία, από τη στιγμή που μπήκε στο SAFE ως τρίτη χώρα, εμείς ως Ελλάδα έπρεπε να κάνουμε το εξής, να μην ασχολούμαστε απαραίτητο μόνο με την Τουρκία, αλλά να μπουν τρίτες χώρες, ήτοι στρατηγικοί εταίροι της Ελλάδας στο SAFE. Εφόσον, μπαίνει η Τουρκία ως υπό ένταξη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία όμως θεωρείται τρίτη χώρα, έτσι μπορούν και άλλες χώρες. Άρα, στρατηγικά, εμείς πρέπει να εντάξουμε δικές μας χώρες στρατηγικούς εταίρους και να έχουμε δικές μας συμφωνίες μέσω αυτών, ότι οποιαδήποτε μεταφορά τεχνογνωσίας και τεχνολογίας θα πρέπει να γίνεται μέσω της χώρας μας.
Το πρόγραμμα SAFE βάζει συγκεκριμένους περιορισμούς στη συμμετοχή τρίτων χωρών. Τι σημαίνει αυτό για την Τουρκία, η οποία δεν είναι κράτος-μέλος της ΕΕ, αλλά εμπλέκεται ενεργά σε εξοπλιστικά προγράμματα και περιφερειακές κρίσεις;
Εδώ, υπάρχει ένα «παραθυράκι» για την Τουρκία και έχει να κάνει με το γεγονός ότι μπήκε στην εξαγορά εταιρειών, όπως έκανε στην Ιταλία, για να μπορέσει να έχει την τεχνογνωσία και να μπορεί να χρησιμοποιεί την εταιρεία αυτή ως «δορυφόρο». Δηλαδή, να τη μεταχειρίζεται, ουσιαστικά, για μεταφορές και αγοραπωλησίες οπλικών συστημάτων Δεν είναι τυχαίο, δηλαδή, ως παράδειγμα η εταιρεία Leonardo, η οποία συμμετέχει στα Eurofighter.
Τα οποία τα διεκδικεί ήδη η Τουρκία, έτσι, από τη Γερμανία...
Και μάλλον θα τα πάρει. Αλλά κάποια στιγμή, χρονικά, κάτι θα έπαιρνε. Από κάπου θα έπαιρνε. Το ζήτημα είναι κατά πόσο αυτό το πράγμα πληροί τις προϋποθέσεις του SAFE. Δηλαδή, κατά πόσο, να το πω έτσι πιο απλά, όπως το λένε, όπως το κάνουν στην Αμερική, κατά πόσο ευρωπαϊκά οπλικά συστήματα χρησιμοποιούνται εναντίον των ευρωπαϊκών χωρών. Αν αποδειχθεί αυτό το πράγμα, ότι το κάνουν οι Τούρκοι εναντίον μας, τότε πρέπει να το σταματήσεις στην αρχή του. Εάν, πάλι, η Άγκυρα ισχυριστεί αρχικά ότι δεν θα προβεί σε τέτοιες ενέργειες, αλλά εν συνεχεία αλλάξει στάση, τότε και πάλι θα πρέπει να ενεργοποιηθεί η ρήτρα του SAFE.
Το πιο σημαντικό, όμως, είναι αυτό: Η Τουρκία οφείλει να συνειδητοποιήσει, κάποια στιγμή, ότι θα πρέπει να σταματήσει αυτό το παιχνίδι της προσπάθειας περικύκλωσης της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Έτσι, λοιπόν, ήρθε η ώρα της Ελλάδας για το SAFE, και νομίζω ότι η απόφαση του πρωθυπουργού να πάρει τέτοια απόφαση αυτή τη στιγμή, έχει να κάνει επί το πλείστον με το γεγονός ότι ως χώρα βάζουμε κόκκινες γραμμές.
Και δεν είναι μόνο γιατί υπάρχουν διάφορες εξελίξεις σε πολιτικό επίπεδο, αλλά επειδή έτσι πρέπει να γίνει. Οι κόκκινες γραμμές είναι εκείνες που πληρούν τις προϋποθέσεις, για να μπορέσει να γίνει μια αναβάθμιση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Για να γίνει κάτι τέτοιο πρέπει να υπάρχει ένα εσωτερικό στρατηγικό πλαίσιο, το οποίο στο μεσοδιάστημα να μπαίνει στο προσκήνιο και από την επιφάνεια να κινείται στην εσωτερική αγορά, άρα και η ελληνική τεχνολογία να κινείται στην ελληνική αγορά και κατ’ επέκταση να αξιοποιείται με την εξαγωγή προϊόντων προς δεύτερες και τρίτες χώρες.
Όταν επιτευχθεί κάτι τέτοιο, τότε η Ελλάδα θα μπορέσει να κάνει τη δική της εξωτερική πολιτική. Αυτή η εξωτερική πολιτική, λοιπόν, θα έρθει αντιμέτωπη, προφανώς, με αυτά που κάνει η Τουρκία στην παρούσα φάση. Άρα, λοιπόν, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι ως προς το πώς θα αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις στο εγγύς μέλλον.
Δηλαδή η μάχη περνάει και στο ποιος θα πουλήσει περισσότερα προϊόντα, ποιος θα πουλήσει τα καλύτερα με όρους τεχνολογίας και τεχνογνωσίας. Εγώ πιστεύω ότι η Ελλάδα έχει καλύτερη τεχνογνωσία, γιατί έχει και το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό.
Η Τουρκία επιχειρεί να καθιερωθεί ως περιφερειακή δύναμη με συμμαχίες σε Λιβύη, Καύκασο, Αλβανία Ανατολική Μεσόγειο. Μπορεί η ένταξη της Ελλάδας στον SAFE να λειτουργήσει ως αντιστάθμισμα στην αμυντική και γεωοικονομική της διείσδυση;
Το SAFE είναι ένας μηχανισμός, αλλά όχι πρόθεσης πολιτικών. Είναι ένας μηχανισμός, ο οποίος βλέπει όλη την Ευρώπη. Δεν βλέπει με μονωμένα ζητήματα, αλλά συνολικά.
Ξέρετε, όμως, πώς το SAFE βοηθάει την Ελλάδα; Τη βοηθάει με το να αρχίσει η αμυντική της βιομηχανία - που τόσο την έχουμε διαφημίσει - να αποκτά τη μορφή που πρέπει να έχει τελικά. Αλλά και αυτό πρέπει να γίνει με ορθολογικό τρόπο και όσο γίνεται με τη μεγαλύτερη δυνατή χρηματοδότηση. Αντιλαμβάνομαι ότι τα 1,2 δισ. ευρώ είναι ένα σημαντικό ποσό, στην παρούσα φάση, για τη χώρα μας, αλλά πιθανώς θα πρέπει να πάμε και σε ακόμη μεγαλύτερους αριθμούς.
Πιστεύετε πως η Ελλάδα επιχειρεί με την είσοδο στο SAFE να στείλει και ένα διπλωματικό σήμα στην Ουάσινγκτον, ότι η ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία είναι συμβατή με τις διμερείς σχέσεις Ελλάδας - ΗΠΑ, ή ότι προωθείται πιο αυτόνομα;
Δεν υπάρχουν καλύτεροι σύμμαχοι της Ελλάδας, αυτή τη στιγμή, εκτός των ορίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Από εκεί και πέρα η αυτονόμηση του οπλικού συστήματος της Ελλάδας στο πλαίσιο της ΕΕ, συνιστά κοινή απόφαση των 27 χωρών – μελών της ΕΕ. Παρ' όλα αυτά υπάρχει κοινή συνεργασία μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΝΑΤΟ γιατί τα πρότυπα ΝΑΤΟ είναι πραγματικά υψηλά και διεθνή. Δεν είναι διαφορετικά, απλά σε ορισμένες περιπτώσεις πρώτα βλέπουμε τα ευρωπαϊκά σύνορα και την ευρωπαϊκή προστασία των συνόρων.
Στη συνέχεια, το μεγάλο ερώτημα που τίθεται, είναι ποια είναι τα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Μπορούμε να κάνουμε προληπτικές κινήσεις σαν μία από τις μεγαλύτερες οικονομίες στον κόσμο όπου απαριθμεί το 44% του GDP στο να μπορέσουμε να εντάξουμε ευρωπαϊκές δυνάμεις, όπου χρειάζεται, προκειμένου να υπάρχει σταθεροποίηση εμπόλεμων ζωνών; Εάν αυτό γίνεται, τότε τα οπλικά συστήματα πρέπει να περιέχουν ακριβώς την ξεκάθαρη επιχειρησιακή ανάγκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που νομίζω έχει τεθεί μέχρι ένα ορισμένο σημείο, όχι σε όλα τα ζητήματα όπως είναι, για παράδειγμα, η ναυτική δύναμη που χρειάζεται να έχει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
* Ο Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος είναι επικεφαλής του Strategy International think tank και Καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας και Στρατηγικής.
