Ο κόσμος δεν μπορεί να κρατάει μετρητά. Τα τρώει ο πληθωρισμός. Τα ομόλογα μετά βίας, τον ξεπερνούν. Τα ακίνητα απαιτούν κεφάλαια που οι περισσότεροι δεν διαθέτουν. Οπότε αναγκαστικά όλοι στρέφονται προς τις μετοχές. Όχι επειδή ανέλυσαν τις εταιρείες, όχι επειδή διακρίνουν ευκαιρίες, αλλά επειδή δεν έχουν πού αλλού να πάνε. Η χρηματιστηριακή αγορά γίνεται ο νέος κουμπαράς. Και τα index funds είναι ο πιο εύκολος τρόπος εισόδου στην αγορά μετοχών.
O ρόλος της συμμετοχής των επενδυτών στα χρηματιστήρια έχει αλλάξει. Η έννοια της αποταμίευσης ως εξασφάλισης και διατήρησης του πλούτου, πλέον δεν υπάρχει. Η αστάθεια των νομισμάτων και ο πληθωρισμός, ωθούν τους πολίτες στη μαζική αγορά περιουσιακών στοιχείων. Σαν έναν τρόπο συμμετοχής στην ανάπτυξη. Και ταυτόχρονα σαν ένα ανάχωμα απέναντι στη «αξία των χάρτινων νομισμάτων», που συρρικνώνεται και απαξιώνεται καθημερινά.
Πλέον τα χρηματιστήρια έχουν μετατραπεί στον μεγάλο κουμπαρά όλων μας. Αφού είτε άμεσα, είτε έμμεσα μέσω αμοιβαίων κεφαλαίων, ETFs, funds of funds, ιδιωτικών συνταξιοδοτικών ή επικουρικών ταμείων, όλοι μας αγοράζουμε μετοχές. Και ο μεγαλύτερος κουμπαράς είναι τα Index Funds, δηλαδή οι θεσμικοί επενδυτές που ακολουθούν κατά γράμμα τους χρηματιστηριακούς δείκτες. Καθώς στο χαρτοφυλάκιο τους καθρεφτίζεται με απόλυτο τρόπο, η ακριβής μετοχική σύνθεση των δεικτών.
Οι περισσότεροι άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η επένδυση σε μετοχές είναι μια δύσκολη και επικίνδυνη υπόθεση. Ένας άγριος τζόγος όπου κερδίζει μόνο ο πιο γρήγορος ή ο πιο καλά πληροφορημένος. Ένα στημένο παιχνίδι με αδιαφανείς όρους. Ωστόσο, το πρόβλημα της συμμετοχής των απλών πολιτών που επιθυμούν να αυξάνουν το εισόδημα τους ή και την περιουσία τους, το έχει λύσει ο John Bogle ήδη από το 1976. Όταν είχε λανσάρει το πρώτο Index Fund. To περίφημο Vanguard 500 Index Fund.
Προσφέροντας μια εναλλακτική επενδυτική επιλογή, στους πολίτες που αντιλαμβάνονται ότι από μόνοι τους δεν μπορούν να «νικήσουν τις αγορές». Ουσιαστικά ο Bogle είχε προτείνει στους πολίτες αντί να «πολεμούν» μέσα στα χρηματιστήρια, να κερδίζουν επενδύοντας σε προϊόντα που απλά ακολουθούν τους αντίστοιχους χρηματιστηριακούς δείκτες.
Σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, τα index funds ελέγχουν κεφάλαια ύψους $13 τρισ. μόνο σε αμερικανικές μετοχές που διαπραγματεύονται στη Wall Street. Δηλαδή, σχεδόν το μισό «ενεργητικό» όλων των μακροπρόθεσμων αμοιβαίων κεφαλαίων και ETFs. Και η ιστορία έχει αποδείξει ότι οι επενδυτές των index funds, διπλασιάζουν τα κεφάλαια τους κάθε επτά χρόνια ή και νωρίτερα.
Επομένως, η συμμετοχή σε index funds, για τους απλούς πολίτες και τους μικροεπενδυτές, λειτουργεί σαν ένας μεγάλος κουμπαράς. Που προσφέρει ηρεμία στους κατόχους του. Αφού δεν μπαίνουν στον κόπο να παρακολουθούν αφενός τις μετοχές και εταιρείες και αφετέρου τις διακυμάνσεις των αγορών. Ακολουθώντας τις συμβουλές του Benjamin Graham, ο οποίος στο βιβλίου του «The Intelligent Investor» ανάφερε ότι «ο μέσος επενδυτής δεν έχει ούτε τον χρόνο ούτε την ικανότητα να κάνει σωστό stock picking (επιλογή μετοχών). Μια καλή εναλλακτική είναι να αγοράζει ένα διαφοροποιημένο χαρτοφυλάκιο μετοχών που αντιπροσωπεύει την αγορά ως σύνολο.» Ένα index fund, δηλαδή. Ή τις συμβουλές του Warren Buffett, που υποστηρίζει ότι «για το 90-95% των ανθρώπων – ακόμα και για θεσμικούς επενδυτές, η καλύτερη λύση είναι ένα φθηνό index fund S&P 500.
Το πρόβλημα είναι ότι ο κουμπαράς, δεν απαιτεί τίποτα περισσότερο παρά την ελάχιστη προσπάθεια από την πλευρά των διαχειριστών του. Έτσι οι διαχειριστές δεν ψάχνουν να βρουν τις μετοχές που θα υπεραποδώσουν. Δεν αναζητούν τις μεγάλες ευκαιρίες. Δεν ψάχνουν για την επόμενη Nvidia ή για την επόμενη Google. Ούτε σχεδιάζουν τρόπους αντιστάθμισης των κινδύνων μπροστά στο ενδεχόμενο μιας πτώσης. Ένα index fund δεν προσπαθεί να «νικήσει» την αγορά, όπως κάνουν οι περισσότεροι διαχειριστές αμοιβαίων κεφαλαίων. Απλώς αγοράζει και κρατάει όλες τις μετοχές ενός δείκτη, όπως του S&P 500, του FTSE All-Share, του MSCI World, στην ίδια αναλογία που έχει ο δείκτης. Και με τον ίδιο τρόπο κατανέμουν τις εισροές από τα κεφάλαια των νέων μεριδιούχων. Οπότε οι διαχειριστές, δεν αποκομίζουν κέρδη εκμεταλλευόμενοι τη μεταβλητότητα των αγορών, ούτε καταγράφουν αντίστοιχες υπεραξίες.
Με δυο λόγια τα index funds ακολουθούν το ρεύμα. Δεν λειτουργούν με τους κανόνες της αποδοτικής και αποτελεσματικής αγοράς που είχε φανταστεί ο νομπελίστας Eugene F. Fama. Η αποδοτική αγορά λειτουργεί όταν οι επενδυτές και στη συγκεκριμένη περίπτωση οι διαχειριστές κάνουν έρευνα, μελετούν ισολογισμούς, αξιολογούν διοικήσεις, εκτιμούν πλεονεκτήματα, διακρίνουν μειονεκτήματα και τοποθετούν τα κεφάλαια τους, σε εταιρείες που πιστεύουν ότι θα πετύχουν.
Αντιθέτως, οι διαχειριστές των index funds δεν κάνουν τίποτα από τα ανωτέρω. Απλά αντιγράφουν τη σύνθεση των δεικτών και αγοράζουν τις αντίστοιχες μετοχές. Δεν αναζητούν «μετοχές αξίας», τα γνωστά «value stocks». Αγοράζουν τη μετοχή της Tesla επειδή είναι μεγάλη. Αγοράζουν Nvidia επειδή είναι μεγάλη. Αγοράζουν Apple επειδή είναι μεγάλη. Η κεφαλαιοποίηση, δηλαδή η χρηματιστηριακή αξία, είναι το μοναδικό κριτήριο που μετράει. Καμία έρευνα. Καμία ανάλυση.
Τα index funds αγοράζουν μια μετοχή επειδή βρίσκεται στον δείκτη και μάλιστα στο αυστηρό ποσοστό που αναλογεί στον δείκτη. Και προχωρούν σε μαζικές «εισβολές» κεφαλαίων σε μετοχές που μπαίνουν σε ένα δείκτη, ενώ αποχωρούν σε μηδενικό χρόνο από μετοχές που βγαίνουν από τους δείκτες. Κάτι που βιώνουμε συχνά κι εμείς στο Χρηματιστήριο Αθηνών, με την είσοδο και έξοδο μετοχών από τους διεθνείς δείκτες, όπως για παράδειγμα του MSCI που οδηγούν σε απογειώσεις ή ανώμαλες προσγειώσεις των τιμών των μετοχών.
Επομένως, τα index funds και οι μετοχές των χαρτοφυλακίων τους, μοιάζουν με αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Όπου οι μεγάλες εταιρείες γίνονται ακόμα μεγαλύτερες με χρηματιστηριακούς όρους, όχι επειδή αποδίδουν καλύτερα, ή γίνονται πιο κερδοφόρες, αλλά επειδή είναι ήδη μεγάλες και εξ αυτού του γεγονότος προσελκύουν τα κεφάλαια των index funds.
Τα index funds, είναι υποχρεωμένα να αγνοούν τα θεμελιώδη δεδομένα των εταιρειών, τους παραδοσιακούς χρηματοοικονομικούς δείκτες όπως το P/E, το P/BV, το EPS, το EBITDA, το P/S ή τις ελεύθερες χρηματορροές. Και απλά «κυνηγούν οτιδήποτε ανεβαίνει», στο στενό περιθώριο των δεικτών. Λειτουργώντας – καθ’ υπερβολή – σαν τους νεότερους επενδυτές που «αγοράζουν οτιδήποτε κινείται ανοδικά».
Το πρόβλημα είναι ότι όλο το σύστημα μοιάζει με μια πυραμίδα που μεγαλώνει και μεγαλώνει, αδιαφορώντας για την πορεία των μεμονωμένων επιχειρήσεων και τον τρόπο της αποτίμησης τους. Με αποτέλεσμα οι μετοχές να μην αποτιμώνται με βάση τις εταιρικές αποδόσεις τους, αλλά με βάση τα κεφάλαια που εισρέουν σε αυτές από τα index funds. Έτσι οι εισροές μπορούν και υποστηρίζουν αποτιμήσεις με τερατώδεις δείκτες και με σενάρια ανάπτυξης, που περισσότερο μοιάζουν με μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας. Τι θα γίνει όμως ένα κάποια ή κάποιες από τις ισχυρότερες μετοχές των δεικτών, διαψεύσουν τις προσδοκίες, συρρικνωθούν ή γίνουν ζημιογόνες;
Σύμφωνα με τη λογική της πυραμίδας, ακόμα και αυτό να συμβεί, τα index funds είναι ικανά να διατηρήσουν τις θέσεις τους, οπότε οι μικροεπενδυτές δεν θα μπορέσουν «να τραυματίσουν το σύστημα». Κατά τη γνώμη μας, αυτή η εξήγηση είναι μηχανιστική. Οι εισροές και ο όγκος των κεφαλαίων, ήταν και σε άλλες εποχές, τα απόλυτα εχέγγυα ασφάλειας, μέχρι τη στιγμή που έπαψαν ξαφνικά να είναι.
