Στρατηγικός ενεργειακός κόμβος αναδεικνύεται η Ελλάδα, αποκτώντας πλέον ισχυρή διαπραγματευτική θέση: Ο διεθνολόγος Αθανάσιος Μποζίνης μιλά στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη, για το γεωπολιτικό αποτύπωμα της εισόδου της ExxonMobil στο «Οικόπεδο 2» του Ιονίου, την εμβάθυνση της συνεργασίας Αθήνας - Ουάσινγκτον και τις στρατηγικές συμμαχίες στην Ανατολική Μεσόγειο, τις προεκτάσεις σε σχέση με την Τουρκία, καθώς και τον αντίκτυπο των μεγάλων ενεργειακών project στην οικονομία και την καθημερινότητα των πολιτών.
Ο κ. Μποζίνης, διεθνολόγος, οικονομολόγος και καθηγητής Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, σκιαγραφεί πώς εδραιώνεται η μακροπρόθεσμη παρουσία των ΗΠΑ στην ενεργειακή σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου, με ζητούμενο τη δημιουργία νέων αγορών για το αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο.
Η Ελλάδα αποκομίζει διπλό όφελος: αφενός, ενισχύεται ενεργειακά και οικονομικά με την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων του υπεδάφους της για πρώτη φορά έπειτα από μία 40ετία· αφετέρου, αποκτά στρατηγική ασπίδα μέσω της συνεργασίας με τις αμερικανικές πολυεθνικές. Αναβαθμίζεται η θέση της χώρας σε επίπεδο διεθνών διαπραγματεύσεων, επιτρέποντάς της να συνδιαμορφώνει τον νέο ενεργειακό χάρτη της περιοχής, σημειώνει ο κ. Μποζίνης και «δείχνει» στο σχήμα συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ ως πλαίσιο προστασίας των ενεργειακών συμφερόντων ΗΠΑ και ΕΕ.
Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης:
Οι Ηνωμένες Πολιτείες επενδύουν σε ενέργεια και υποδομές στην Ελλάδα. Κύριε Μποζίνη, τι σηματοδοτεί για τη χώρα και τη θέση της στην ενεργειακή σκακιέρα η είσοδος της ExxonMobil στο «Οικόπεδο 2» στο Ιόνιο;
Κατ’ αρχήν βλέπουμε μία αμερικανική πολιτική διοίκηση που επί της ουσίας επιθυμεί να προωθήσει νέες αγορές όσον αφορά το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG). Αυτή είναι η εμπορική πτυχή: οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να προωθήσουν το LNG που παράγουν προς κατανάλωση δημιουργώντας νέες αγορές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συνεπώς, από γεωστρατηγικής άποψης εντοπίζουν γεωγραφικά την Ελλάδα ως τον πυλώνα για τη διοχέτευση του υγροποιημένου φυσικού αερίου προς την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της Αλεξανδρούπολης και άλλων λιμανιών στη συνέχεια. Αυτό ως πρώτη εκτίμηση.
Η δεύτερη εκτίμηση είναι ότι γεωπολιτικά οι ΗΠΑ υποδεικνύουν τόσο με την παρουσία της Chevron στα οικόπεδα νότια της Κρήτης, όσο και με την ExxonMobil τώρα στο Ιόνιο, ότι ήρθαν για να μείνουν. Η παρουσία του αντιπροέδρου της ExxonMobil Τζον Άρντιλ και των Αμερικανών υπουργών Ενέργειας και Εσωτερικών, Κρις Ράιτ και Νταγκ Μπέργκαμ αντίστοιχα, στις χθεσινές υπογραφές για το «Block 2» επιβεβαιώνει το πολύ μεγάλο ειδικό βάρος που αποδίδεται στη συνεργασία αυτή.
Ο ίδιος ο Κρις Ράιτ μίλησε για μία μεγάλη ευκαιρία απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, λέγοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν ένα πολύ μεγάλο ποσοστό παραγωγής υγροποιημένου φυσικού αέριου και πρέπει να δημιουργηθούν οι υποδομές προκειμένου να μεταφερθεί το LNG από τις ΗΠΑ και από την παραγωγή της Ελλάδας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Γεωπολιτικά-γεωστρατηγικά αυτό στην ουσία σημαίνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να περιορίσουν στο ελάχιστο την εμπορευματοποίηση του υγρού αερίου από τη Ρωσία προς την Κεντρική Ευρώπη ειδικότερα -όχι τόσο για τον Νότο, καθώς δεν αντιμετωπίζει τόσο σοβαρό πρόβλημα όσον αφορά τη χρήση του αερίου.
Γνωρίζουμε ότι η Ρωσία διαθέτει τρεις αγωγούς που τροφοδοτούν την Ευρώπη, ενώ έχει δημιουργηθεί και ένας αγωγός προς την Κίνα. Το Ιράν παραμένει επίσης ένας πολύ μεγάλος παραγωγός φυσικού αερίου παγκοσμίως. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, σε αυτό το πλαίσιο, επιδιώκουν να περιθωριοποιήσουν αυτές τις αγορές και την παραγωγή από τις συγκεκριμένες χώρες, προκειμένου να επιτευχθούν δύο βασικοί στόχοι: Πρώτον, να ανοίξουν το εμπόριο, δηλαδή την πώληση του φυσικού αερίου που παράγουν προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεύτερον, να υπάρξει ενεργειακή απεξάρτηση και αυτονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το ρωσικό αέριο. Περιθωριοποιείται η Ρωσία, μειώνονται τα κέρδη της και περιορίζεται η εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Όσον αφορά την Ελλάδα, τα κέρδη που αποκομίζει είναι διπλά. Πρώτον, έχει έλθει σε συμφωνία με έναν αμερικανικό κολοσσό που στην ουσία είναι κράτος εν κράτει. Μέσω της ExxonMobil, η οποία μπορεί να αντλήσει τα αποθέματα υγροποιημένου αερίου, υπάρχει άμεση συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες τόσο σε στρατιωτικό, όσο και σε εμπορικό επίπεδο πλέον. Η Ελλάδα, λοιπόν, κερδίζει στο ενεργειακό επίπεδο και αποτελεί πολύ μεγάλη επιτυχία της ελληνικής κυβέρνησης το γεγονός ότι έπειτα από 40 χρόνια η χώρα μπορεί να εκμεταλλευτεί τους υδρογονάνθρακες που υπάρχουν στο υπέδαφός της.
Το δεύτερο σημείο είναι πως κατά κανόνα η παρουσία μίας στρατηγικής αμερικανικής επιχείρησης δίνει άλλη μορφή στην όποια συμφωνία. Με την ExxonMobil στο «Block 2» στο Ιόνιο, καθώς και την Chevron νότια της Κρήτης και νότια της Περοποννήσου, καταλαβαίνετε ότι εκτός από την άντληση, η αμερικανική παρουσία θα δυσκολέψει και πιθανές τουρκικές βλέψεις για κάποια κοιτάσματα.
Αποκτάμε ασπίδα;
Είναι πολλαπλό το κέρδος της Ελλάδας. Καθίσταται ενεργειακός κόμβος - ο ενεργειακός κόμβος της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, και δη της Κεντρικής Ευρώπης, και υπάρχουν πλέον συμφωνίες στρατηγικού κύρους σε διεθνές επίπεδο με αμερικανικές πολυεθνικές επιχείρησεις. Και στα πλαίσια των «future studies» αν θέλετε να συζητήσουμε, κατά την άποψή μου η παρουσία μίας πολυεθνικής αμερικανικής επιχείρησης όσον αφορά τα ενεργειακά κοιτάσματα μπορεί να δημιουργήσει και περαιτέρω συμμαχίες με το Ισραήλ και την Κύπρο. Αμερικανικές πολυεθνικές επιχειρήσεις, η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ μπορεί να δημιουργήσουν μία ενιαία νεργειακή ασπίδα και αυτονόμια προκειμένου να μπορέσει η Ελλάδα να εξυπηρετήσει τόσο τις ενεργειακές ανάγκες όσο και να γίνει κρίσιμος κόμβος ενέργειας για την Ευρώπη.
Το Σχήμα «3+1» σε πολύ πιο ενισχυμένη μορφή;
Ακριβώς. Διότι πλέον το ενεργειακό σκάκι στη Μεσόγειο αλλάζει αισθητά και αποφασιστικά μετά από τις χθεσινές μεγάλες συμφωνίες, οι οποίες, το επαναλαμβάνω, υπεγράφησαν παρουσία δύο υπουργών των Ηνωμένων Πολιτειών.
Υπό αυτό το πρίσμα και με την ενέργεια στο επίκεντρο, πώς βλέπετε να εξελίσσονται ευρύτερα -και σε πολιτικό επίπεδο- οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις;
Φιλία και συμμαχία. Η έλευση της νέας πρέσβειρας Κίμπερλι Γκίλφοϊλ έχει επίσης φέρει ένα κύμα ενθουσιασμού και νέας νοοτροπίας και τρόπου σκέψης πάνω στα θέματα συμμαχίας. Η ενεργειακή συνεργασία, εκτιμώ, θα επιφέρει και άλλου είδους συνεργασίες στο χώρο της επιστήμης και τεχνολογίας και σε άλλα πεδία όσον αφορά το εμπόριο και γενικότερα θέματα γεωστρατηγικής πολιτικής και οικονομίας.
Αυτή τη στιγμή υπάρχει μία πορεία στενής συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ανεξαρτήτως -και το τονίζω αυτό- των δύο περιφερειακών πόλεμων στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή. Σε περίπτωση που σταματήσουν οι πόλεμοι, θα υπάρχουν πολύ ευνοϊκότερες συνθήκες για να επικεντρωθούν τα κράτη πάνω σε θέματα εναλλακτικών πηγών ενέργειας και απεξάρτησης από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο - που βέβαια έχουν έναν μεγάλο καταναλωτή και είναι η Κίνα. Αυτή τη στιγμή, η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής πετρελαίου και ενέργειας σε ολόκληρο το πλανήτη. Αλλά σε κάθε περίπτωση, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορεί να αναπνεύσει ενεργειακά ελεύθερα.
Πέρα από το μεγάλο γεωπολιτικό αποτύπωμα που αναμφίβολα έχουν όλα τα ενεργειακά project, πώς μπορεί να μεταφραστούν στην καθημερινότητα των πολιτών; Μπορούμε να περιμένουμε, για παράδειγμα, μείωση στο κόστος της ενέργειας, νέες θέσεις εργασίας ή γενικότερα οικονομικά οφέλη που να φανούν στην πράξη;
Είναι πολύ σημαντική η ερώτησή σας και θα σας απαντήσω τόσο ως διεθνολόγος όσο και ως οικονομολόγος. Αυτή τη στιγμή, η Ελλάδα εισάγει και πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Από τη στιγμή που εισάγει, η τιμή, η προσφορά και το κόστος μεταφοράς εξαρτώνται πάντα από τις γεωπολιτικές και οικονομικές εξελίξεις.
Με τα νέα δεδομένα, οι πιέσεις στις τιμές του πετρελαίου και του υγροποιημένου αερίου δεν θα εξαρτώνται πλέον τόσο έντονα από τις διεθνείς αναταράξεις. Για παράδειγμα, μια πιθανή επέκταση του πολέμου στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να αυξήσει τις παγκόσμιες τιμές πετρελαίου και αερίου. Όταν, όμως, η παραγωγή γίνεται στην Ελλάδα, το κόστος διανομής και μεταφοράς είναι ελάχιστο σε σχέση με αυτό από τη Ρωσία ή τη Μέση Ανατολή. Άρα, λοιπόν, ο Έλληνας πολίτης θα δει αυτό το όφελος θεωρητικά γιατί πάντα υπάρχουν και κερδοσκοπικές κινήσεις. Αλλά και η ίδια κυβέρνηση θα φροντίσει να μην υπάρχουν κερδοσκοπικές κινήσεις ή ενδιάμεσοι, οι οποίοι θα ανεβάζουν τις τιμές.
Η Ελλάδα, με βάση αυτά, αποκτά δύο βασικά οικονομικά πλεονεκτήματα: Πρώτον, εξασφαλίζει αδιάκοπη προσφορά υγροποιημένου φυσικού αερίου, καθώς θα παράγεται και θα καταναλώνεται εντός της χώρας. Δεύτερον, η εγχώρια παραγωγή σημαίνει ότι οι διεθνείς διακυμάνσεις στις τιμές του φυσικού αερίου δεν θα επηρεάζουν άμεσα το κόστος παραγωγής και κατανάλωσης στην Ελλάδα.
Υπάρχει, όμως, και ένα τρίτο πλεονέκτημα: η Ελλάδα, ως ενεργειακός κόμβος της Νοτιοανατολικής αλλά και της Κεντρικής Ευρώπης πλέον, θα μπορεί να διαπραγματεύεται σε οικονομικό και εμπορικό επίπεδο με πολύ καλύτερους όρους στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να επιτυγχάνει πολύ καλύτερα αποτελέσματα. Γιατί δεν ανήκει μεν στον ηγετικό πυρήνα της ΕΕ, όμως είναι από τις χώρες που βρίσκονται στην αιχμή του δόρατος όσον αφορά την ενεργειακή παραγωγή.
Μπορούμε να πούμε ότι η Ελλάδα συνδιαμορφώνει τον νέο ενεργειακό χάρτη;
Ακριβώς. Στρατηγικά και γεωγραφικά η Ελλάδα αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο τόσο για τη διέλευση του αμερικανικού υγροποιημένου αερίου μέσω της Μεσογείου προς τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, όσο και για την εμπορική διασύνδεση της Ασίας με την Ευρώπη. Συνεπώς, η Ελλάδα αποκτά πλέον διπλό ρόλο - ενεργειακό και εμπορικό.
Σε όλα τα προαναφερθέντα βλέπουμε ότι απουσιάζει η Τουρκία. Ποια μηνύματα εισπράττει από τις κινήσεις των ΗΠΑ και πώς εκτιμάτε ότι μπορεί να κινηθεί στο εξής;
Θεωρώ ότι η Τουρκία θα παραμείνει παρατηρητής των κινήσεων αυτών διότι πάρα πολύ απλά δεν μπορεί να έχει άποψη όσον αφορά το πώς θα διαχειριστεί η Ελλάδα τα ενεργειακά της αποθέματα. Να επισημάνουμε ότι η ExxonMobil εισέρχεται με μερίδιο 60% στην κοινοπραξία για το «Block 2» και αυτό δεν είναι μία τυπική παρουσία, αλλά μία ισχυρή παρουσία. «Παίζονται» πάρα πολύ ισχυρά οικονομικά συμφέροντα πλέον στην Ελλάδα.
Ισχυροποιεί το ρόλο της ως ενεργειακός παίκτης στην ευρωπαϊκή σκακιέρα η Ελλάδα και η ενίσχυση αυτή δεν θα είναι μόνο σε πολιτικο-ενεργειακό επίπεδο, αλλά και σε οικονομικό. Δηλαδή, θα εισρεύσουν έσοδα στο ελληνικό κράτος, τα οποία θα μπορέσει να κατευθύνει εκεί όπου θεωρεί ότι υπάρχει ένα στρατηγικό πλεονέκτημα. Από τη στιγμή που η Ελλάδα έχει ισχυρή σύμπραξη με τις αμερικανικές επιχειρήσεις και θα βοηθήσει τις ΗΠΑ στο εμπόριο του αμερικανικού LNG από και προς την Ευρώπη, τότε λοιπόν μπορεί κάλλιστα και σε στρατηγικό επίπεδο να ζητήσει και ασφάλεια δεδομένου ότι αποτελεί έναν ισχυρό στρατηγικό γεωγραφικό κόμβο μεταφοράς του υγροποιημένου αερίου.
Άρα, λοιπόν, θα προωθήσει περισσότερο τη στρατηγική της συμμαχία όσον αφορά οπλικά συστήματα αλλά και στρατηγικές συμμαχίες. Ένα ιδεατό τρίγωνο συνεργασίας είναι αυτό μεταξύ Κύπρου, Ισραήλ και Ελλάδας ως πλαίσιο προστασίας των ενεργειακών συμφερόντων των Ηνωμένων Πολιτειών και για να στηρίξει τον στόχο της απεξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Να προσθέσουμε επίσης ότι από τη στιγμή που υφίστανται αυτές οι στρατηγικές συμμαχίες με τις ΗΠΑ, μπορεί να υπάρξει στο κοντινό μέλλον και ένα ντόμινο συμφωνιών και στρατηγικών συμμαχιών της Ελλάδας και με κάποια κράτη της βόρειας Αφρικής σε εμπορικό, οικονομικό, ενεργειακό και οποιοδήποτε επίπεδο, περιλαμβανομένης της Αιγύπτου, ή με τη Λιβύη παρότι υπάρχουν υψηλοί τόνοι αυτή τη στιγμή.
Η ισχυροποίηση της Ελλάδας μπορεί να δώσει τη δυνατότητα ενός νέου τρόπου διαπραγματεύσης της χώρας με άλλα κράτη. Δηλαδή, η ενεργειακή συνεργασία με τις ΗΠΑ δεν θα ισχυροποιήσει την Ελλάδα μόνο όσον αφορά την Τουρκία, αλλά και όσον αφορά την παρουσία της στη Μεσόγειο και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Και ένα καταληκτικό σχόλιο: Οποιοσδήποτε προσπαθεί να υποβαθμίσει τη σημασία των εξελίξεων, είτε είναι κράτος, είτε πολιτικό κόμμα, κάνει μεγάλο λάθος γιατί για πρώτη φορά η Ελλάδα μετά από 40 χρόνια εκμεταλλεύεται το υπέδαφός της με στρατηγικές συμμαχίες. Η Ελλάδα πλέον είναι σε θέση να διατυπώσει ισχυρή άποψη για το τι θα πράξει σχετικά με τα μελλοντικά οπλικά σύστηματα που θα ζητήσει να αγοράσει.
