Η παθολόγος και καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ, Ντόρα Ψαλτοπούλου, συνδυάζει τη γνώση και την εμπειρία της επιστήμης, με τη ρεαλιστική ματιά μιας γυναίκας που ζει μέσα στην κοινωνία, όχι έξω από αυτήν. Μιλά με σαφήνεια, αποφεύγει τις υπερβολές και αντιμετωπίζει κάθε ζήτημα δημόσιας υγείας με ψυχραιμία και τεκμηρίωση. Η κυρία Ψαλτοπούλου αποτελεί ζωντανή απόδειξη ότι η ακαδημαϊκή αριστεία και η οικογενειακή πληρότητα δεν είναι δύο παράλληλοι κόσμοι, αλλά οι δύο όψεις της ίδιας ισορροπίας. Στη συνέντευξη της στο Liberal.gr, μιλάει για τον καρκίνο που «προτιμά» νέους ανθρώπους, τον «γιατρό» ChatGPT, την εξατομικευμένη ιατρική, το φάρμακο της καθημερινής σωματικής δραστηριότητας και υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα του «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν».
Γιατί αυξάνονται τα περιστατικά καρκίνου σε ανθρώπους κάτω των πενήντα ετών;
Υπάρχουν διεθνείς μελέτες που διαπιστώνουν στατιστικά σημαντική αύξηση περιστατικών καρκίνου στις ηλικίες κάτω των πενήντα ετών, κατά τα τελευταία είκοσι-τριάντα χρόνια σε διάφορα όργανα, και ειδικά στο γαστρεντερικό. Στους νέους ανθρώπους ο τρόπος ζωής ευθύνεται σε μικρότερο βαθμό, με αποτέλεσμα οι κλασικοί παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα, η παχυσαρκία ή η ανθυγιεινή διατροφή και η υπερκατανάλωση αλκοόλ να μην επαρκούν για την εξήγηση αυτού του ευρήματος.
Εκτός από τη γενετική προδιάθεση σε ορισμένες περιπτώσεις ή τις αρτιότερες διαγνωστικές δοκιμασίες που χρησιμοποιούμε πλέον, υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, που αυτή τη στιγμή αναλύονται, όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος ή της διατροφικής αλυσίδας. Ας δούμε το παράδειγμα της Κέιτ Μίντλετον στη Μεγάλη Βρετανία…Το μήνυμα που υπογραμμίζουμε είναι ότι παρόλο που οι κακοήθειες δεν είναι συχνές στις ηλικίες αυτές, είναι σημαντικό να «ακούμε» το σώμα μας, αφού συμπτωματολογία που δεν είχαμε, όπως πόνος, ψηλαφητικό ογκίδιο, δεκατική πυρετική κίνηση που επιμένει, απώλεια σωματικού βάρους και άλλα θα πρέπει να μας οδηγεί στο γιατρό, διότι όσο νωρίτερα η διάγνωση, τόσο πιο σίγουρη η ίαση.
Το ChatGTP στην υγεία. Μπήκε για να μείνει και να αντικαταστήσει την ιατρική συμβουλή;
Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας και η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πολύτιμοι σύμμαχοι στην Υγεία σε μία σειρά τομέων, όπως για παράδειγμα στη διαγνωστική προσέγγιση μέσω απεικονιστικών μεθόδων ή την ανακάλυψη νέων φαρμακευτικών σκευασμάτων. Και πράγματι έρχονται στο ιατρείο ασθενείς που έχουν συμβουλευτεί το διαδίκτυο ή το ChatGPT. Δεν μπορεί όμως να υποκαταστήσει την ανθρώπινη σχέση γιατρού και ασθενή, την κλινική εξέταση, ή την εξατομίκευση της απόφασης για περαιτέρω διαγνωστική ή θεραπευτική αντιμετώπιση. Και σίγουρα δεν μπορεί (ακόμα…) να συνταγογραφήσει!
Ποιες είναι οι άλλες σύγχρονες μάστιγες;
Τα επιδημιολογικά στοιχεία αποτυπώνουν με σαφήνεια την πραγματικότητα: οι βασικές αιτίες θανάτου στις δυτικές κοινωνίες είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος, που αθροιστικά μπορεί να ευθύνονται για τρεις στους τέσσερις θανάτους γύρω μας. Οι δυνητικά αναστρέψιμοι προδιαθεσικοί παράγοντες για τα νοσήματα αυτά περιλαμβάνουν την υπερβαρότητα ή την παχυσαρκία, τη σωματική αδράνεια, τη βαριά ή υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα ή την έκθεση σε παθητικό κάπνισμα, καθώς και την απομάκρυνση από υγιεινά πρότυπα διατροφής, όπως η Μεσογειακή διατροφή.
Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί και η δραματική απώλεια, πολλές φορές νέων ανθρώπων, ή οι σοβαροί τραυματισμοί που προκαλούνται από τροχαία ατυχήματα. Εξίσου σημαντικό είναι και το ζήτημα της ψυχικής υγείας, η προστασία της οποίας αποτελεί βασικό στοίχημα για τη διασφάλιση καλύτερης ποιότητας ζωής και κοινωνικής συνοχής.
Στατιστικά στοιχεία από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες δείχνουν αιτίες θανάτου, σε ηλικίες κάτω των πενήντα ετών, την αυτοκτονία, τις ανθρωποκτονίες, την υπερκατανάλωση οπιοειδών: είναι θέματα που χρήζουν αναλυτικής καταγραφής και πρόληψης.
Υπάρχει ένα ιατρικό ή ερευνητικό επίτευγμα που σας έχει συγκινήσει τα τελευταία χρόνια;
Θεωρώ ότι η εξατομικευμένη ιατρική, ή αλλιώς η ιατρική ακριβείας, είναι από τα πιο επαναστατικά επιτεύγματα στην επιστήμη της τελευταίας δεκαετίας. Μιλάμε για εξειδικευμένη ιατρική αντιμετώπιση σε κάθε ασθενή ανάλογα με το γενετικό του υλικό αλλά και περιβαλλοντικούς παράγοντες ή τον τρόπο ζωής του.
Επομένως ο κάθε ασθενής λαμβάνει διαφορετική και πιο αποτελεσματική θεραπεία! Στόχος είναι η πρόληψη, η διάγνωση και η θεραπεία της νόσου του συγκεκριμένου-μοναδικού ασθενούς.
Αναγνωρίζονται κλινικοί, παθολογοανατομικοί, μοριακοί και γενετικοί δείκτες που μπορούν να κατευθύνουν τις θεραπευτικές επιλογές. Πλέον η τεράστια τεχνολογική πρόοδος στην απεικόνιση και τη μοριακή διαγνωστική έχουν συνεισφέρει σημαντικά στην εξέλιξη της εξατομικευμένης ιατρικής.
Μητέρα τεσσάρων παιδιών και διακεκριμένη επιστήμονας. Πώς συνδυάζονται επιστημονικό προφίλ και οικογενειακή, προσωπική ζωή;
Μου αρέσει η ερώτηση. Όπως όλες οι γυναίκες, έχουμε πολλαπλούς ρόλους, υποχρεώσεις και μία αυξημένη αίσθηση ευθύνης όλοι γύρω μας να είναι καλά! Θα έλεγα σημαντική είναι η υπομονή, η επιμονή, η εργατικότητα και η αφοσίωση στον στόχο, για να πραγματοποιηθούν όλα αυτά που ελπίζουμε και στοχεύουμε.
Ποιο θεωρείτε το μυστικό για να διατηρεί μια γυναίκα τη ζωντάνια και τη δύναμή της μέσα στις καθημερινές προκλήσεις;
Θα έλεγα ότι δεν υπάρχει μόνο ένα μυστικό, αλλά πολλά, και είναι εξατομικευμένες οι ανάγκες και επομένως και τα «μυστικά».
Η δια βίου εκπαίδευση, όποτε και με οποιαδήποτε διάρκεια κι αν την επιλέξουμε, αποτελεί πολύτιμο εφόδιο. Κάποια διαδικτυακά ή δια ζώσης μαθήματα μπορούν να μας επαναπροσδιορίσουν και να μας προσφέρουν γνώσεις και δεξιότητες που απαιτούνται σε μια κοινωνία τόσο απαιτητική και ταχύτατα εξελισσόμενη.
Εξίσου σημαντική είναι η διατήρηση φιλικών και υποστηρικτικών σχέσεων, αφού η μοναξιά δυσκολεύει την ίδια τη ζωή, την επιδεινώνει και κάποιες φορές μπορεί να σχετίζεται με μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης.
Ακόμη πιο σπουδαία μπορεί να αποδειχθεί η συμμετοχή μας σε έναν ανώτερο σκοπό, όπως για παράδειγμα σε έναν φορέα προστασίας παιδιών, μπορεί να δώσει νόημα στη ζωή μας. Είχα την τύχη να συμμετέχω την τελευταία δεκαετία στο διοικητικό συμβούλιο του Συλλόγου ΕΛΠΙΔΑ (Σύλλογος Φίλων Παιδιών με Καρκίνο) με Πρόεδρο την αείμνηστη και οραματίστρια Μαριάννα Βαρδινογιάννη, που αφοσιώθηκε στην αναβάθμιση της παρεχόμενης φροντίδας υγείας στη χώρα μας για τα παιδιά και τους εφήβους με κακοήθειες.
Τέλος, η θρησκεία, η πίστη και η προσευχή μπορούν να λειτουργήσουν ως πηγή ψυχικής ενδυνάμωσης και να καλλιεργήσουν την ανιδιοτελή προσφορά προς το κοινωνικό σύνολο, συμβάλλοντας στη διασφάλιση ενός ουσιαστικού συστήματος αξιών.
Ποια θεωρείτε την πιο υγιεινή συνήθεια που έχετε υιοθετήσει στη ζωής σας;
Εδώ και αρκετά χρόνια, θυμάμαι από τότε που παρακολουθούσα τις διαλέξεις στο Harvard School of Public Health στις ΗΠΑ για το μεταπτυχιακό μου, διαφαινόταν ότι η πιο υγιεινή συνήθεια είναι η καθημερινή σωματική δραστηριότητα. Και προσπαθώ να το ακολουθώ…Η θετική επίδραση της σωματικής δραστηριότητας έχει αποδειχτεί με χιλιάδες μελέτες σε όλα τον κόσμο. Φαίνεται ότι υπάρχει προστατευτική δράση σε όλα τα νοσήματα, ή τουλάχιστον όχι επιβαρυντική σχέση!
Υπάρχουν περιπτώσεις σε συγκεκριμένα νοσήματα να ζητείται εξειδικευμένη καθοδήγηση από γιατρό για το είδος, τη συχνότητα, τη διάρκεια και την ένταση της σωματικής δραστηριότητας.
Αντιθέτως, η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, μπορεί να συμβάλλει στην παχυσαρκία, η οποία συνδέεται με πλήθος νοσημάτων. Είναι εντυπωσιακό ότι το σωματικά δραστήριο άτομο, ακόμη και αν έχει παραπανήσια κιλά, ζει περισσότερο από αυτόν που έχει κανονικό σωματικό βάρος αλλά δεν κινείται! Ακόμη περισσότερο, έχει αποδειχτεί ότι ευπαθείς ομάδες, όπως επιβιώσαντες από καρκίνο (πχ μαστού), ζουν περισσότερο όταν είναι σωματικά δραστήρια!
Στον ελεύθερο χρόνο σας, προλαβαίνετε να διαβάσετε ένα βιβλίο ή να δείτε μια ταινία;
Δυστυχώς, ο ελεύθερος χρόνος μου είναι περιορισμένος. Προτιμώ να τον αφιερώνω σε βιβλία ιστορικού ή κοινωνικοπολιτικού περιεχομένου. Παράλληλα, αντλώ πολύτιμες γνώσεις από τα ταξίδια που πραγματοποιώ συχνά, στο πλαίσιο συμμετοχής μου σε συνέδρια. Ιδιαίτερα ουσιαστικές και εκπαιδευτικές υπήρξαν οι επισκέψεις μου στο Μουσείο Νόμπελ στη Νορβηγία, στη Χιροσίμα της Ιαπωνίας και στον επιταχυντή του CERN στην Ελβετία.
Αν μπορούσατε να δώσετε μόνο μία συμβουλή υγείας σε όλους τους ανθρώπους, ποια θα ήταν;
Θα υπογράμμιζα την αξία της πρωτογενούς πρόληψης και του προσυμπτωματικού ελέγχου. Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο JAMA φάνηκε ότι παρά τις πολλές θεραπευτικές επιλογές, οι προσπάθειες πρωτογενούς πρόληψης του καρκίνου και του προσυμπτωματικού ελέγχου είναι αυτές που απέτρεψαν οκτώ από τους δέκα από αυτούς τους θανάτους. Η συμβολή κάθε παρέμβασης διέφερε ανάλογα με το σημείο του καρκίνου. Για παράδειγμα, οι θάνατοι από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας αποφεύχθηκαν σχεδόν πλήρως μέσω του προσυμπτωματικού ελέγχου και της αφαίρεσης των πρόδρομων αλλοιώσεων του καρκίνου, καθώς επίσης η θεραπεία ήταν πιο ήπια κατά την περίοδο της μελέτης. Όπως είπε και ο Ιπποκράτης «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν».
