Διασκορπισμένοι σε διάφορα μέρη της Βαλκανικής χερσονήσου, οι άνθρωποι μιας λατινόφωνης πληθυσμιακής ομάδας ζουν πλέον στην αφάνεια, αναμεμειγμένοι πλήρως με τους τόπους μόνιμης κατοικίας τους. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι…
Σήμερα, οι χαρακτηρισμοί «χωριάτης», «άξεστος», «αμόρφωτος», συγκεντρώνονται σε έναν όρο. «Βλάχος». Ένας όρος που έχει καταλήξει απλή καθημερινή λέξη. Μια λέξη, η οποία φαίνεται να έχει το ίδιο αβάσιμο περιεχόμενο με τα κακόγουστα ανέκδοτα για τους Ποντίους. Και στις δύο περιπτώσεις, δηλαδή, αδικούνται δύο πληθυσμιακές ομάδες και μάλιστα χωρίς λόγο.
Αυτό συνέβη μάλλον, γιατί καθώς τα αστικά κέντρα, από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, άρχισαν να αναπτύσσονται ραγδαία, η επαρχία άρχισε να πέφτει στα μάτια των όλο και αυξανόμενων αστικών πληθυσμών. Υπήρχαν πολλοί Βλάχοι που έμεναν μακριά από τις πόλεις. Αλλά και πολλοί που όχι απλά έμεναν, αλλά και έδιναν το στίγμα τους σε πολλά μεγάλα αστικά κέντρα, οι οποίοι φαίνεται να έχουν ξεχαστεί ή να αγνοούνται εντελώς.
Γιατί, αλήθεια, ποιοι ήταν οι Βλάχοι;
Έχουν διατυπωθεί πάρα πολλές θεωρίες για την προέλευση και την καταγωγή των Βλάχων. Κάποιοι λένε ότι είναι Ρωμαίοι, κάποιοι ότι είναι απόγονοι των αρχαίων κατοίκων της Θράκης, άλλοι ότι είναι καθαροί Έλληνες και άλλοι ότι πρόκειται για προγόνους των σημερινών Ρουμάνων. Η ιστορία τους είναι δύσκολα αποδεικτέα και υπάρχουν πολλές διαφωνίες ως προς το ποια θεωρία αντιστοιχεί στην αλήθεια, καθώς η γλώσσα τους είναι προφορική και τα ιστορικά στοιχεία που τους αφορούν είναι λιγοστά.
Αναλύσεις ξεκινούν προπάντων από την σημερινή ονομασία τους. Οι ίδιοι, αυτοαποκαλούνται «Αρομάνοι». Στην μητρική τους γλώσσα, την βλάχικη, «Αρμούν», «Ρμεν» ή «Ρμένι» (με ενίοτε φωνολογικές παραλλαγές). Η βλάχικη γλώσσα, προέρχεται από την λατινική. Έτσι, ο όρος αυτός μάλλον προέκυψε από το καθαρά λατινικό «Romanus». Αυτό παραπέμπει κατευθείαν, στην εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και συνάδει με την θεωρία ότι υπήρχαν σαν πληθυσμιακή ομάδα από τότε. Σε αυτήν την περίπτωση, οι Βλάχοι μάλλον είχαν τοποθετηθεί από τους Ρωμαίους στα σύνορα της αυτοκρατορίας ως φύλακες ή υπηρετούσαν ως μισθοφορικοί στρατιώτες στις τάξεις των λεγεωνάριων.
Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης, γράφει για τον όρο «Βλάχος», με μια ιστορική παρατήρηση. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι Κέλτες (αρχαίος ινδοευρωπαϊκός λαός), ονομάζονταν από τους Ρωμαίους στα λατινικά «Volcae». Αυτή είναι η ρίζα των χαρακτηρισμών των Ουαλών της Μεγάλης Βρετανίας ως «Welsh»και των γαλλόφωνων Βαλόνων του Βελγίου ως «Wallons». Από εκεί πρέπει να προέκυψε και ο όρος «Walah», με τον οποίο οι Γερμανοί αναφέρονταν από ένα σημείο και μετά σε όλους τους λατινόφωνους υπηκόους της αυτοκρατορίας τους. Συνεχίζοντας το ταξίδι της, η λέξη εισήλθε στα εδάφη της Σερβίας, όπου μετατράπηκε σε «Vlahi» και έπειτα υιοθετήθηκε από τα ελληνικά της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (δηλαδή της Βυζαντινής) και τελικά εμφανίστηκε ως «Βλάχοι» στα γραπτά του Βυζαντινού ιστορικού Προκόπιου (σύγχρονου του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, 6ος αιώνας μ.Χ.), του αυτοκράτορα Βασιλείου Β’ (10ος – 11ος αιώνας μ.Χ.) και της Βυζαντινής πριγκίπισσας Άννας Κομνηνής, κόρης του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού (12ος αιώνας μ.Χ.).
Το πιο πιθανό είναι, ότι εκείνες τις εποχές βρίσκονταν συγκεντρωμένοι γύρω από την Εγνατία Οδό, έναν από τους αρχαιότερους εμπορικούς δρόμους των Βαλκανίων, με τον οποίο συνδεόταν η Δύση και Ανατολή. Οι Βλάχοι υπήρξαν επίσης και νομάδες, μετακινούμενοι από τον έναν τόπο στον άλλον. Ταξιδιάρες ψυχές, οι οποίες ποτέ δεν σταμάτησαν να γνωρίζουν νέα μέρη. Αρχικά είτε ως βοσκοί είτε ως έμποροι. Στη συνέχεια, όμως, ασχολούμενοι και με πολλά άλλα επαγγέλματα.
Συμμετείχαν στην Επανάσταση του 21’ ως αρματολοί ή ως μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Ίδρυσαν πόλεις όπως η Μοσχόπολη, η οποία εξελίχθηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά και παραγωγικά κέντρα της Βαλκανικής χερσονήσου. Άσκησαν το εμπόριο στη πόλη Ζεϊμούν της Σερβίας (στα ελληνικά «Σεμλίνο»), όπου συναλλάσσονταν οι αυτοκρατορίες των Οθωμανών και των Αψβούργων (δυναστεία η οποία κατείχε βασιλικούς τίτλους σε διάφορες χώρες της Ευρώπης μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο).
Ακολούθησε η μεγάλη διασπορά τους, μετά την οποία φαίνεται ότι δραστηριοποιήθηκαν έντονα. Βλάχοι κατοικούσαν στην Βενετία, στη Ριέκα (Κροατία), στη Τεργέστη, στην Βούδα, στην Πέστη, στην Βιέννη, στο Βελιγράδι, στην Οδησσό, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αλεξάνδρεια, ακόμα και γύρω απ’ τον Νείλο. Ήταν κτηνοτρόφοι, βιοτέχνες μάλλινων υφασμάτων, αργυροχόοι, μεταλλοτεχνίτες, σιδηρουργοί, έμποροι, επιχειρηματίες, τραπεζίτες, μέχρι και βαρώνοι.
Έγιναν γνωστοί σε όλους σχεδόν τους ευρωπαϊκούς οικονομικούς και κοινωνικούς κύκλους και έκαναν περιουσίες, αλλά και ευεργεσίες. Πολλά από τα έργα που χαρακτηρίζουν την ανάπτυξη του νέου ελληνικού κράτους κατά τον 19ο αιώνα, οφείλονται σε Βλάχους της διασποράς και της Ελλάδας, οι οποίοι χορήγησαν τεράστια ποσά από τις περιουσίες τους σε όλους τους τομείς.
Ο Ρήγας Φεραίος ή αλλιώς Ρήγας Βελεστινλής, από το Βελεστίνο της Θεσσαλίας, ήταν επίσης Βλάχος. Ο Νικόλαος Στουρνάρης, ήταν αγωνιστής της Επανάστασης και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Συμμετείχε σε πολλές μάχες κατά των Οθωμανών και στην Έξοδο του Μεσολογγίου.
Το 1830, ο Γεώργιος Σίνας, τραπεζίτης με καταγωγή από την Μοσχόπολη, προσέφερε χρήματα για τα ορφανά του Αγώνα, δεχόμενος ευχαριστίες από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Επιπλέον, χρηματοδότησε τον Εθνικό Αστεροσκοπείο, το Οφθαλμιατρείο, το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο και τον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών. Ο γιος του, ΣίμωνΣίνας, ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του και χρηματοδότησε την Σιναία Ακαδημία, δηλαδή το σημερινό Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών.
Ο Ιωάννης Δομπόλης, έμπορος και επιχειρηματίας, έγινε πολύ γνωστός στην Ανατολική Ευρώπη και στενός φίλος του Καποδίστρια. Ήταν αυτός που ίδρυσε το «Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο», στο οποίο έδωσε το όνομα του θανούντος τότε φίλου του και πρώην κυβερνήτη της Ελλάδας. Οι Δημήτριος και Αχιλλέας Ποστολάκας, ο πατέρας έμπορος και ο γιος αρχαιολόγος, δώρισαν την συλλογή σπανίων και ακυκλοφόρητων εκδόσεων που κατείχαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη.
Ο Απόστολος Αρσάκης, Βλάχος πολιτικός της εποχής, ίδρυσε τα Αρσάκεια σχολεία. Ο Μιχαήλ Τοσίτσας, ίδρυσε τα Τοσίτσεια σχολεία και τόνισε την λειτουργία φοιτητικής εστίας στην Κηφισιά και στέγης για τους φοιτητές από τα Ιωάννινα. Η χήρα σύζυγός του, Ελένη Τοσίτσα, μετά τον θάνατό του χρηματοδότησε το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.
Ο Γεώργιος Αβέρωφ, αυτοδημιούργητος ευεργέτης ο οποίος άλλαξε την τύχη του στην Αίγυπτο και έγινε ο μεγαλύτερος έμπορος βαμβακιού, είναι γνωστός για την δράση του τόσο εκεί όσο και στην πατρίδα του. Ίδρυσε την Σχολή Ευελπίδων, το Παναθηναϊκό Στάδιο ή Καλλιμάρμαρο και χρηματοδότησε την ναυπήγηση της πασίγνωστης και αήττητης ναυαρχίδας του Πολεμικού Ναυτικού «Γ. Αβέρωφ». Τα ξαδέλφια Ευάγγελος και Κωνσταντίνος Ζάππας, ευθύνονται για την ιδέα αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων και την ανέγερση του Ζαππείου Μεγάρου.
Τέλος, συνασπισμένοι οι Γεώργιος Αβέρωφ, Νικόλαος Στουρνάρης, Μιχαήλ Τοσίτσας και Ελένη Τοσίτσα, όλοι με καταγωγή από το Μέτσοβο, συνέδραμαν στην λειτουργία και ανάπτυξη ενός από τα γνωστότερα σήμερα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας, του Εθνικού (και λόγω της καταγωγής των ευεργετών του) Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
Οι Βλάχοι, υπήρχαν πάντα και μέσα από πολλούς δρόμους, τόπους, τρόπους, κατάφεραν να ανέλθουν και να αφήσουν το σημάδι τους στις πατρίδες τους, από τη στιγμή που εμφανίστηκαν στον χάρτη της ανατολικής Ευρώπης. Έδιναν τις δικές τους μάχες μέσα στην ιστορία και ήταν παράλληλα παρόντες στην εξέλιξη της Ελλάδας. Έτσι λοιπόν, για να μπαίνουν τα πράγματα στη θέση τους, ας ξεχωρίσουμε μια για πάντα από την έννοια του «χωριάτη», την καταγωγή αυτών των ανθρώπων, πολεμιστών, αγωνιστών, ευεργετών, αλλά και σημερινών πολιτώνκαι ας αντισταθούμε επιτέλους στην άκριτη υιοθέτηση προσβλητικών χαρακτηρισμών που δεν έχουν καμία βάση.
Βιβλιογραφία:
(Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα) - https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=%CE%B2%CE%BB%CE%AC%CF%87%CE%BF%CF%82
(Πρώτο Θέμα) - https://www.protothema.gr/stories/article/764584/oi-vlahoi-i-katagogi-i-glossa-kai-i-makraioni-istoria-tous-/
(vlahoi.net.historical-elements) - https://www.vlahoi.net/historical-elements
(vlahoi.net.ellinismos) - https://vlahoi.net/vlahoi-kai-ellinismos/oi-areimanioi-vlaxoi
(vlahoi.net.prosopikotites) - https://www.vlahoi.net/prosopikotites/i-symvoli-ton-vlaxon-evergeton
(vlachs.gr) - https://www.vlachs.gr/el/various-articles/ta-onomata-ton-vlahon
(anamniseis.net) - https://www.anamniseis.net/oi-ethnikoi-eyvergetes-tis-athinas-kai-ta-mnimiodi-erga-tous/
