Το πιο ακριβό παραμύθι της Μεταπολίτευσης
Αλέξης Τσίπρας, Ιθάκη, εκδ. Gutenberg, σελ. 762
Η Ιθάκη του Αλέξη Τσίπρα ανήκει στην κατηγορία των εκδόσεων που γεννιούνται προσχηματικά: δήθεν για να φωτίσουν την Ιστορία, ενώ ο πραγματικός τους σκοπός είναι να τη θαμπώσουν λίγο ακόμη, να την αλλοιώσουν, να την παραχαράξουν. Άλλωστε, η πολιτική ιδεολογία που ασπάζεται και διακονεί ο Αλέξης Τσίπρας έχει μακρά ειδίκευση στην πλαστογράφηση της πραγματικότητας.
Κι έτσι, αντί για μιαν αφήγηση που αναλαμβάνει την ευθύνη της, έχουμε μια έκδοση που τρέμει την αλήθεια. Αντί για αυτογνωσία, μια προσπάθεια εξωραϊσμού. Κι αντί για πολιτικό απολογισμό, ένα ογκώδες κείμενο που προσποιείται πως ξαναγράφει τα γεγονότα, επειδή δεν βολεύει τον «συγγραφέα» η πραγματική τους μορφή. Ακόμη και η επιλογή του τίτλου μοιάζει με ειρωνεία: δεν πρόκειται για επιστροφή στη σοφία, αλλά για απόδραση από τις συνέπειες. Η Ιθάκη είναι μια καινούργια εκδοχή της ίδιας παλιάς αυταπάτης, μεταμφιεσμένης σε βιβλίο.
Η πρώτη αμηχανία έρχεται από την ίδια την απόπειρα: ένας πολιτικός που δεν άντεχε να διαβάσει non-paper, εμφανίζεται ξαφνικά ως μαραθωνογράφος 762 σελίδων! Η υπόνοια ότι το βιβλίο έχει συνταχθεί από τρίτους δεν είναι κακεντρέχεια αλλά η μόνη ρεαλιστική εξήγηση. Τίποτα εδώ δεν θυμίζει προσωπική γραφή και τίποτα δεν ανακαλεί το πομπώδες και μεγαλόστομο ξύλινο ύφος του λόγου του Τσίπρα. Όλα θυμίζουν τον κόπο κάποιου «άγνωστου ήρωα του πνεύματος» που κουβάλησε στις πλάτες του την πολιτική φαντασίωση του Τσίπρα, σαν να άκουσε τα γεγονότα από κάποιον που τα άκουσε από κάποιον άλλον που τα άκουσε από τον ίδιο στο διάλειμμα για καφέ...
Η Ιθάκη του Τσίπρα είναι μια πολιτική ενέργεια μεταμφιεσμένη σε έκδοση. Ένα εγχείρημα αυτοαθώωσης που μοιάζει να γράφτηκε από έναν άνθρωπο που δεν το έζησε και υπογράφτηκε από έναν άνθρωπο που δεν το έγραψε. Τα υλικά που συνοδεύουν την κυκλοφορία του, από τα αποσπάσματα ως τα δημοσιεύματα, σκιαγραφούν ένα βιβλίο χωρίς συγγραφέα και έναν συγγραφέα χωρίς βιβλίο, μια έκδοση όπου η πολιτική μυθοπλασία συναντά την επιθυμία διαγραφής ευθυνών.
Αλλά το πραγματικό μυστήριο δεν είναι το ποιος έγραψε την Ιθάκη. Το μυστήριο είναι γιατί γράφτηκε.
Πώς γίνεται ένας άνθρωπος που έχει κριθεί από τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού, που είδε το κόμμα του να διαλύεται σε μοριακό επίπεδο, που ευθύνεται για μια περιπέτεια 100 δισεκατομμυρίων ευρώ σε έξι μήνες, να θεωρεί πως αυτό που λείπει από τον δημόσιο διάλογο είναι… τα απομνημονεύματά του; Σε μια χώρα που διαμαρτύρεται για την αύξηση της τιμής του ταραμά, ο πρωταγωνιστής της πιο ακριβής ταινίας καταστροφής της Μεταπολίτευσης παρουσιάζει βιβλίο με μιαν άνεση σχεδόν σουρεαλιστική!
Η γραφή θυμίζει την αγωνιώδη προσπάθεια ενός ανθρώπου που σπεύδει να αφήσει το δικό του αποτύπωμα πριν μιλήσει η Ιστορία. Μόνο που η Ιστορία έχει ήδη μιλήσει. Έχει καταγράψει, έχει κρίνει και δεν περιμένει από την Ιθάκη να της υποδείξει πώς και τι πρέπει να θυμάται. Εδώ, το βιβλίο λειτουργεί περισσότερο ως καθυστερημένη απολογία, στηριγμένη σε ένα αφήγημα που δεν αντέχει σε καμία δοκιμασία πραγματικότητας.
Κάθε σελίδα επιδιώκει να μεταθέσει ευθύνες. Ο Τσίπρας δεν επιχειρεί μιαν επιβεβλημένη αυτοκριτική αλλά μιαν αποποίηση ευθυνών. Αδειάζει έναν προς έναν εκείνους που ο ίδιος επέλεξε, προώθησε, νομιμοποίησε. Τον Βαρουφάκη, που από «όπλο» μετατρέπεται σε βαρίδι, την Κωνσταντοπούλου, που παρουσιάζεται ως θεσμική διαταραχή, τον Λαφαζάνη, που έβλεπε οράματα, τον Πολάκη, που «έσβηνε» κάθε επικοινωνιακό του πλεονέκτημα, τον Κασσελάκη που υπήρξε «στρατηγική» ανακάλυψη του ακόμα και τον Τάιλερ επιστράτευσε με μια αναιδή αναφορά επιπέδου λαϊκού κομμωτηρίου, προκειμένου να κλείσει πονηρά το μάτι στο ομοφοβικό ακροατήριο. Ένα βιβλίο που μοιάζει περισσότερο με ανακοίνωση μαζικών διαγραφών παρά με πολιτικό απολογισμό.
Είναι ξεκάθαρο πως η Ιθάκη γράφτηκε για να παραπλανήσει. Μοιάζει να απευθύνονται σε ένα φιλικό ακροατήριο που καλείται να λειτουργήσει ως μάρτυρας υπεράσπισης. Η αφήγηση γνωστών καταστάσεων γεγονότων και κυρίως αποτελεσμάτων λειτουργεί σαν μηχανισμός παραγραφής ή παρεξήγησης. Δεν τον καταλάβαμε τον Αλέξη και το παρεξηγήσαμε το παιδί.
Έτσι διηγείται το πρώτο εφιαλτικό εξάμηνο της τραγωδίας επειδή είναι αδύνατο να ξεχαστεί. Είναι σαν να βάλθηκε να ξαναγράψει όχι το παρελθόν, αλλά μια κινηματογραφική εκδοχή του, σε μια προσπάθεια να μετατρέψει την περιπέτεια της χώρας σε προσωπικό έπος. Μόνο που το έπος αυτό το πλήρωσαν άλλοι. Κι όχι με εισιτήριο, αλλά με τεράστιο εθνικό κόστος.
Στην Οδύσσεια, ο Οδυσσέας επιστρέφει σοφότερος. Στην Ιθάκη του Τσίπρα, ο πρωταγωνιστής απλώς επιστρέφει. Χωρίς γνώση, χωρίς επίγνωση, χωρίς ίχνος μεταμόρφωσης… Μόνο με μια σταθερή επιθυμία: να διορθώσει την ιστορία επειδή δεν τον βολεύει η πραγματική.
Δεν χρειάζεται να διαβάσεις 760 σελίδες για να καταλάβεις τον πυρήνα: «Δεν φταίω εγώ για ό,τι έγινε, αλλά θέλω να σας το σερβίρω ο ίδιος για να το πιστέψετε». Το βιβλίο είναι, στην ουσία του, ένα μνημείο θράσους. Η έκδοση προσβάλλει έναν λαό που πλήρωσε ακριβά ένα περιοδεύον τυχοδιωκτικό μπουλούκι. Προσβάλλει όσους έζησαν το πρώτο εξάμηνο ως υπαρξιακή και εθνική απειλή. Προσβάλλει την έννοια της πολιτικής ευθύνης. Και κυρίως, προσβάλλει την ίδια τη λογική.
Ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας
