Οι αυτοαποκαλούμενοι φιλελεύθεροι στην Ελλάδα έχουν αναγάγει τη διαφωνία σε αιρετικό αδίκημα. Δεν κρίνουν ιδέες με βάση τη μεθοδολογία ή τη λογική τους, αλλά αποκλειστικά βάσει του τελικού αποτελέσματος. Αν δεν συμφωνείς με τα «σωστά» συμπεράσματα, είσαι αυτόματα τραμπικός, ακροδεξιός, συντηρητικός ή ακόμα και φασίστας.
Όμως ο φιλελευθερισμός -ειδικά ο κλασικός- δεν είναι κλειστό σύστημα με εγγυημένες απαντήσεις. Είναι ένα εργαλείο σκέψης που εστιάζει πρωτίστως στις αρχές και όχι πάντα στα αποτελέσματα. Και η ίδια αυτή μεθοδολογία μπορεί έντιμα να οδηγήσει σε συμπεράσματα που ενοχλούν την κυρίαρχη «ορθοδοξία» των ημερών.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η στάση απέναντι στις αμβλώσεις. Στην Ευρώπη του σήμερα, το να δηλώνεις αντίθετος στην άμβλωση σε τοποθετεί αυτόματα εκτός φιλελεύθερου στρατοπέδου. Για πολλούς, αυτή η θέση ισοδυναμεί με σκοταδισμό ή συντηρητική ιδεοληψία. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι οι φιλελεύθεροι που καταλήγουν σε μία θέση που θέτει περιορισμούς στις αμβλώσεις όχι μέσω θεολογίας, αλλά εφαρμόζοντας κατά γράμμα την αρχή του δικαιώματος στη ζωή.
Κάνουν δύο βασικές παραδοχές: ότι η ζωή ξεκινά με τη σύλληψη και ότι αυτή η ζωή που ξεκινά είναι ανθρώπινη. Αν δεχθεί κανείς αυτές τις δύο θέσεις, τότε η προστασία του εμβρύου καθίσταται όχι απλώς ηθική, αλλά φιλελεύθερη υποχρέωση. Προσωπικά διαφωνώ με αυτή τη θέση, γιατί δεν αποδέχομαι την πρώτη παραδοχή.
Όμως η διαφωνία μου δεν έχει να κάνει με έλλειψη φιλελεύθερης λογικής αλλά με ζητήματα φιλοσοφίας και βιολογίας. Ας το πω όμως καθαρά: Η άποψη να απαγορεύονται οι εκτρώσεις μπορεί να είναι μια αυθεντικά φιλελεύθερη άποψη αν θεμελιώνεται με φιλελεύθερα επιχειρήματα.
Παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται και σε άλλα ζητήματα. Πάρτε για παράδειγμα τον γάμο μεταξύ ομοφυλοφίλων. Κάποιος που εμμένει στην αρχή του περιορισμένου κράτους μπορεί να υποστηρίξει ότι το ο γάμος, είτε ετερόφυλος είτε ομόφυλος, δεν θα έπρεπε να είναι αντικείμενο κρατικής ρύθμισης.
Όσο το κράτος κατέχει το μονοπώλιο στον ορισμό και την αναγνώριση του γάμου, θα δημιουργεί αναπόφευκτα προνομιούχες κατηγορίες πολιτών εις βάρος άλλων. Επομένως, ισχυρίζονται ορισμένοι, το φιλελεύθερο επιχείρημα δεν είναι να «επεκτείνουμε» τον γάμο ώστε να περιλαμβάνει νέες ομάδες, αλλά να τον απελευθερώσουμε πλήρως από το κράτος, αφήνοντάς τον ως ιδιωτική, συμβατική ή θρησκευτική επιλογή.
Έτσι μόνο διασφαλίζεται η ισότητα, χωρίς να διαιωνίζεται ένα κρατικό εργαλείο διακρίσεων. Η άποψη αυτή έχει ιδεολογική συνέπεια, συνεκτικότητα, και απορρίπτει την επέκταση του θεσμού του γάμου στους ομοφυλόφιλους. Σοκαριστικό δεν είναι; Κι όμως, εγώ διαφωνώ.
Δίνοντας μεγαλύτερη βαρύτητα στην ισότητα έναντι του νόμου, κρίνω ότι το κράτος οφείλει να επεκτείνει τα ίδια δικαιώματα σε όλους τους πολίτες. Αλλά αυτό είναι το νόημα του φιλελευθερισμού: η συνύπαρξη διαφορετικών συλλογισμών, στη βάση κοινών αρχών.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην περίπτωση του δικαιώματος στην οπλοκατοχή. Η διάκριση μεταξύ δεοντολογικού και συνεπειοκρατικού φιλελευθερισμού γίνεται ξεκάθαρη.
Ο δεοντολογικός (δηλαδή αυτός που κρίνει με βάση αρχές και απαραβίαστα δικαιώματα, ανεξαρτήτως συνεπειών) φιλελεύθερος υπερασπίζεται το δικαίωμα του ατόμου να φέρει όπλα ως προέκταση της αυτοκυριαρχίας, του φυσικού δικαιώματος στην αυτοάμυνα, και του δικαιώματός του να προστατεύσει τη ζωή, την ελευθερία, και την περιουσία του από κάθε πιθανό δυνάστη ή τύρρανο· δεν χρειάζεται άλλη αιτιολόγηση.
Αντίθετα, ο συνεπειοκρατικός (δηλαδή αυτός που αξιολογεί με βάση τα κοινωνικά αποτελέσματα μιας πολιτικής) φιλελεύθερος αξιολογεί το ίδιο ζήτημα μέσα από τον φακό της κοινωνικής ωφέλειας: αν η ελεύθερη οπλοκατοχή οδηγεί σε περισσότερη εγκληματικότητα και θανάτους, τότε είναι θεμιτό να περιοριστεί· αν αποτρέπει επιθέσεις και μειώνει την εξάρτηση από το κράτος, τότε πρέπει να προστατευθεί.
Έτσι, δύο φιλελεύθερες αφετηρίες μπορούν να οδηγήσουν σε εντελώς αντίθετες πολιτικές θέσεις, αποκαλύπτοντας ότι ο φιλελευθερισμός δεν είναι ενιαία συνταγή αλλά μέθοδος σκέψης που απαιτεί σαφήνεια στις πρώτες αρχές.
Η φιλελεύθερη σκέψη ήταν ανέκαθεν χαοτική, αντιφατική και, γι’ αυτό, ζωντανή. Ένας φιλελεύθερος στις ΗΠΑ (με την ελληνική έννοια της λέξης διότι η λέξη liberal εδώ και χρόνια σημαίνει αριστερός) μπορεί να είναι Δημοκρατικός, Ρεπουμπλικανός, Λιμπερτάριαν ή να μην εντάσσεται πουθενά.
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια φιλελεύθεροι στήριξαν τη ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ, το Ποτάμι, τον Τζήμερο και ορισμένοι πιο τολμηροί μέχρι και τον ΣΥΡΙΖΑ. Μάλιστα, τυγχάνει να γνωρίζω προσωπικά και έναν σημαντικό Έλληνα φιλελεύθερο που πολιτεύτηκε με το κόμμα του Βαρουφάκη.
Οι ίδιοι οι θεμελιωτές του φιλελευθερισμού, από τον Μιλ και τον Τοκβίλ μέχρι τον Χάγιεκ και τον Μίζες, συχνά διαφωνούσαν ριζικά και έντονα. Και όμως, λειτουργούσαν στο ίδιο πνευματικό οικοσύστημα. Αυτόν τον δρόμο θέλουν ορισμένοι να εγκαταλείψουμε.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα, αυτή η πνευματική πολυφωνία, που κατά τη γνώμη μου είναι πολιτικός πλούτος, πνίγεται συστηματικά. Στο μικρό, εύθραυστο οικοσύστημα του εγχώριου φιλελευθερισμού, η συζήτηση έχει αντικατασταθεί από διαδικτυακό bullying και ad hominem επιθέσεις.
Όποιος εκφέρει άποψη που παρεκκλίνει από τη γραμμή, κινδυνεύει να χαρακτηριστεί εχθρός. Κι οι πρώτοι που τρέχουν να τον κατασπαράξουν είναι αυτοί που παριστάνουν τους προστάτες του φιλελευθερισμού. Δεν αναμετρούνται με επιχειρήματα· αναθέτουν ταμπέλες.
«Ακροδεξιός» ο ένας, «Κομμουνιστής» ο άλλος, «Φασίστας» ο παράλλος που λέμε και στο χωριό μου το Ξυλόκαστρο. Είναι η στρατηγική του δειλού και του δογματικού. Αυτού που δεν αντέχει την αβεβαιότητα που συνεπάγεται η ελευθερία της σκέψης.
Κάντε στους εαυτούς σας μια χάρη και απορρίψτε τον τραμπουκισμό τους. Ο φιλελευθερισμός δεν είναι αίρεση με εξεταστές, πιστοποιητικά φρονημάτων, ή αυτόκλητους ποντίφικες· είναι μια ιδεολογία που επιδιώκει να ανακαλύψει την καλύτερη θεσμική διαρρύθμιση ώστε οι κοινωνίες των ανθρώπων να είναι όσο το δυνατόν πιο ελεύθερες σε ένα περιβάλλον διαρκούς αμφισβήτησης.
Αν δεν χωράτε στα κουτάκια τους, μην ανησυχείτε. Μάλλον είστε στο σωστό δρόμο. Εγώ, πάντως, έτσι το έλυσα.
