Τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, τα κάθε είδους μνημεία, κινδυνεύουν όσο και οι άνθρωποι εν μέσω μιας καταστροφής. Θα τα χαρακτηρίζαμε –τα μνημεία– σιωπηλούς μάρτυρες της «απτής» Ιστορίας. Ενίοτε και στάσιμους μάρτυρες, λαμβάνοντας υπ όψιν ότι η μεταφορά όλων δεν είναι εφικτή.
Τα μεγάλων διαστάσεων μνημεία θα είναι κάθε φορά στη θέση τους και η τύχη τους θα εξαρτάται είτε από το μέγεθος και το επίκεντρο του χτυπήματος του εγκελάδου, από την πορεία της πυρκαγιάς, το μέγεθος και την ένταση των κάθε φορά φαινομένων. Με ενδεχόμενη προστασία, στην περίπτωση της πυρκαγιάς, το τείχος προστασίας των πυροσβεστικών μονάδων όπου αυτό είναι εφικτό.
Γνωρίζουμε ότι σχεδόν σε κάθε καταστροφή τα μνημεία δεν μπορούν να αμυνθούν ή να προστατευθούν. Η μερική ή ολοκληρωτική καταστροφή τους δημιουργεί ποικίλα συναισθήματα και σκέψεις ενίοτε αντίστοιχα του συμβολισμού ενός μνημείου πολιτιστικής κληρονομιάς. Διότι, μαζί με αυτό σβήνεται η διατήρηση της μνήμης από τον οπτικό μας «χάρτη» και τον χάρτη της πραγματικότητας επάνω στη Γη.
Τη Σύμβαση της Χάγης για την υποχρέωση προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περίπτωση ενόπλων συγκρούσεων μπορεί να «σπάσει» μια φυσική καταστροφή, καθότι αυτή δεν έχει δεσμευτεί για το αντίθετο. Ανεξέλεγκτη και υποταγμένη στους δικούς της νόμους, η φύση «χτυπά» με τον εγκέλαδο, τους ανέμους και τις πυρκαγιές, την κλιματική αλλαγή που είναι πλέον γεγονός και δεν έχει επιστροφή, παρά μόνο να μετριαστεί.
Τα παραπάνω γράφονται με αφορμή την καταστροφή που υπέστη το 2.200 ετών κάστρο του Γκαζιαντέπ, μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco, μετά τον καταστροφικό σεισμό στην Τουρκία. Φωτογραφίες που είχαν τραβηχθεί διατηρούν τη μνήμη ενός μνημείου που τα υλικά του –τα συστατικά του στοιχεία– σκορπίστηκαν.
❗🇹🇷 The Gaziantep Castle, which was built more than 2,200 years ago, collapsed during the earthquake.#Turkey #TurkeyEarthquake #earthquake #BreakingNews #deprem #Syria pic.twitter.com/PtCVgCqA3Y
— NEWS ALL TIME (@NEWS_ALL_TIME) February 6, 2023
Ενώ, η ιστορική σημασία της περιοχής της νοτιοανατολικής Τουρκίας και της βόρειας Συρίας όπου χτύπησε ο εγκέλαδος, έγκειται στο ότι κατά το παρελθόν αποτέλεσε κέντρο του ελληνιστικού, ρωμαϊκού, βυζαντινού και μουσουλμανικού κόσμου με σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους.
Έως τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές η καταγραφή των ζημιών σε μνημεία στην ευρύτερη περιοχή δεν έχει ολοκληρωθεί. «Καθώς εστιάζουμε στον ανθρώπινο παράγοντα, δεν έχουμε καταφέρει ακόμη να σκεφτούμε τι πρέπει να γίνει για την πολιτιστική κληρονομιά. Η ζημιά στην ελληνιστική πόλη Ζεύγμα, κοντά στην πόλη Γκαζιαντέπ, είναι ευτυχώς ελάχιστη, αλλά δεν μπορώ να πω τίποτα για τα άλλα μνημεία», δήλωσε στην «Καθημερινή» ο αρχαιολόγος Kutalmis Gorkay. Ορισμένα από τα ευρήματα της ελληνικής πόλης στεγάζονται στο Μουσείο Ψηφιδωτών στη Ζεύγμα, συμπεριλαμβανομένων ψηφιδωτών δαπέδων 1.700 τετραγωνικών μέτρων. Ανάμεσα σε αυτά, το ψηφιδωτό μιας νεαρής «τσιγγάνας».
Ενώ η καταμέτρηση των «πληγών» του εγκελάδου βρίσκεται σε εξέλιξη, θυμόμαστε ότι ο σεισμός του 2015 στο Νεπάλ ήταν υπαίτιος για σημαντικές ζημιές σε μνημεία, ανάμεσα σε αυτά και ο πύργος Νταραχάρα που είχε χτιστεί στον 19ο αιώνα.
Ο πύργος Νταραχάρα μετά τον καταστροφικό σεισμό. 25 Απριλίου 2015 Πηγή: ΑP / Niranjan Shrestha
Θυμόμαστε επίσης ότι ο αρχαιολογικός χώρος της Παλμύρας είχε υποστεί σημαντικές καταστροφές από το Ισλαμικό Κράτος το 2015: ο 2.000 ετών ναός του Βήλου και το ιερό του Βάαλ Σαμίν κατεδαφίστηκαν με εκρηκτικά, η Αψίδα του Θριάμβου ανατινάχθηκε, μεταξύ άλλων.
Στον πόλεμο που έχει κηρύξει η Ρωσία στην Ουκρανία από τις 24 Φεβρουαρίου 2022, είχαν καταστραφεί εν μέρει η ολοσχερώς, έως το καλοκαίρι του 2022, περί τα 150 πολιτιστικά μνημεία, όπως είχε ανακοινώσει η Unesco. Οι περισσότερες καταστροφές είχαν σημειωθεί στο Ντονέτσκ, το Χάρκοβο και το Κίεβο.
Η πραγματικότητα δείχνει ότι η καταστροφή των μνημείων δεν περιορίζεται από τα γεωγραφικά σύνορα, οι συμβάσεις αναιρούνται εν μέσω πολέμου, τα μνημεία δέχονται τη βία ακραίων ομάδων. Τα μνημεία παραμένουν απροστάτευτα.
Κεντρική φωτογραφία: Καταστροφές στην αρχαία πόλη της Παλμύρα, Aπρίλιος 2016. Πηγή: AP / Uncredited
