Την αδυναμία της να «σπάσει» το τρίγωνο Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ και τη διάρρηξη των στρατηγικών της σχεδιασμών που κινούνται γύρω από το μαξιμαλιστικό δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας «βλέπει» η Τουρκία στο βάθος της συμφωνίας Κυπριακής Δημοκρατίας-Λιβάνου για την οριοθέτηση ΑΟΖ, εξ ου και κλιμακώνει την επιθετική ρητορική εναντίον της Λευκωσίας, επισημαίνει ο αμυντικός αναλυτής Λάζαρος Καμπουρίδης σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη.
Αποτυπώνοντας τη συνολική εικόνα των εξελίξεων στην Ανατολική Μεσόγειο, με τη δυναμική παρουσία πλέον των Ηνωμένων Πολιτειών στο ενεργειακό πεδίο, ο κ. Καμπουρίδης αντιστράτηγος ε.α. και συνεργάτης του αμερικανικού Ινστιτούτου Defense and Foreign Affairs, αναλύει μέχρι ποιου σημείου μπορεί να φθάσει η τουρκική αντίδραση κατά της Κύπρου σε γεωπολιτική συγκυρία που καταφανώς δεν την ευνοεί, αποκλείοντας κατηγορηματικά το ενδεχόμενο στρατιωτικής κλιμάκωσης της μορφής που προβάλλεται από μερίδα του τουρκικού φιλοκυβερνητικού τύπου για λόγους επικοινωνιακής διαχείρισης.
Η Τουρκία έχει κλιμακώσει την επιθετική της ρητορική, υποστηρίζοντας ότι η πρόσφατη συμφωνία αγνοεί τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων και επαναφέροντας τη φρασεολογία ότι κανένα έργο στην Ανατολική Μεσόγειο δεν μπορεί να γίνει χωρίς την Τουρκία. Στην πράξη, ωστόσο, οι επιλογές αντίδρασής της είναι περιορισμένες, αναφέρει ο κ. Καμπουρίδης, ενώ δίνει τη μεγάλη εικόνα: Η Τουρκία «χάνει» τον Λίβανο και μαζί του και γεωπολιτική επιρροή· μέσω της συμφωνίας Κύπρου-Λιβάνου διαρρηγνύεται η τουρκική στρατηγική για τη δημιουργία δικτύου συμφωνιών ΑΟΖ με τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου ώστε να αποδυναμώσει το τρίγωνο Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ.
Κύριε Καμπουρίδη, μπορούμε να δώσουμε το στίγμα της συμφωνίας οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου και Λιβάνου; Τι σηματοδοτεί για τη Λευκωσία, την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και τι «βλέπει» η Τουρκία πίσω από την υπογραφή της;
Πρόκειται περί ιστορικής σημασίας συμφωνία, η οποία -αν και οι βάσεις είχαν τεθεί από το 2007- με παρέμβαση και της Τουρκίας δεν λάμβανε την έγκριση του Κοινοβουλίου του Λιβάνου και χρειάστηκε τώρα προεδρικό διάταγμα για να κυρωθεί. Αναφερόμαστε σε συμφωνία-ορόσημο, καθώς, αν και από πλευράς τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών έχει αναφερθεί ρητά ότι δεν «ακουμπάει» την τουρκική υφαλοκρηπίδα, εντούτοις έχει πολύ μεγάλη σημασία γιατί αμφισβητεί σε κάποια σημεία το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» της Τουρκίας.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι από πλευράς συμβολισμών -και όχι μόνο- η συμφωνία δεν λαμβάνει υπόψη καθόλου, παραβιάζει ή και ακυρώνει το μαξιμαλιστικό τουρκικό δόγμα. Παράλληλα, καταδεικνύει ότι ενώ η Τουρκία επιδιώκει να επεκτείνει τον ζωτικό της χώρο στις χώρες τις περιοχής, στην ουσία χάνει πλέον τον έλεγχο του Λιβάνου, μίας πολυπαθούς χώρας που προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της και είναι έρμαιο πολιτικών του Ιράν και της Χεζμπολάχ. Ενόσω, δηλαδή, αμφισβητείται από το Ισραήλ η στρατηγική της Τουρκίας για τη «δορυφοριοποίηση» της Συρίας, χάνει και τον Λίβανο. Στην ουσία, οι δύο αυτές χώρες, απαραίτητες για υλοποίηση μίας ολοκληρωμένης στρατηγικής της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, πλέον τίθενται εκτός του ελέγχου της.
Το ζήτημα είναι γεωπολιτικό, είναι ζήτημα συμβολισμών, αλλά σχετίζεται και με τις ορέξεις της Τουρκίας να σπάσει το τρίγωνο Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ. Σκοπός της Τουρκίας, όπως έχει διατυπωθεί και στο παρελθόν από Τούρκους ειδικούς, ήταν να προχωρήσει σε οριοθέτηση ΑΟΖ με τη Συρία, τον Λίβανο, την Αίγυπτο, που ακόμα δεν το έχει καταφέρει, και όταν θα υπήρχε ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος, με το κράτος αυτό στην περιοχή της Γάζας. Με τη μόνη χώρα που κατάφερε να υπογράψει ΑΟΖ ήταν η προσωρινή κυβέρνηση της Τρίπολης.
Συνεπώς, η μεγάλη εικόνα, και αυτό που ενοχλεί την Τουρκία πάρα πολύ, είναι ότι η συμφωνία αυτή διαρρηγνύει τη στρατηγική της για την υπογραφή ΑΟΖ με τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου.
Πώς έχει κλιμακωθεί προοδευτικά η ρητορική της Τουρκίας και μέχρι ποιου σημείου θα μπορούσε να φθάσει η αντίδρασή της έναντι της Κύπρου;
Από το καλοκαίρι υπάρχει μια έκφραση δυσαρέσκειας από πλευράς Τουρκίας εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, με αφορμή την τοποθέτηση οπλικών συστημάτων ισραηλινής κατασκευής, και ιδιαίτερα του αντιαεροπορικού συστήματος Barak MX, το οποίο είναι πολύ αποτελεσματικό, έχει μεγάλο βεληνεκές και το ραντάρ του αλλά και το οπλικό σύστημα. Μετά και την προ ημερών υπογραφή της συμφωνίας της Κυπριακής Δημοκρατίας με τον Λίβανο για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, η Τουρκία εκδηλώνει έναν πιο επιθετικό τόνο στις αξιώσεις της και μάλιστα εμμέσως πλην σαφώς αφήνει να εννοηθεί ότι θα αντιδράσει.
Μέχρι στιγμής μπορούμε να δούμε την αντίδρασή της σε τρία επίπεδα. Καταρχήν, από πλευράς υπουργείου Εξωτερικών μέσω της ανακοίνωσης όπου μιλά για συμφωνία που δεν έχει λάβει υπόψη τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων. Ακολούθως, από πλευράς του τουρκικού υπουργείου Άμυνας χρησιμοποιήθηκε ακριβώς η ίδια φρασεολογία από τον Τούρκο αρχιπλοίαρχο, διευθυντή του Γραφείου Τύπου του υπουργείου, κατά την προχθεσινή εβδομαδιαία ενημέρωση των αμυντικών συντακτών, ενώ και ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας, Γιασάρ Γκιουλέρ, πριν από τέσσερις ημέρες, στο ίδιο πλαίσιο, μίλησε για την πολιτική αποτροπής, άμυνας και ασφάλειας της Τουρκίας σε σχέση με τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, προσθέτοντας μάλιστα ότι κανένα έργο δεν θα γίνει στην Ανατολική Μεσόγειο χωρίς την Τουρκία.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι είναι η τρίτη φορά που ακούμε τη συγκεκριμένη αναφορά. Η πρώτη φορά ήταν διά στόματος του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, που αντέδρασε χρησιμοποιώντας αυτή τη φρασεολογία μεταβαίνοντας για επίσημη επίσκεψη στην Ιταλία στις 11 Σεπτεμβρίου, την επομένη της επίσημης πρότασης της Chevron για τα θαλασσοτεμάχια νοτίως της Κρήτης. Το ακούσαμε για δεύτερη φορά δύο εβδομάδες αργότερα από τον ίδιο τον Τούρκο πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην ομιλία του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Τώρα λοιπόν, με αφορμή την υπογραφή της συμφωνίας ΑΟΖ Κύπρου-Λιβάνου, η Τουρκία επαναφέρει τη φρασεολογία ότι εκείνη είναι πρωταγωνιστής και θα πρέπει να συμμετέχει σε όλα τα έργα.
Το τρίτο επίπεδο αντίδρασης της Τουρκίας προέρχεται από αναλυτές που βρίσκονται πολύ κοντά στην τουρκική κυβέρνηση, οι οποίοι σε τηλεοπτικές εκπομπές έχουν ανεβάσει τους τόνους, κάνοντας λόγο ακόμα και για πιθανή στρατιωτική εμπλοκή και παρέμβαση της Άγκυρας εξαιτίας αυτής της συμφωνίας.
Τι βάση δίνετε σε αυτές τις αναφορές περί ενδεχόμενων τουρκικών στρατιωτικών ενεργειών στην Κύπρο;
Ουδεμία βάση δίνω. Πρόκειται για κενά λόγια από μια Τουρκία που χρησιμοποιεί για άλλη μια φορά τακτικές «εκφοβισμού», κάνοντας ουσιαστικά μία διαχείριση επικοινωνίας και επιχειρήσεις επιρροής προκειμένου να δείξει ότι ενοχλείται, αλλά πέραν αυτού δεν μπορεί να κάνει τίποτα.
Πρόκειται άλλωστε για μία συμφωνία που έρχεται σε συνέχεια των κρίσιμων εξελίξεων στο ενεργειακό πεδίο στην Ανατολική Μεσόγειο με τη δυναμική πλέον παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Πώς θα μπορούσε να «υπερβεί» η Τουρκία αυτό το γεωπολιτικό περιβάλλον;
Η Τουρκία δεν ευνοείται από τη γεωπολιτική συγκυρία για μια πιο δυναμική απάντηση απέναντι στην Κύπρο. Η στρατηγική των ΗΠΑ στην περιοχή, όπως άρχισε να ξεδιπλώνεται μετά και την έλευση της νέας πρέσβη Κίμπερλι Γκίλφοϊλ στην Αθήνα, τις συμφωνίες στα ενεργειακά και τον ρόλο που ανατίθεται στην Ελλάδα, σαφώς δεν θα ευνοούσε μία τέτοια κίνηση της Άγκυρας.
Οι ΗΠΑ έχουν προχωρήσει σε παράταση της άρσης του εμπάργκο για εξοπλισμούς στην Κυπριακή Δημοκρατία και έχουν παράλληλα προσδώσει ιδιαίτερο ρόλο στην Ελλάδα ως προς τα ενεργειακά - είτε αφορά την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, είτε τη μεταφορά LNG από την Ελλάδα προς την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Οπότε είναι περιορισμένες οι δυνατότητες ελιγμών για την Τουρκία ώστε να αναλάμβανε το ρίσκο μιας παρέμβασης στην Κύπρο.
Στρατιωτικά, δε, είναι ακόμη δυσκολότερη η κατάσταση για την Τουρκία, καθώς είναι πάρα πολύ απασχολημένη με το μέτωπο της Συρίας και έχει στρέψει επιχειρησιακά το ενδιαφέρον της κυρίως στο μέτωπο με το Ισραήλ. Θα ήταν πολύ επικίνδυνο να κάνει μια δυναμική παρέμβαση εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας - κάτι που το αποκλείω κατηγορηματικά.
Ποιους τρόπους αντίδρασης θεωρείτε ότι έχει αντικειμενικά η Τουρκία;
Η Τουρκία δεν έχει πολλές επιλογές. Διακρίνω τρεις τρόπους αντίδρασης και εν πρώτοις αναμένω κλιμάκωση της επιθετικής ρητορικής. Δεύτερος πιθανός τρόπος έκφρασης της αντίδρασής της είναι να δούμε ερευνητικά πλοία της Τουρκίας στα θαλασσοτεμάχια της Κυπριακής Δημοκρατίας ανατολικά και νοτίως του νησιού, τα οποία εφάπτονται με τα θαλασσοτεμάχια που κατά τους τουρκικούς ισχυρισμούς είναι αυτά του ψευδοκράτους.
Σημειώνω ότι μετά την υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας της Τουρκίας με τα κατεχόμενα το 2011, ορισμένα από τα θαλασσοτεμάχια του ψευδοκράτους βορείως, ανατολικά και νοτιοανατολικά του νησιού, τα οποία ανατέθηκαν στην τουρκική πετρελαϊκή εταιρεία TPAO για έρευνες, συμπίπτουν με επτά θαλασσοτεμάχια της Κυπριακής Δημοκρατίας - συγκεκριμένα τα υπ’ αριθ. 1, 2, 3, 8, 9, 12 και 13. Άρα δεν αποκλείεται η Τουρκία, για να εκδηλώσει την αντίδρασή της και δεδομένου ότι διαθέτει μεγάλο στόλο από ερευνητικά και πλοία δοκιμαστικών γεωτρήσεων, να εμφανίσει πλοία, συνοδεία τουρκικών πολεμικών, σε αυτά τα θαλασσοτεμάχια που ισχυρίζεται ότι ανήκουν στο ψευδοκράτος.
Μια τρίτη αντίδραση, αλλά σε βάθος χρόνου δεδομένου ότι αυτή τη στιγμή δεν υφίσταται κάποια συμφωνία, θα μπορούσε να προέλθει εάν καταλήξουν οι συζητήσεις για τη διασύνδεση ηλεκτρικής ενέργειας του Λιβάνου με την Κύπρο. Δεν αποκλείω, εάν υπήρχε συμφωνία και με την προοπτική υλοποίησή της, να έστελνε η Τουρκία πολεμικά πλοία προκειμένου να παρενοχλήσουν το έργο, όπως έκανε στην περίπτωση Ελλάδας και Κυπριακής Δημοκρατίας στην περιοχή της Κάσου. Είναι όμως μακριά αυτό το ενδεχόμενο διότι ακόμη μιλάμε για συζητήσεις σχετικά με τη διασύνδεση με καλώδιο, αν και πιστεύω ότι θα υπάρξει συμφωνία μιας και υφίσταται σοβαρό πρόβλημα ηλεκτροδότησης του Λιβάνου.
Εν μέσω προοδευτικής κλιμάκωσης της επιθετικής ρητορικής, τι εξοπλισμούς έχει μεταφέρει η Τουρκία στην κατεχόμενη Κύπρο;
Η Τουρκία όντως δημιούργησε νέες διοικήσεις σχηματισμών, καταδρομών και ειδικών δυνάμεων, αποβατικών και ναυτικών δυνάμεων. Όμως τα οπλικά συστήματα που έστειλε το τελευταίο διάστημα στην Κύπρο δεν μπορούμε να πούμε ότι αντιστοιχούν στο επίπεδο της επιθετικής ρητορικής της - και μάλιστα, συγκρινόμενα με τα οπλικά συστήματα που προμηθεύεται η Κυπριακή Δημοκρατία.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι στα κατεχόμενα έχει μεταφερθεί το τουρκικής κατασκευής αντιαεροπορικό σύστημα KORKUT, τεθωρακισμένα οχήματα μάχης, το τουρκικής κατασκευής αντιαρματικό σύστημα επί οχήματος OMTAS, η αναβαθμισμένη έκδοση του αυτοκινούμενου πυροβόλου 155 χιλιοστών FIRTINA, και αριθμός τεθωρακισμένων οχημάτων μάχης. Όμως από πλευράς Κυπριακής Δημοκρατίας έχουμε οπλικά συστήματα υψηλής τεχνολογίας: το αντιαεροπορικό ισραηλινής κατασκευής Barak MX, επιθετικά ελικόπτερα και πολλαπλούς εκτοξευτές επίσης επιθετικού χαρακτήρα, που κατά μία έννοια προκαλούν την αντίδραση της Τουρκίας.
Πώς εμπλέκει έμμεσα η Τουρκία το Ισραήλ καθώς ανεβάζει τους τόνους κατά της Κύπρου;
Ήδη από το περασμένο καλοκαίρι, όταν είδαμε την Κύπρο να έρχεται πολύ κοντά στο Ισραήλ -όχι μόνο από πλευράς στρατιωτικών εξοπλισμών αλλά και βάσει άλλων προγραμμάτων-, η Τουρκία έχει εκδηλώσει την ενόχλησή της, όπως προανέφερα, προς την Κυπριακή Δημοκρατία γι' αυτή την ακόμη πιο στενή προσέγγιση Λευκωσίας-Τελ Αβίβ. Υπήρξαν μάλιστα και ορισμένα δημοσιεύματα από φιλοκυβερνητικά ισραηλινά μέσα ενημέρωσης στις αρχές Σεπτεμβρίου -την Israel Hayom συγκεκριμένα- που έλεγαν ότι το Ισραήλ θα μπορούσε να συνδράμει Κύπρο και Ελλάδα «για να απελευθερωθεί η Κύπρος».
Ανάλογα δημοσιεύματα, τα οποία αν και δεν έχουν ουσιαστικό υπόβαθρο -δεν τίθεται θέμα κοινής στρατιωτικής ενέργειας Ελλάδας-Ισραήλ για απελευθέρωση των κατεχομένων- λειτουργούν στο υποσυνείδητο των Τούρκων. Όλα αυτά σχετίζονται με αυτή τη φοβία που αισθάνεται η Τουρκία για «περικύκλωση», η οποία έχει εκδηλωθεί και από κρατικούς αξιωματούχους και αναλυτές - δηλαδή ότι κινδυνεύει από το τρίγωνο Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ. Συνεπώς, η Τουρκία επειδή το μεγάλο της πρόβλημα και ο μεγάλος της αντίπαλος αυτή τη στιγμή στην περιοχή -και στρατιωτικά- είναι το Ισραήλ, κάνει έναν συνειρμό, συνδέοντας όλα τα γεγονότα που προανέφερα.
* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Λάζαρος Καμπουρίδης είναι απόφοιτος της Σχολής Εθνικής Άμυνας, κάτοχος MBA από το Nottingham Trend University, Πτυχιούχος του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του ΔΠΘ, και υποψήφιος Διδάκτορας του Παντείου Πανεπιστημίου, ενώ διετέλεσε μέλος της Ελληνικής Διπλωματικής Αντιπροσωπείας στην Κωνσταντινούπολη την περίοδο 1995-1999, Ακόλουθος Άμυνας στην Ελληνική Πρεσβεία στην Άγκυρα/παράλληλη διαπίστευση στο Μπακού την περίοδο 2013-2017. Είναι συνεργάτης του αμερικανικού Ινστιτούτου αναλύσεων, «Defense and Foreign Affairs». Αποστρατεύθηκε τον Μάρτιο / 2022.
