Μια ιστορική μέρα για τη Μέση Ανατολή, αλλά ο δρόμος από την εκεχειρία στη βιώσιμη ειρήνη παραμένει μακρύς. Ο πολιτικός επιστήμονας και διεθνολόγος Θεόδωρος Τσίκας μιλά στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη για τον ρόλο του Ντόναλντ Τραμπ ως μοναδικού εγγυητή της εφαρμογής των επόμενων -δύσκολων και περίπλοκων- βημάτων του σχεδίου για τον τερματισμό του πολέμου, αναλύοντας παράλληλα το μήνυμα που εξέπεμψε η συνδιάσκεψη του Σαρμ ελ-Σέιχ για τη διαμόρφωση ενός περιφερειακού και διεθνούς πλαισίου, εντός του οποίου θα έλθει η επόμενη ημέρα της Γάζας και της Μέσης Ανατολής.
Ο κ. Τσίκας, ο οποίος διατελεί αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για την Ομοσπονδία της Ευρώπης, «ακτινογραφεί» την ομιλία του Αμερικανού προέδρου στην Κνέσετ καταγράφοντας το «σήμα» Τραμπ για επιστροφή στην τροχιά των Συμφωνιών του Αβραάμ. Παραθέτει τα ασαφή σημεία που περιβάλλουν τα επόμενα βήματα του σχεδίου για τη Γάζα με έμφαση στο καίριο ζήτημα του αφοπλισμού της Χαμάς αλλά και τη διοίκηση και την ασφάλεια· μιλά για την «εξίσωση» του Ιράν, καθώς και για τον αναβαθμισμένο ρόλο που αποκτούν κατόπιν της συμφωνίας για τη Γάζα η Αίγυπτος, το Κατάρ και η Τουρκία.
Αναλυτικά η συνέντευξη:
Ασφαλείς οι όμηροι της Χαμάς δύο χρόνια μετά την ημέρα εκείνη που σκοτείνιασαν όλα και ανάσα για τους Παλαιστίνιους αμάχους της Γάζας. Για την «ιστορική αυγή μιας νέας Μέσης Ανατολής» μίλησε ο Ντόναλντ Τραμπ από το βήμα της Κνέσετ. Κύριε Τσίκα, την τοποθέτησή σας
Εκτιμώ ότι το βασικό μήνυμα που μετέφερε ο Τραμπ προς το Ισραήλ είναι πως ο πόλεμος τελείωσε, προς το παρόν τουλάχιστον, και ο στρατιωτικός τρόπος αντιμετώπισης της Χαμάς και της τρομοκρατίας δεν έχει άλλο να 'δώσει'. Το Ισραήλ μπορεί να αναπτυχθεί μέσω της ειρήνης, μίας διαρκούς ειρήνης. Και πώς θα επιτευχθεί η διαρκής ειρήνη; Ουσιαστικά με την έναρξη μιας δεύτερης φάσης των Συμφωνιών του Αβραάμ.
Δηλαδή, ειρήνευση και αλληλοαναγνώριση του Ισραήλ με πολλά αραβικά και μουσουλμανικά κράτη, τα πιο μετριοπαθή. Αυτή είναι μια διαδικασία που, όπως γνωρίζουμε, είχε αρχίσει επί πρώτης προεδρίας Τραμπ. Αυτός ήταν ο εμπνευστής. Τη συνέχισε η διακυβέρνηση Μπάιντεν, αλλά διακόπηκε ακριβώς με την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς την 7η Οκτωβρίου του 2023. Τρομοκρατική επίθεση, η οποία όπως έχει αναφερθεί και το θεωρώ και αρκετά βάσιμο, σημειώθηκε διότι το Ιράν -το οποίο και υποστήριζε, εξόπλιζε και εκπαίδευε τη Χαμάς- θεωρούσε ότι οι Συμφωνίες του Αβραάμ το απομονώνουν πολιτικά, γεωπολιτικά, γεωστρατηγικά στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Πολλώ δε μάλλον που την περίοδο εκείνη κυοφορούνταν η συμφωνία με την Σαουδική Αραβία
Βεβαίως, με τη Σαουδική Αραβία που αποτελεί βασικό ανταγωνιστή του Ιράν. Η Σαουδική Αραβία είναι το 'διαμάντι του στέμματος' στην ιστορία των Συμφωνιών του Αβραάμ. Εκ των πλέον σημαντικών αραβικών χωρών, περιμέναμε και περιμένανε [σ.σ. το Ιράν] να προσχωρήσει και η Σαουδική Αραβία. Η διαδικασία αυτή σταμάτησε, αλλά ο Τραμπ επανέρχεται λέγοντας ότι με τη Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου, πέραν Αιγύπτου και Ιορδανίας που διατηρούν ήδη σχέσεις με το Ισραήλ, θα οικοδομηθεί η διαρκής ειρήνη και εντός αυτού του πλαισίου θα αναπτυχθεί το Ισραήλ και θα ανθίσει.
Αυτό λέει ο Τραμπ ότι είναι ή θα είναι η νέα Μέση Ανατολή και αυτό τώρα «περνάει» ή προσπαθεί να περάσει στο ισραηλινό πολιτικό σύστημα, γνωρίζοντας ότι και μέσα στο ισραηλινό πολιτικό σύστημα υπάρχουν αντιδράσεις κυρίως από την ακροδεξιά, εθνικιστική και βαθιά θρησκευόμενη πτέρυγα του ισραηλινού πολιτικού συστήματος.
Σε συνέχεια της αναφοράς σας στις Συμφωνίες του Αβραάμ, ο Τραμπ ανέβασε ακόμη περισσότερο τον πήχη μιλώντας και για ενδεχόμενη ειρηνευτική συμφωνία του Ισραήλ με το Ιράν. Θα ήταν εφικτό;
Κοιτάξτε, στο μυαλό του Τραμπ είναι πολλά πράγματα ανοιχτά. Μιλάμε τώρα με βάση τη δική του σκέψη, αυτόν αναλύουμε. Δεν νομίζω ότι θεωρεί ότι θα μπορούσε να συνάψει το Ιράν με το Ισραήλ, τουλάχιστον στο ορατό μέλλον, μία συμφωνία. Αλλά πιστεύει ότι θα μπορούσε να υπάρξει μία διαπραγμάτευση με το Ιράν, τώρα που θεωρεί ο ίδιος ότι το Ιράν δεν έχει τη δυνατότητα κατασκευής πυρηνικού όπλου μετά το ισραηλινό και αμερικανικό χτύπημα στο πυρηνικό του πρόγραμμα. Θα μπορούσε, δηλαδή, το Ιράν να φτάσει σε μία συνδιαλλαγή, ώστε τουλάχιστον να μην αποτελεί απειλή για την περιοχή. Όχι όμως ότι θα μπορούσε να φτάσει στο σημείο της Σαουδικής Αραβίας.
Δηλαδή, να προχωρήσει πλέον σε μία ουσιαστική διαπραγμάτευση με τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες
Ναι, τουλάχιστον με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ενδεικτικό ως προς αυτό είναι ότι προσεκλήθη το Ιράν στο Σαρμ ελ-Σέιχ. Αυτό από μόνο του είναι εξαιρετικά σημαντικό, παρότι δεν προβλήθηκε επαρκώς εν μέσω όλων αυτών των καταιγιστικών εξελίξεων. Μπορεί να είναι το σημείο της ομιλίας του Ντόναλντ Τραμπ στην Κνέσετ που προκάλεσε κάπως μούδιασμα, όμως αυτό τους λέει, ‘μην φοβηθείτε’.
Ως προς το σχέδιο Τραμπ, έπεται η κρίσιμη διαπραγμάτευση για το καθοριστικό του σημείο και διακηρυγμένο στόχο του Ισραήλ: την αποστρατιωτικοποίηση της Γάζας και τον αφοπλισμό της Χαμάς. Πώς διαγράφεται ο δρόμος από την εκεχειρία σε μια βιώσιμη ειρήνη και από τι θα εξαρτηθεί το οριστικό τέλος του πολέμου;
Πράγματι, τώρα εισερχόμαστε στην πιο δύσκολη φάση. Η πρώτη φάση ήταν σχετικά πιο εύκολη υπό την έννοια ότι η ανταλλαγή ομήρων με Παλαιστίνιους κρατούμενους ήταν διαδικασία που έχει ξανασυμβεί μεσούσης της σύγκρουσης. Τώρα, η συνέχεια είναι σαφώς πιο περίπλοκη.
Πρώτα απ’ όλα γνωρίζουμε ότι υπάρχει και εντός της Χαμάς μία διχογνωμία. Υπάρχουν αντιδράσεις από στρατιωτικό-ένοπλο σκέλος, αυτούς που βρίσκονται ακόμη στη Γάζα και πιθανώς και μέσα στα τούνελ. Επίσης, υπάρχουν αντιδράσεις και από μικρότερες, πιο ακραίες παλαιστινιακές οργανώσεις στη Γάζα όπως η Ισλαμική Τζιχάντ, με την οποία η Χαμάς εκτέλεσε από κοινού την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου. Αυτές οι οργανώσεις μιλούν σε ένα άλλο εσωτερικό ακροατήριο. Και στις διεθνείς σχέσεις, αυτό είναι πάντοτε κάτι που πρέπει να το θυμόμαστε: ο καθένας έχει το δικό του εσωτερικό ακροατήριο.
Η Χαμάς προσπαθεί να κάνει έναν διαχωρισμό μεταξύ επιθετικών και αμυντικών όπλων ή άλλες φορές λέει μεταξύ βαρέων και ελαφρών όπλων. Πρακτικά, θεωρεί ότι πρέπει να τους επιτραπεί να διατηρήσουν τον ατομικό οπλισμό τους. Δηλαδή ένα ατομικό τυφέκιο, ένα ατομικό περίστροφο κ.λπ, για αυτόαμυνα. Αλλά αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο να το αποδεχθεί το Ισραήλ και θεωρώ ότι δεν είναι και καθόλου βέβαιο να το αποδεχθεί ο ίδιος ο Τραμπ.
Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε ένα στοιχείο που θεωρώ αποτελεί έξυπνη πρόβλεψη του σχεδίου Τραμπ: Η Χαμάς δεν καλείται να παραδώσει τον οπλισμό της στον ισραηλινό στρατό, κάτι το οποίο θα ήταν ταπεινωτικό για εκείνη και δεν θα μπορούσε και να γίνει εύκολα. Πρέπει να παραδώσει τον οπλισμό της στη στρατιωτική πολυεθνική δύναμη αραβικών και μουσουλμανικών χωρών, η οποία θα εγκατασταθεί στη Γάζα με στόχο τη διαφύλαξη της τάξης και της ασφάλειας για μια μεταβατική περίοδο. Και η οποία αυτή πολυεθνική δύναμη θα αρχίσει να εκπαιδεύει και παλαιστινιακές δυνάμεις ασφαλείας, οι οποίες θα αναλάβουν μετά τη μεταβατική περίοδο το καθήκον της τάξης και της ασφάλειας.
Κατ’ αυτό τον τρόπο, το σχέδιο φέρνει ουσιαστικά τη Χαμάς απέναντι στις αραβικές και μουσουλμανικές χώρες που θα συμμετάσχουν στην ειρηνευτική δύναμη και οι οποίες ήταν αυτές που έπεισαν τη Χαμάς να δεχτεί τη συμφωνία. Συνεπώς, εκεί έγκειται ένα ζήτημα ως προς την εφαρμογή, αλλά υπάρχει και μία επιπλέον ασάφεια: για να αναπτυχθεί η αραβική και μουσουλμανική αυτή δύναμη θα χρειαστούν ένας έως τρεις μήνες.
Και στο μεσοδιάστημα;
Προς το παρόν κανείς δεν ξέρει. Τι θα γίνει εκείνη την περίοδο; Ποιος θα διοικεί τη Γάζα; Πρόκειται για σοβαρά πρακτικά ζητήματα που αφορούν στην εφαρμογή του σχεδίου, κάποια εκ των οποίων θεωρώ βέβαιο πως συζητήθηκαν στο παρασκήνιο της συνάντησης στο Σαρμ ελ-Σέιχ με τις βασικές αραβικές και ευρωπαϊκές χώρες. Υπάρχουν πρακτικές πλευρές που ακόμη δεν έχουν κλείσει ή δεν έχουν συμφωνηθεί απολύτως, οι οποίες όμως είναι πολύ κρίσιμες για τη συνέχεια.
Εκεί υπεισέρχεται και ο παράγοντας Τουρκία, που διεκδικεί και στρατιωτική παρουσία στην επόμενη μέρα της Γάζας. Πού διακρίνεται ότι μπορεί να αρχίζει και να τελειώνει ο ρόλος της;
Η Τουρκία θα είναι οπωσδήποτε παρούσα. Πιστεύω ότι θα είναι σίγουρα παρούσα στο επίπεδο της διεθνούς εποπτικής αρχής, η οποία θα συνυπάρχει μαζί με την τεχνοκρατική κυβέρνηση που θα έχει την καθημερινή διοίκηση στη Γάζα. Σίγουρα θα έχει στρατιωτικούς εμπειρογνώμονες, μαζί με πέντε-έξι άλλες χώρες, που θα αναλάβουν τις έρευνες για την ανεύρεση των σορών των Ισραηλινών ομήρων.
Υπάρχει όμως και πολύ σοβαρή πιθανότητα παρουσίας της στην πολυεθνική δύναμη. Και εκεί πράγματι υπάρχει ένα θέμα ίσως ενόχλησης ή αμηχανίας του Ισραήλ. Αλλά αυτό δεν είναι βέβαιο ότι θα το αποδεχθεί ο Ντόναλντ Τραμπ [σ.σ. τις αντιρρήσεις]. Όπως επίσης και ως προς τον αφοπλισμό της Χαμάς, στον οποίο αναφερθήκαμε, διατηρεί και εκεί ο Τραμπ τους μοχλούς προς στις αραβικές και μουσουλμανικές χώρες να τις πιέσει για να πιέσουν με τη σειρά τους τη Χαμάς.
Με λίγα λόγια, ο Τραμπ είναι ο μόνος εγγυητής της εφαρμογής αυτού του σχεδίου. Και είναι ταυτόχρονα ο μόνος αυθεντικός ερμηνευτής του σχεδίου - γιατί είναι δικό του. Δηλαδή εκείνος θα κρίνει, για παράδειγμα, εάν υλοποιήθηκαν τα βήματα που προβλέπονται στο «Χ» στάδιο προκειμένου να πάμε στο «Ψ» στάδιο.
Από τους κύριους παράγοντες για την επιτυχή κατάληξη αυτού του πρώτου σταδίου του σχεδίου Τραμπ ήταν η στήριξη των αραβικών χωρών. Ποιο μήνυμα ήλθε να εκπέμψει η διευρυμένη συνδιάσκεψη στο Σαρμ ελ-Σέιχ που συνδιοργάνωσαν Τραμπ και Αλ-Σίσι, παρουσία 20 αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, συμπεριλαμβανομένου του Έλληνα πρωθυπουργού; Και σε ποια θέση βρίσκονται Αίγυπτος, Κατάρ και Τουρκία;
Αρχικά, να πούμε ότι ο Ντόναλντ Τραμπ έκανε κάτι έξυπνο. Πέραν της πίεσης που άσκησε ο ίδιος στον Νετανιάχου -το οποίο δεν είναι έξυπνο, αλλά το μόνο αποτελεσματικό που μπορούσε να κάνει-, το έξυπνο είναι ότι «τράβηξε» μαζί του αυτές τις χώρες που γνωρίζει ότι έχουν σχέσεις και μοχλούς επικοινωνίας με τη Χαμάς για να τις βάλει αυτές να την πείσουν. Αυτό τους το πιστώνει - το πιστώνει και στην Τουρκία και τον Ερντογάν, καθώς θεωρεί ότι την τελευταία στιγμή η παρέμβαση του Τούρκου προέδρου για να αποδεχτεί η Χαμάς το σχέδιο ήταν κάτι το πολύ σημαντικό. Επομένως, ο ρόλος των τριών αυτών χωρών αναβαθμίζεται. Είναι χώρες που θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην επόμενη ημέρα της Μέσης Ανατολής - προφανώς με καταμερισμό ρόλων.
Το μήνυμα που εστάλη από τη συνδιάσκεψη στο Σαρμ ελ-Σέιχ είναι η πολιτική βούληση των κρατών της περιοχής, καθώς και χωρών που έχουν σχέση με τις χώρες της περιοχής, αλλά και διεθνών οργανισμών, τόσο να διαμορφώσουν το πλαίσιο ώστε να προχωρήσει η νέα φάση της Μέσης Ανατολής, όσο και να συμβάλλουν στο νέο αυτό πλαίσιο - πολιτικά, οικονομικά, διπλωματικά.
Δεν έχουμε μεν άμεσα στα χέρια μας το κείμενο που υπεγράφη, κατανοούμε ωστόσο πως παραπέμπει σε μία ευρύτερη διακήρυξη για τη νέα φάση της Μέσης Ανατολής, τη συνύπαρξη στη Μέση Ανατολή, και δεν περιορίζεται δηλαδή αμιγώς στο ζήτημα της Γάζας και στα 20 σημεία του σχεδίου Τραμπ. Πρόκειται για τη συνέχεια των όσων δήλωσε ο Τραμπ στο Ισραήλ: ‘Θέλουμε μία νέα Μέση Ανατολή’. Αν δεν αναφέρεται ρητά, η διακήρυξη σίγουρα «δείχνει» προς τις Συμφωνίες του Αβραάμ, με τη συμβολή όλων -ο καθένας από το δικό του μετερίζι- για την επόμενη μέρα καταρχάς στη Γάζα και κατά δεύτερον στη Μέση Ανατολή.
Δηλαδή, εγγυήσεις, συνεισφορά στην ανοικοδόμηση, στην ανθρωπιστική βοήθεια, παρατηρητές, πολυεθνική δύναμη. Υπογράφοντες και παριστάμενοι διακηρύσσουν την πολιτική βούληση να διαμορφώσουν ένα διεθνές και περιφερειακό πλαίσιο, εντός του οποίου θα έλθει η επόμενη φάση, η «νέα αυγή της Μέσης Ανατολής», κατά τη δήλωση που χρησιμοποίησε ο Τραμπ.
Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει το γεγονός ότι δεν πρόκειται μόνο για χώρες, αλλά και για οργανισμούς. Συμμετείχαν τα Ηνωμένα Έθνη και η Ευρωπαϊκή Ένωση ως θεσμός, πέραν των ευρωπαϊκών κρατών. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, για παράδειγμα, τόνισε ότι η πολυεθνική αυτή δύναμη θα πρέπει να λάβει εντολή από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιμο, καθώς αυτή τη στιγμή υπάρχει «κενό» ως προς την ανάπτυξη της δύναμης από πλευράς Διεθνούς Δικαίου. Υπάρχει δηλαδή μία μεγάλη σειρά ζητημάτων που κάποια τέθηκαν προφανώς στις κατ’ ιδίαν συναντήσεις και κάποια θα τεθούν προσεχώς. Στο Σαρμ ελ-Σέιχ ενδεχομένως να υπήρξε και ένας πρώτος καταμερισμός ρόλων. Κάποιες χώρες θα συμμετάσχουν στη διεθνή εποπτική αρχή. Κάποιες χώρες θα στείλουν παρατηρητές. Κάποιες χώρες θα συμμετάσχουν στην πολυεθνική δύναμη. Κάποιες, θα συνεισφέρουν οικονομικά για την ανασυγκρότηση της Γάζας.
Είναι ένα κείμενο ωστόσο που δεν υπογράφεται από τις άμεσα εμπλεκόμενες πλευρές
Τη συμφωνία εκεχειρίας στη Γάζα δεν την έκλεισαν απευθείας τα εμπλεκόμενα μέρη· οι διαπραγματεύσεις ήταν έμμεσες, συνομιλούσαν μόνο διαμέσου των μεσολαβητών. Οι μεσολαβητές μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς εγγυώνται την εφαρμογή της συμφωνίας και είναι οι τέσσερις χώρες που υπέγραψαν το κείμενο -ΗΠΑ, Αίγυπτος, Κατάρ, Τουρκία. Από τη στιγμή που το Ισραήλ και η Χαμάς δεν συμφώνησαν απευθείας, αλλά μέσω των μεσολαβητών, αυτοί εγγυώνται τα επιπλέον βήματα. Γιατί εκείνοι πρότειναν, εκείνοι πίεσαν, έσπρωξαν ή ενθάρρυναν τα μέρη να συμφωνήσουν. Γνωρίζουν τις συνεννοήσεις που έχουν προηγηθεί, τις εγγυήσεις που έχουν δοθεί για να πείσουν είτε το Ισραήλ είτε τη Χαμάς να φθάσουν σε συμφωνία, και χωρίς αυτούς δεν μπορεί να συνεχίσει η διαδικασία. Ο Τραμπ «θέλει» την Αίγυπτο, το Κατάρ και την Τουρκία, διότι γνωρίζει ότι η επόμενη μέρα είναι δύσκολη και θα τους ξαναχρησιμοποιήσει για να καλυφθούν τα κενά, οι αοριστίες και οι ασάφειες επί του σχεδίου που προαναφέραμε.
Καταληκτικά, όμως, να υπογραμμίσουμε ότι όλα αυτά τα οποία συζητούμε απαιτούν και προϋποθέτουν να διατηρηθεί η προσοχή του Ντόναλντ Τραμπ στην περιοχή - να συνεχίσει να ασχολείται, να συνεχίσει να πιέζει. Διότι έχει δώσει προσωπικές εγγυήσεις ο Ντόναλντ Τραμπ. Έδωσε εγγυήσεις στο Ισραήλ ότι δεν θα τους επιτεθεί η Χαμάς και στη Χαμάς έδωσε εγγυήσεις ότι αν παραδώσει τους ομήρους, δεν θα τους επιτεθεί το Ισραήλ. Και αυτές είναι βαριές και σοβαρές εγγυήσεις και απαιτείται συνέχεια και συνέπεια εκ μέρους του στην όλη διαδικασία.
