Κερδισμένη εν πρώτοις η ειρήνη, κερδισμένοι αμφότεροι πολιτικά και οι Μπενιαμίν Νετανιάχου και Ντόναλντ Τραμπ από τις εξαγγελίες στον Λευκό Οίκο, όμως όλα τελούν υπό την αίρεση της αποδοχής του σχεδίου για τη Γάζα εκ μέρους της Χαμάς -όπου η μη αποδοχή σημαίνει και το τελειωτικό χτύπημα-, αλλά και από τη στάση των κυβερνητικών εταίρων του Ισραηλινού πρωθυπουργού. Η «ανατομία» της κρίσιμης συνάντησης στον Λευκό Οίκο από τον Αφεντούλη Λαγγίδη, Διδάκτορα Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη.
Το πλαίσιο του αμερικανικού σχεδίου των 21 σημείων για την απελευθέρωση των ομήρων και τον τερματισμό του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας. Οι πολύπλευρες πιέσεις με τις οποίες έχει βρεθεί αντιμέτωπος ο Ισραηλινός πρωθυπουργός εντός και εκτός τειχών· οι επιδιώξεις -και οι προειδοποιήσεις- του Ντόναλντ Τραμπ, καθώς και η καθοριστική ως προς το τι μέλλει γενέσθαι στάση της Χαμάς για την απελευθέρωση των ομήρων, τον αφοπλισμό και την επόμενη ημέρα στη διακυβέρνηση του παλαιστινιακού θύλακα.
Είναι οι πτυχές που αναλύει ο κ. Λαγγίδης στον απόηχο της κρίσιμης συνάντησης των Ντόναλντ Τραμπ και Μπενιαμίν Νετανιάχου στον Λευκό Οίκο, αποσαφηνίζοντας παράλληλα όσον αφορά το μείζον ζήτημα της αναγνώρισης ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους πως στην πραγματικότητα αντιτιθέμενη είναι η συντριπτική πλειονότητα των Ισραηλινών και όχι αποκλειστικά η παρούσα ηγεσία.
Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης:
Κύριε Λαγγίδη, ποια η «ανάγνωσή» σας για τις ανακοινώσεις κατά τη συνέντευξη Τύπου Τραμπ-Νετανιάχου και ποιες προοπτικές διακρίνετε πράγματι για τερματισμό του πολέμου στη Γάζα;
Όλα αυτά τα οποία ακούστηκαν, θα γραφτούν και θα εξειδικευθούν, τελούν υπό την αίρεση ότι η Χάμας δεν θα παρουσιάσει ξανά τα ίδια κολλήματα και θα αποδεχθεί τη συμφωνία. Φάνηκε καθαρά πως Τραμπ και Νετανιάχου προσπάθησαν να προσεγγίσουν το Κατάρ, γεγονός που σημαίνει ότι προσπαθούν να το βγάλουν από τη «μέση» ως ανασταλτικό παράγοντα. Εάν η Χαμάς αρνηθεί, αυτό θα είναι καταστροφικό για την ίδια - και αυτό το ξεκαθάρισε ο Ισραηλινός πρωθυπουργόςμε τη στήριξη και τη «λευκή επιταγή» του Αμερικανού προέδρου.
Με την αποδοχή εκ μέρους της Χαμάς, που εκτιμώ πως εν τέλει θα έλθει, η συμφωνία θα προχωρήσει. Βέβαια, εικάζω πως η κατάρτιση του τελικού σχεδίου θα έχει κάποιες έστω και μικρές αλλαγές σε διατυπώσεις επί των άρθρων. Επί παραδείγματι, στο σχέδιο γίνεται (διφορούμενη) αναφορά στην προοπτική των δύο κρατών και ο Νετανιάχου ήταν ξεκάθαρος ότι αυτό είναι κάτι που αποκλείεται να γίνει αποδεκτό έστω ως προοπτική.
Ένα ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος είναι κάτι που σε καμία περίπτωση δεν θέλει και δεν θα αποδεχθεί το Ισραήλ. Και, όπως έχω πει κατ’ επανάληψη, αυτό δεν αφορά μόνο τον Νετανιάχου. Το μεγάλο πρόβλημα, και ιδίως εδώ στην Ελλάδα, είναι ότι επιρρίπτουν την ευθύνη στον Νετανιάχου και δεν «βλέπουν» τη θέση όλων των υπόλοιπων Ισραηλινών. Οι Ισραηλινοί συνολικά δεν το αποδέχονται. Δεν το θέλουν. Μόνο κάποια μικρά κόμματα και σχήματα θα δέχονταν την ύπαρξη παλαιστινιακού κράτους.
Ως προς τη συμφωνία για τη Γάζα, υπό την προϋπόθεση ότι θα γίνει αποδεκτή από τη Χαμάς, δεν γνωρίζουμε πότε μπορεί να υπογραφεί, αλλά δεν εκτιμώ ότι δεν θα απέχει σημαντικά χρονικά από το σήμερα. Θα μπορούσε η Χαμάς να επικαλεστεί κάποια τεχνικά ζητήματα για να καθυστερήσει, όμως στην ουσία ο χρόνος λειτουργεί εις βάρος της. Ακόμα και σε αυτό το μεταβατικό στάδιο, οι Ισραηλινοί θα συνεχίσουν να επιχειρούν. Δεν είπε ποτέ ο Νετανιάχου ότι ‘εμείς σταματάμε από τώρα’. Συνεπώς, οι Ισραηλινοί θα συνεχίσουν να επιχειρούν έχοντας τώρα και το επικοινωνιακό πλεονέκτημα.
Τι χαρακτήρα έχει αυτή η συμφωνία και πώς σχολιάζετε τις δηλώσεις Τραμπ περί ευρύτερης ειρήνης στη Μέση Ανατολή;
Δεν πρόκειται για μία συμφωνία «αιώνιας ειρήνης», ούτε και πρόκειται να αλλάξει συνολικά με αυτή τη συμφωνία ο χάρτης της Μέσης Ανατολής. Μίλησε για εκατοντάδες, χιλιάδες χρόνια ο Ντόναλντ Τραμπ, προσπερνώντας το Όσλο το 1992, το Καμπ Ντέιβιντ που είχε προηγηθεί... Εν πάση περιπτώσει, ας μην περιμένουμε ότι από την επομένη της υπογραφής θα έχουμε μια «αιώνια ειρήνη» και μια άλλη κατάσταση - διότι στάθηκαν και στο Ιράν κατά τη συνέντευξη Τύπου.
Ως γενική εικόνα, πάντως, πολιτικά σαφώς κερδίζει και ο Ντόναλντ Τραμπ από την εξέλιξη. Κερδίζει το Νόμπελ. Πρόκειται για συμφωνία ειρήνης. Κερδίζουν ουσιαστικά και οι δύο - περισσότερο ο Νετανιάχου και θα δούμε πόσο περισσότερο θα κερδίσει ο Τραμπ.
Η κατακλείδα, κατά την εκτίμησή μου, είναι ότι οι Ισραηλινοί περίπου «τα πήραν όλα» και στο εσωτερικό ο Νετανιάχου έχει πολλά να «πουλήσει». Στην έναρξη του πολέμου, είχε υποσχεθεί στους Ισραηλινούς ότι θα εξαφανίσουν τη Χαμάς. Σχεδόν το 95% της ηγεσίας το έχει εξαφανίσει. Τώρα αν τους αφοπλίσει και η Γάζα είναι αποστρατιωτικοποιημένη, κερδίζει. Με την επιστροφή των ομήρων κερδίζει και στην περιοχή, κερδίζει και στο εσωτερικό. Μην ξεχνάμε ότι απευθύνεται σε διπλό ακροατήριο - και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό.
Όσο για τις κυβερνητικές ισορροπίες, μένει να φανεί μέχρι πού μπορεί να φτάσουν οι αντιρρήσεις που εκφράζονται από τους ακροδεξιούς εταίρους Μπεν Γκβιρ και Σμότριτς. Θα μπορούσαν να επιφέρουν ακόμη και την κατάρρευση της κυβέρνησης, γεγονός που μπορούμε να αναλύσουμε εκτενέστερα στην πορεία. Συμπερασματικά, όλα όσα συζητούνται, τελούν πρώτον υπό την αίρεση της αποδοχής από τη Χαμάς, αλλά και από τη στάση των κυβερνητικών εταίρων Νετανιάχου, δηλαδή ότι δεν θα σαμποτάρουν τη διαδικασία. Η συμφωνία αυτή ίσως και να τους καλύψει σε πολλά: Στη συνέντευξη Τύπου δεν έγινε καθόλου λόγος για τη Δυτική Όχθη, ούτε και περί της λύσης των δύο κρατών και επιπλέον ο Νετανιάχου είπε καθαρά ότι η σημερινή Παλαιστινιακή Αρχή δεν θα έχει κανένα ρόλο στη μεταβατική διοίκηση. Παρόλα αυτά εκείνοι θα μπορούσαν να επιμείνουν.
Μία ακόμα γενική παρατήρηση: δεν είναι τυχαίο ότι ο Τραμπ αναφέρθηκε στη συνέντευξη Τύπου και στην Ευρώπη και σε ρόλο που διαδραμάτισε. Ούτε είναι τυχαίο τελικά πως είχε ανάμειξη ο Τόνι Μπλερ. Για ποιον λόγο; Διότι ο Τόνι Μπλερ, Βρετανός και πρώην πρωθυπουργός των Εργατικών, μετέχει στις διεργασίες και σήμερα είναι η κυβέρνηση των Εργατικών υπό τον Κιρ Στάρμερ που προχώρησε στην αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους. Καταλαβαίνουμε ότι είναι ένα «παιχνίδι» το οποίο είναι αρκετά ανοιχτό, ανοίγει πολύ. Υπάρχουν πολλές διαστάσεις.
Τι καθοδηγεί τον Ντόναλντ Τραμπ και πού στέκεται ο Νετανιάχου;
Ο Τραμπ, φυσικά, επιζητεί συμφωνία. Και για έναν επιπλέον λόγο, καθώς πολλαπλές φορές, όχι μόνο για το Παλαιστινιακό, αλλά και για άλλα ζητήματα, έχει κάνει δηλώσεις περί υπογραφής συμφωνιών προβάλλοντας αισιοδοξία και θέτοντας και χρονικά περιθώρια, και έχει «πέσει έξω». Θα έλεγε κανείς ‘χάθηκε ο κόσμος αν έπεφτε ξανά έξω;». Όχι, απαντώ. Τον ενδιαφέρει όμως να υπάρξει συμφωνία. Και τον ενδιαφέρει, ιδίως έπειτα από τη συνάντηση που είχε με ηγέτες και αξιωματούχων αραβικών χωρών στη Νέα Υόρκη, παρουσία και του Ερντογάν. Δεν τον απασχολούν τόσο οι όροι της συμφωνίας, αλλά το να υπάρξει συμφωνία.
Να διευκρινίσουμε, εδώ, ότι οι όροι του σχεδίου των 21 σημείων είναι δεδομένο ότι δεν καταρτίστηκαν από τον ίδιο τον Ντόναλντ Τραμπ· δεν είναι προϊόν της σκέψης του, αλλά εμπνευστές του ή καλύτερα εκείνοι που ανέλαβαν να αποτυπώσουν εγγράφως τις πρόνοιες μίας συμφωνίας εμφανίζονται πρωτίστως ο ειδικός απεσταλμένος Στιβ Γουίτκοφ, ο γαμπρός του Αμερικανού προέδρου Τζάρεντ Κούσνερ, καθώς και ο Βρετανός πρώην πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ - εξ ου και οι αναφορές και οι συζητήσεις για ενδεχόμενο ρόλο του τελευταίου στη μεταβατική διακυβέρνηση της Λωρίδας της Γάζας. Ο Ντόναλντ Τραμπ, λοιπόν, θέλει να «δείξει» μία πρώτη συμφωνία και σε κάθε περίπτωση διατηρεί το πλεονέκτημα ότι έναντι του Ισραήλ έχει τη λεγόμενη έξωθεν καλή μαρτυρία, όπως έχει αποτυπωθεί στη μέχρι στιγμής στάση του τόσο για τη Γάζα όσο και για το Ιράν. Συνεπώς, αυτό που θέλω να πω είναι ότι είχε και έχει τη δυνατότητα να πιέσει ακόμα περισσότερο.
Περνώντας στον Νετανιάχου, πρέπει πρώτα να επισημάνουμε ότι δεν είναι άνευ σημασίας, και φυσικά συνδέεται με τις εξελίξεις, το γεγονός ότι οι ισραηλινές επιχειρήσεις προχωρούν και προ δύο ημερών ισοπέδωσαν και το τελευταίο πολυώροφο κτήριο, τον Πύργο της Μέκκας, στη Γάζα. Αυτό προσδιορίζει το γενικό πλαίσιο - και το γενικό πλαίσιο είναι ότι επί του εδάφους οι Ισραηλινοί έχουν προχωρήσει, έχουν καταλάβει μεγάλο κομμάτι συνολικά της Γάζας και το μεγαλύτερο κομμάτι από την Πόλη της Γάζας, και ο γενικός κανόνας είναι πως ό,τι αποκομίζεις στο έδαφος, προσπαθείς εν συνεχεία να το μεταφέρεις στο «χαρτί». Αυτό είναι «νόμος της φύσης» - τα κέρδη στο έδαφος λειτουργούν ως διαπραγματευτικά «χαρτιά».
Οι συμφωνίες συναρτώνται από την επικρατούσα κατάσταση στο πεδίο και οι Ισραηλινοί έχουν επιτύχει σε μεγάλο βαθμό αυτό που έλεγαν - όχι βεβαίως να καταστρέψουν στο 100% τη Χαμάς, δεν ξέρω και εάν θα μπορούσε να συμβεί αυτό, όμως έχουν επιτύχει σε μεγάλο βαθμό και αυτό είναι ένα διαπραγματευτικό «χαρτί» που ο Νετανιάχου μπορεί να «παίξει» και εντός και εκτός Ισραήλ.
Το πώς θα μπορέσει ο Ισραηλινός πρωθυπουργός να προωθήσει στο εσωτερικό μία συμφωνία, είναι πολύ σημαντικό. Ανεξαρτήτως αν έχει καταστραφεί πλήρως ή μη η Χαμάς κατά τις αρχικές διακηρύξεις, μπορεί να υποστηρίξει ότι δεν έχει πλέον δυνατότητες ανάκαμψης. Οι ισραηλινές επιχειρήσεις έχουν όντως προχωρήσει και επίσης δεν είναι τυχαίο ότι τις τελευταίες ημέρες οι απώλειες στις τάξεις των Ισραηλινών Δυνάμεων Άμυνας (IDF) είναι πολύ περιορισμένες συγκριτικά με την περίοδο κατόπιν της 7ης Οκτωβρίου 2023 και έως και ένα μήνα πριν.
Παράλληλα, οι πληροφορίες που ήλθαν ότι η Χαμάς έχασε την επαφή με δύο ομήρους είναι κάτι που επίσης μπορεί να χρησιμοποιήσει ο Νετανιάχου, ο οποίος πιέζεται στο εσωτερικό κυρίως από την αντιπολίτευση για την επιστροφή των ομήρων. Μπορεί να ακούγεται κυνικό, όμως όσο μειώνεται ο αριθμός των ομήρων, τόσο μεγαλώνουν τα περιθώρια για τον Ισραηλινό πρωθυπουργό.
Είναι πολύ σημαντικός παράγοντας για τον Νετανιάχου το ζήτημα των ομήρων - όχι τόσο από πλευράς συμπολίτευσης και των ακροδεξιών εταίρων του, αλλά όσον αφορά όλη την αντιπολίτευση. Πρέπει να παρουσιάσει κάτι. Όσο η Χαμάς βγαίνει και λέει 'χάσαμε τον έλεγχο' και την επαφή με τους ομήρους, ο Νετανιάχου μπορεί να δηλώσει πως τους σκότωσαν ασχέτως των όσων υποστηρίξει η Χαμάς, δηλαδή ότι μπορεί να πέθαναν σε ισραηλινές επιδρομές και βομβαρδισμούς. Οι Ισραηλινοί γνωρίζουν ότι το πιθανότερο είναι να τους έχουν σκοτώσει.
Ο ίδιος ο Νετανιάχου έχει βρεθεί ενώπιον πιέσεων από παντού. Ας μην ξεχνάμε ότι πλησιάζει και ο στολίσκος - δεν είναι σαφώς αυτό κάτι που μπορεί να αλλάξει τα πράγματα, όμως μετά και τις πρόσφατες κινήσεις αναγνώρισης παλαιστινιακού κράτους από σειρά κρατών, εάν υπάρξει κάποιο απρόοπτο με τον στολίσκο, θα προσμετρηθεί ως επιπλέον αρνητικό στοιχείο για τον ίδιο.
Στο εσωτερικό, ουσιαστικά ο Μπενιαμίν Νετανιάχου τελεί υπό πίεση και από τις δύο πλευρές - να υπογράψει και να μην υπογράψει. Στον συνασπισμό του έχει τους υπερσυντηρητικούς Μπεν Γκβιρ και Σμότριτς, οι οποίοι πιέζουν για τις λιγότερες αν όχι μηδενικές παραχωρήσεις. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, θα έχει μεγάλο πρόβλημα, σε βαθμό έως και κατάρρευσης της κυβέρνησης, αν περιλαμβάνει η όποια συμφωνία δήλωση ότι δεν θα προχωρήσει σε κάποια ρύθμιση για τη Δυτική Όχθη. Πιέζεται, συνεπώς, στο εσωτερικό και από τους συμμάχους και τους αντιπάλους. Και, φυσικά, στο εξωτερικό πιέζεται από όλους τους υπόλοιπους.
Η Χαμάς σε ποια θέση βρίσκεται;
Η Χαμάς βλέπει ότι έχει χάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό την επιρροή της και το ζητούμενο γι’ αυτή είναι να διατηρήσει έστω και ένα ψήγμα, ένα κομμάτι από αυτήν. Πώς μπορεί να το κάνει; Επιμένοντας ότι η αποχώρηση των Ισραηλινών πρέπει να είναι άμεση και πλήρης, δηλαδή σε προ 7ης Οκτωβρίου διαρρυθμίσεις, κάτι το οποίο δεν μπορεί και δεν πρόκειται να συμβεί. Κατ’ ελάχιστο, θα υπάρξουν έστω προσωρινές ρυθμίσεις για τους διαδρόμους Φιλαδέλφειας και Νετζαρίμ.
Το καίριο επίσης βέβαια είναι ότι δεν θέλει να καταθέσει τα όπλα - εξ ου και η συζήτηση και η ανάγκη να αποσαφηνιστεί τι ακριβώς σημαίνει ο «επιθετικός εξοπλισμός» στον οποίο γίνεται αναφορά στο σχέδιο των 21 σημείων. Τροποποιήσεις ζητούνται και θα ζητηθούν προφανώς τόσο από τις αραβικές χώρες, όσο και από το Ισραήλ.
Ποιο είναι το βασικό περίγραμμα και ποια τα θολά σημεία του σχεδίου;
Πρόκειται ίσως για το πιο λεπτομερές και εκτεταμένο σχέδιο από το ξεκίνημα του πολέμου, πολύ δύσκολο και για δύο πλευρές να το αρνηθούν. Για τον Νετανιάχου επαναλαμβάνω ότι πιέζεται, και εδώ να επισημάνω πως όπως γνωρίζουμε το Ισραήλ βασίζεται πάρα πολύ στη συλλογή πληροφοριών - και αν έχει συλλάβει την πληροφορία ότι η Χαμάς θα απορρίψει το σχέδιο, τότε θα μπορούσε να «οχυρωθεί» πίσω αυτό, λέγοντας «ναι» αλλά γνωρίζοντας ότι δεν θα προχωρήσει.
Καλύπτει πολλά ζητήματα -περιλαμβανομένης της μετέπειτα κατάστασης, δηλαδή πώς θα γίνει η ανασυγκρότηση και ποιος θα την αναλάβει, καθώς και της διανομής της ανθρωπιστικής βοήθειας- αλλά έχει και ασάφειες. Υπάρχει το ζήτημα, που προανέφερα, με τον εξοπλισμό της Χαμάς, δηλαδή τι ακριβώς περιλαμβάνει ο «επιθετικός εξοπλισμός» που πρέπει να καταθέσει και τι ενδεχομένως θα μπορούσε να διατηρήσει, αλλά και το ζήτημα με την αμνηστία. Ποιος θα εξασφαλίσει ότι τα στελέχη της Χαμάς που θέλουν να παραμείνουν στην Γάζα θα κάνουν τη δήλωση, πολλώ δε μάλλον θα την τηρήσουν, ότι αποδέχονται όχι την αναγνώριση, καθώς αυτό είναι άλλο ζήτημα, αλλά τη συνύπαρξη με το Ισραήλ; Πώς θα διασφαλιστεί συνολικά ότι η Χαμάς αποδέχεται το σχέδιο και στη συνέχεια θα το τηρήσει;
Εν κατακλείδι, όλα εξαρτώνται από το εάν η Χαμάς θα αποδεχθεί να απελευθερώσει όλους τους εναπομείναντες ομήρους. Θα το κάνει;
Η Χαμάς θα μπορούσε να επιδιώξει για πολλοστή φορά ένα πιο ευέλικτο για την ίδια χρονικό περιθώριο και σταδιακή παράδοση των ομήρων ταυτόχρονα με την αποχώρηση των Ισραηλινών - και εδώ θα ήταν το μεγάλο πρόβλημα και το σημείο όπου θα «κολλούσε» η διαδικασία, όπως συνέβη και όλες τις προηγούμενες φορές. Απαιτεί η Χαμάς αποχώρηση των Ισραηλινών, αλλά κατά το Ισραήλ ουδείς εγγυάται ότι οι όμηροι θα απελευθερωθούν. Εάν η Χαμάς επιμείνει να μην παραδώσει τους ομήρους εντός της μέγιστης διορίας των 72 ωρών, το σχέδιο καταρρέει.
Όπως επίσης καταρρέει και αν επιμείνει η Χαμάς να διατηρήσει ρόλο και να μην παραδώσει τη διοίκηση σε μεταβατικό σχήμα - Αμερικανούς, Ευρωπαίους, ανεξάρτητες τρίτες πλευρές ή και Άραβες συμμετέχοντες, οτιδήποτε προκριθεί. Η Χαμάς λογικό είναι ότι μπροστά στην πλήρη εξαφάνιση, θα προσπαθήσει να διατηρήσει έστω και ένα κλάσμα της επιρροής της. Εκτιμώ ότι τελικά τη συμφωνία θα την αποδεχθεί.
