Από την πρώτη στιγμή που το Facebook, έπεσε σαν μετεωρίτης στις ζωές των ανθρώπων, συστήθηκε ως μια μορφή δημόσιας υπηρεσίας που καλλιεργεί τις σχέσεις συμβάλλοντας στην εικονική «κοινωνικοποίηση». Ακριβώς τότε, το 2005, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ αποκάλεσε το δίκτυό του «παγοθραυστικό», ικανό να σπάει τον πάγο και να φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, τόσο κοντά ώστε να γίνουν φίλοι.
Πόσοι και πόσο (και ακόμη) δεν επένδυσαν σε φίλους μέσω Facebook αποτινάσσοντας την κοινωνική μοναξιά έστω με όρους διαδικτύου. Το Facebook μετεξελίχθηκε σε Meta, με πιο μεγαλόπνοες φιλοδοξίες, αλλά η τρέχουσα αποστολή του παραμένει σε γενικές γραμμές παρόμοια: «Να οικοδομήσει το μέλλον της ανθρώπινης σύνδεσης και την τεχνολογία που την καθιστά δυνατή».
Παρά τις τόσες πλατφόρμες που υπόσχονται σύνδεση και κοινότητα, δεν έχει φτάσει ακόμα η εποχή που να εγγυάται βαθύτερη και καλύτερη ανθρώπινη συναναστροφή. Και αυτό το λέει ο ίδιος ο Ζάκερμπεργκ σε συνέντευξή του στον podcaster Ντβαρκές Πατέλ. «Υπάρχει ένα στατιστικό στοιχείο που μου φαίνεται τρελό. Ο μέσος Αμερικανός, νομίζω, έχει λιγότερους από τρεις φίλους. Και ο μέσος άνθρωπος έχει ανάγκη από ουσιαστικά περισσότερους, νομίζω ότι είναι κάπου 15 οι φίλοι που χρειάζεται ή κάτι τέτοιο, σωστά;».
Η πλειονότητα των Αμερικανών ενηλίκων δηλώνουν πως οι στενοί τους φίλοι είναι τρεις, κι όχι δεκατρείς ή δεκαπέντε. Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ είχε δίκιο στο podcast καθώς επεσήμανε ότι γινόμαστε όλοι και λιγότερο κοινωνικοί με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
«Στη δημόσια συζήτηση όλο και πιο συχνά ακούμε ότι "η εποχή των social media τελείωσε". Ίσως όχι γιατί σταματήσαμε να τα χρησιμοποιούμε- αντιθέτως, πάνω από 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι μπαίνουν καθημερινά στο Facebook, στο Instagram και σε άλλες πλατφόρμες. Η πραγματική αλλαγή είναι ότι τα μέσα που δημιουργήθηκαν για να μας φέρουν πιο κοντά εξελίσσονται σε κάτι πιο ψυχρό, πιο απρόσωπο∙ σε μέσα που συχνά λειτουργούν… αντικοινωνικά» τονίζει η Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής.
Σύμφωνα με την κυρία Ψαλτοπούλου, η υπόσχεση των social media ήταν απλή: περισσότερες συνδέσεις, ανοιχτές κοινότητες, βαθύτερες ανθρώπινες σχέσεις. Όμως η πραγματικότητα μοιάζει διαφορετική. Ακόμη και ο ίδιος ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ παραδέχτηκε ότι ο μέσος Αμερικανός έχει λιγότερους από τρεις φίλους, ενώ στην πραγματικότητα χρειάζεται περίπου 15 για να νιώθει ουσιαστική κοινωνική υποστήριξη. Κι όμως, ζούμε στην εποχή όπου «μιλάμε» με εκατοντάδες άτομα καθημερινά μέσα από οθόνες. Πώς γίνεται να είμαστε πιο συνδεδεμένοι από ποτέ και την ίδια στιγμή πιο μόνοι;
Οι άνθρωποι βουλιάζουν στα κινητά και αφήνονται στο περίφημο doomscrolling και στην ατέλειωτη, «μηχανική» αλληλεπίδραση στα social media που έχουν γίνει εντελώς antisocial. Τα τελευταία 15 χρόνια, η δια ζώσης κοινωνικοποίηση έχει μειωθεί κατακόρυφα. Αυτό που λέει ο Ζάκερμπεργκ «σοκάρει» όποιον νομίζει ότι οι 700 φίλοι που έχει συγκεντρώσει στο Facebook είναι πραγματικοί φίλοι.
Και τώρα; Και τώρα οι παρέες είναι τα ΑΙ chatbots, οι ρομποτικοί συνομιλητές Τεχνητής Νοημοσύνης. Ξέρουν πολύ περισσότερα από σένα, αλλά σε σέβονται και σε τιμούν παρά την άγνοια σου. Είναι εκεί. Και υποβάλλεις όποια ερώτηση θέλεις. Πάντα απαντούν, πολλές φορές λανθασμένα και αναξιόπιστα-μαθαίνουν σιγά-σιγά- αλλά εσύ δεν πτοείσαι, καθώς όλοι κάνουν λάθη. Κάποιοι χρήστες, άλλωστε, προσδίδουν στην μηχανή ανθρώπινες αδυναμίες. Αισθάνονται ή καλύτερα θέλουν να πιστεύουν ότι έχουν να κάνουν με άνθρωπο. Αυτά τα AI chatbots έρχονται να καλύψουν τα κενά της ούτως ή άλλως υπό κατάρρευσης κοινωνικοποίησης και πολλές φορές της έλλειψης προσωπικής ζωής ενώ προσφέρουν και ένα βολικό υποκατάστατο σε κάθε πεδίο. Και δεν αντιμιλούν, ούτε σε φέρνουν προ των ευθυνών σου. Όποιος έχει περάσει αρκετό χρόνο συνομιλώντας με chatbots θα αναγνωρίσει ότι έχουν την τάση να γίνονται δουλοπρεπείς αυλοκόλακες.
Νωρίτερα φέτος, η OpenAI απέσυρε μια ενημέρωση του ChatGPT επειδή το bot έγινε παράξενα υπερπρόθυμο να ευχαριστεί τους χρήστες του, επαινώντας ακόμη και τις πιο κωμικά κακές ή επικίνδυνες ιδέες. «Είμαι τόσο περήφανος/η για σένα», φέρεται να είπε σε έναν χρήστη που ισχυρίστηκε ότι είχε διακόψει την φαρμακευτική αγωγή του.
Στις πραγματικές ανθρώπινες σχέσεις υπάρχει τριβή, είναι αναπόφευκτη. Μπορεί να είναι άβολη, ακόμη και εκνευριστική. Κι όμως, η τριβή μπορεί να έχει νόημα- ως αντίβαρο στην εγωιστική συμπεριφορά ή στην υπερβολική αυτοεκτίμηση, ως κίνητρο να κοιτάξουμε πιο προσεκτικά τους άλλους ανθρώπους, ως τρόπος να κατανοήσουμε καλύτερα τις αδυναμίες και τους φόβους που όλοι μοιραζόμαστε.
«Οι πλατφόρμες αλλάζουν κατεύθυνση: αντί να προωθούν την κοινωνική αλληλεπίδραση, δίνουν πλέον έμφαση στην κατανάλωση περιεχομένου. Τα feed γεμίζουν με βίντεο που επιλέγουν αλγόριθμοι, όχι οι φίλοι μας» λέει η κυρία Ψαλτοπούλου και στέκεται στη «επιθετική πολιτική της Αυστραλίας» με στόχο την προστασία των παιδιών και των εφήβων. «Η Αυστραλία έγινε από τις 10 Δεκεμβρίου η πρώτη παγκοσμίως που απαγορεύει τη χρήση κοινωνικών δικτύων για τους ανήλικους, κάτω των 16 ετών.
Με το 96% των παιδιών και των εφήβων ηλικίας 10 έως 15 ετών στην Αυστραλία να είναι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι Αρχές της χώρας τονίζουν ότι το νέο μέτρο αποσκοπεί στην προστασία των παιδιών από την έκθεση σε επιβλαβές περιεχόμενο , διαδικτυακή παρενόχληση, κυβερνοεκφοβισμό και “αρπακτικούς αλγόριθμούς”. Το αν θα είναι επιτυχής η εφαρμογή του μέτρου θα φανεί, υπάρχουν και πολλές αντιδράσεις, αλλά πρέπει τα παιδιά να ξεφύγουν από το brain rot και να αναπτύξουν την κριτική σκέψη επενδύοντας σε πραγματικούς φίλους στον πραγματικό κόσμο».
Η Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ παρατηρεί ότι το κοινωνικό κομμάτι υποχωρεί και το ψυχαγωγικό κυριαρχεί. «Μπορεί να περνάμε ώρες “μαζί” με τους creators, αλλά λιγότερα λεπτά με τους πραγματικούς ανθρώπους γύρω μας. Παράλληλα, ο συνεχής ανταγωνισμός για προσοχή μάς οδηγεί σε μια κουλτούρα όπου μετράει περισσότερο η εικόνα παρά η σχέση. Το αποτέλεσμα είναι μια περίεργη αντίφαση: τα social media δεν σταματούν να μας προβάλλουν ευκαιρίες “σύνδεσης”, αλλά δυσκολεύουν όσο ποτέ την πραγματική ανθρώπινη επαφή.
Αυτό που έρχεται δεν είναι απαραίτητα ένα καλύτερο διαδίκτυο, αλλά μια ακόμη πιο έντονη περίοδος ψηφιακής απομόνωσης, αν δεν αναλάβουμε δράση. Η λύση ίσως δεν βρίσκεται στο να εγκαταλείψουμε τα social media, αλλά στο να τα χρησιμοποιήσουμε με επίγνωση: λιγότερη παθητική κατανάλωση, περισσότερες πραγματικές συζητήσεις, περισσότερος χρόνος για τους ανθρώπους που βρίσκονται δίπλα μας και όχι πίσω από μια οθόνη».
Τα ΑΙ chatbots είναι βολικά. Ακούν. Απαντούν. Ο νους επιθυμεί απεγνωσμένα να συνδεθεί με έναν άνθρωπο -και ξεγελιέται ώστε να βλέπει έναν άνθρωπο μέσα σε μια μηχανή…
