Ο Paulo Coehlio, γράφει «Τα βιβλία είναι σαν τα καραβάνια…», στο δικό του πολυδιαβασμένο βιβλίο «Ο Αλχημιστής». Με αυτήν την παρομοίωση, αναφέρεται ταυτόχρονα στα νοητικά και τα γήινα ταξίδια. Όπως έκαναν, λοιπόν, για αιώνες τα τεράστια καραβάνια της Ανατολής και τα αμέτρητα βιβλία της ιστορίας, ας κάνουμε κι εμείς ένα ταξίδι, στην πορεία της απόκρυφης και μυστικιστικής τέχνης για την οποία γράφει ο Βραζιλιάνος συγγραφέας.
Η αλχημεία είναι μια ιδιαίτερη «τέχνη», η οποία βασίζεται σε αρχαίες γνώσεις και σοφία. Πολλές φορές ανά τους αιώνες έχει αλλάξει χαρακτήρα και έχει χαρακτηριστεί επιστημονική, πρακτική, αποκρυφιστική, φιλοσοφική και άλλες τόσες έχει κηρυχθεί σε διάφορες περιόδους και χώρες απαγορευμένη.
Η ιστορία της, ξεκινά χιλιάδες χρόνια πριν και οι ρίζες της μοιράζονται σε διάφορους αρχαίους τόπους που είναι ακόμα γνωστοί για την συνεισφορά τους τόσο στην επιστήμη όσο και στις διάφορες θεωρίες για τον άυλο πνευματικό κόσμο. Από την αρχαία Αίγυπτο, την αρχαία Κίνα και την Μεσοποταμία, μέχρι την αρχαία Ελλάδα, την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, την Μέση Ανατολή και την μεσαιωνική και αναγεννησιακή Δύση, διάφοροι έχουν «ανακατευτεί» με αυτή.
Σε αυτές τις εποχές που η επιστήμη και η θρησκεία συνομιλούσαν και οι άνθρωποι τις θεωρούσαν αλληλένδετες, αναπτύχθηκε, λοιπόν, η «al-kimiya» («αλ-κιμίγια»), όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται από τα αραβικά. Φαίνεται, όμως, ότι η ίδια η αλχημεία ξεχώριζε και από τις δύο. Δεν βασίστηκε καθαρά ούτε στην επιστήμη της αρχαιότητας ούτε στην εκάστοτε θρησκεία, αλλά συνδύασε τις διδαχές και των δύο και δημιούργησε μια άλλη ιδεολογία, η οποία όμως δεν είχε κάποιον κύριο «καθοδηγητή» ή γενικούς φανερούς και αμέτρητους υποστηρικτές. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν κάτι που εξελίχθηκε αργά και, όπως στόχευαν και όσοι μυούνταν σε αυτήν, η «ύλη» της μετουσιωνόταν συνεχώς.
Σαν «τέχνη» και πρακτική, κινείται μονίμως ανάμεσα στο αρχαίο μυθικό και το μεσαιωνικό θρυλικό πλαίσιο, καθώς ακροβατεί στα όρια της πραγματικότητας και της φαντασίας. Οι μυημένοι αυτής της τέχνης, οι «αλχημιστές», στόχευαν σε μια ανακάλυψη. Σε μια σπουδαία ανακάλυψη. Αυτή της λεγόμενης «Φιλοσοφικής Λίθου». Η φιλοσοφική λίθος, λεγόταν στους κύκλους τους ότι ήταν μια ουσία η οποία θα τους έδινε την δυνατότητα να φέρουν εις πέρας τους δύο κύριους σκοπούς τους, δηλαδή την μετατροπή διάφορων μετάλλων σε καθαρό χρυσό και την παρασκευή του αιωνίως πολυπόθητου «Ελιξίριου της Ζωής».
Με λίγα λόγια, οι αλχημιστές ήταν αρκετά φιλόδοξοι άνθρωποι. Ίσως υπερβολικά φιλόδοξοι. Η όλη τους ιδεολογία, όμως, είχε και μια πνευματική και μια πρακτική πλευρά. Όλες αυτές οι διαδικασίες που τελούσαν με στόχο την επίτευξη αυτών των δύο εξωπραγματικών θα έλεγε κανείς εγχειρημάτων, είχαν συμβολικό, αλλά και υλικό χαρακτήρα.
Παράλληλα με την ανάλυση αυτών των πλευρών της αλχημείας, όμως, ας αναφέρουμε και κάποιες ιδιαίτερες προσωπικότητες της ιστορίας που χαρακτηρίζουν την εξέλιξή της σε βάθος αιώνων.
Ο Δημόκριτος, αρχαίος Έλληνας από την Θράκη, ανέφερε στα έργα του τις πρώτες θεωρητικές βάσεις για την λεγόμενη «Ατομική Θεωρία», η οποία υποστηρίζει ότι η ύλη και ο κόσμος, αποτελούνται από σωματίδια. Χαρακτηριστικά είπε «Η ύλη αποτελείται από αδιάσπαστα αόρατα στοιχεία, τα άτομα», φράση η οποία διατυπώθηκε και αναπτύχθηκε πλήρως μετά από 2.000 χρόνια. Απ’ τον Δημόκριτο έχουμε και την πρώτη αναφορά στην αλχημεία. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι εμπλέκεται και με την επιστήμη της χημείας, αρχαίας, αλλά και (όπως θα δούμε στη συνέχεια) της σύγχρονης.
Όλοι οι αλχημιστές, αφιέρωναν ολόκληρη τη ζωή τους στους δύο κύριους σκοπούς που αναφέραμε, τους οποίους μαζί τους ονόμαζαν «Magnum Opus», δηλαδή «Μεγάλο Έργο» στα λατινικά. Επιδίδονταν στην επεξεργασία χημικών ουσιών και μετάλλων, μελετούσαν την σύστασή τους και έκαναν διάφορα πειράματα για να καταφέρουν να σπάσουν τις χημικές ενώσεις τους και να δημιουργήσουν άλλες. Παράλληλα πίστευαν, ότι καθώς πραγματοποιούσαν αυτό το έργο, βίωναν πνευματική εξύψωση, ψυχικό καθαρμό και εναρμόνιση με την Φύση και τον κόσμο. Όλες αυτές οι μεταστοιχειώσεις των υλικών, ήταν ένας «δρόμος» προς την αποδοχή των αντιθέτων και των «συστατικών» της ζωής και τον ασπασμό της αρχαίας σοφίας.
Ο άνθρωπος, μάλιστα, που θεωρείται ότι έθεσε τις βάσεις για την αλχημεία, ήταν μια γυναίκα του 3ου αιώνα μ.Χ. Στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, την περίοδο που η πόλη ήταν το διασημότερο και σπουδαιότερο πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο, η Μίριαμ ή Μαρία η Ιουδαία, κέρδισε με την δράση της τον τίτλο της ιδρύτριας της Ελληνιστικής Αλχημείας. Ήταν αυτή που δημιούργησε το πρώτο, ας το πούμε, αλχημικό εργαστήριο και τον κατάλληλο εξοπλισμό για τα πειράματα. Άνοιξε σχολή αλχημείας στην Αλεξάνδρεια και αναφέρεται μέχρι σήμερα ως η πρώτη που συνδύασε την αλχημική επιστήμη και την πρώιμη αρχαία χημεία.
Αυτή και η μαθήτριά της, η λεγόμενη «Κλεοπάτρα η Αλχημίστρια» (και όχι η τελευταία βασίλισσα της αρχαίας Αιγύπτου), η οποία ήταν επίσης φιλόσοφος και συγγραφέας, αναφέρονται κάποιους αιώνες μετά στα γραπτά μιας άλλης προσωπικότητας του κλάδου και σε αραβικά έγγραφα. Φανταστείτε την Κλεοπάτρα, να κάθεται στην σχολή αλχημείας ή την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και να γράφει τα ίσως παλαιότερα αλχημικά κείμενα του κόσμου στα έργα της «Διάλογος φιλοσόφων και Κλεοπάτρας», «Εκ των Κλεοπάτρας μέτρων και σταθμών» και «Κλεοπάτρας Χρυσοποιία».
Αυτός που έγραψε για αυτές με σεβασμό και τις είχε ως πρότυπα, ήταν ο Ζώσιμος από την Πανόπολη (την σημερινή πόλη Αχμίμ της Αιγύπτου). Θεωρείται κι εκείνος ένας από τους πρώτους αλχημιστές. Επιδόθηκε επίσης στο Μεγάλο Έργο και μάλιστα σε συνεργασία με μια άλλη αλχημίστρια, την Θεοσέβεια, η οποία ίσως ήταν αδελφή του. Έγραψε με πάθος για την τέχνη του, συνθέτοντας εν τέλει 28 βιβλία αλχημείας.
Ο Μεσαίωνας, σκοτεινός στην Δύση, φωτεινός στην Ανατολή, έφερε τα πάνω κάτω. Η επικράτηση και διάδοση του Χριστιανισμού και του Ισλάμ και ο θρησκευτικός φανατισμός της εποχής, άλλαξαν τα δεδομένα. Οι άνδρες αλχημιστές άρχισαν να χάνουν την αίγλη που είχαν κατά την αρχαιότητα και αργότερα, μέχρι την Αναγέννηση και την αρχή των ανακαλύψεων και της ραγδαίας εξέλιξης των θετικών επιστημών, κατέληξαν να γίνουν μέχρι και αντικείμενο χλευασμού. Οι γυναίκες αλχημίστριες, από την άλλη, για αιώνες χαρακτηρίστηκαν μάγισσες, κυνηγήθηκαν και θανατώθηκαν.
Παρόλα αυτά, το Magnum Opus και η φιλοσοφία του δεν εγκαταλείφθηκαν. Υπάρχουν μαρτυρίες και πηγές που αναφέρουν αλχημιστές και αλχημίστριες στην Κίνα, την Ινδία, την Αραβία και την Δύση, ακόμα και μετά από όλους αυτούς τους διωγμούς.
Στην Περσία του 8ου αιώνα μ.Χ., ο Τζαμπίρ Ιμπν Χαγιάν, αλχημιστής τότε, σήμερα χαρακτηρίζεται ως ο «Πατέρας της αραβικής Χημείας». Στην Ελβετία του 15ου αιώνα, ο Θεόφραστος Παράκελσος, αφού σπούδασε ιατρική ακολουθώντας τα χνάρια του πατέρα του, έπειτα πήρε τον δικό του δρόμο και άφησε το στίγμα του, κερδίζοντας τον χαρακτηρισμό ενός από τους μεγαλύτερους αλχημιστές, αστρολόγους και αποκρυφιστές όλων των εποχών.
Μύθοι και θρύλοι έχουν δημιουργηθεί και για έναν από τους γνωστότερους Γάλλους αλχημιστές, τον Νικολά Φλαμέλ, ο οποίος ξεκίνησε ως συγγραφέας και έμπορος χειρόγραφων και επίπλων. Φήμες έλεγαν, ότι μαζί με την γυναίκα του Περνέλη, κατάφεραν να ανακαλύψουν την Φιλοσοφική Λίθο και το ελιξίριο της αθανασίας. Στο Παρίσι των αρχών του 15ου αιώνα, οι κάτοικοι βρίσκονταν σε πανικό, καθώς ένας από αυτούς είχε ισχυριστεί ότι είχε δει το ζευγάρι να παρακολουθεί θέατρο, ενώ (υποτίθεται) είχαν και οι δύο πεθάνει… Κάποιο καιρό μετά τον θάνατο του Φλαμέλ, όντως άνοιξαν τον τάφο του και τον βρήκαν άδειο!
Οι γυναίκες αλχημίστριες, λόγω του «κυνηγιού των μαγισσών», μειώθηκαν κατακόρυφα, αλλά δεν σταμάτησαν να υπάρχουν. Η Ιταλίδα Αικατερίνη Σφόρτσα από το Μιλάνο, καθώς και άλλες Ιταλίδες, δεν ακολουθούσαν απλά την μόδα στα ρούχα, αλλά και την μόδα ενασχόλησης με τον μυστικιστικό κόσμο της τέχνης της αλχημείας, που υπήρχε τον 15ο αιώνα. Η Γαλλίδα Μαρτίν Μπερτρό, αστρονόμος και αλχημίστρια του 17ου αιώνα, είναι επίσης και η πρώτη γνωστή γυναίκα γεωλόγος και ορυκτολόγος στην ιστορία. Την ίδια εποχή, ακόμα και η βασίλισσα Χριστίνα της Σουηδίας, η οποία είχε άριστη και πλούσια παιδεία, γνώριζε άπταιστα αρχαίες και σύγχρονές της γλώσσες και χαρακτηριζόταν ως ανήσυχο και ακούραστο πνεύμα, εγκατέλειψε τον θρόνο κα έγινε κι εκείνη αλχημίστρια.
Η τέχνη της αλχημείας, λοιπόν, φαίνεται ότι έχει βάλει κρυφά το λιθαράκι της στην επιστήμη της Χημείας, στην ψυχολογία και την αυτοβελτίωση μέσω της σύνδεσης με τον φυσικό κόσμο. Έχει θαυμαστεί, έχει χλευαστεί και τελικά έχει μείνει στην αφάνεια. Ακόμα και σήμερα, όμως, κινείται λανθάνουσα στους κόλπους των τόσων άλλων ιδεολογιών και φιλοσοφιών που χαρακτηρίζουν τον κόσμο και αντιμετωπίζεται ως μια συμβολική διαδικασία εναρμόνισης του υλικού και του άυλου.
Αυτό βέβαια, μέχρι να συναντήσει κανείς πάλι στο Παρίσι, ένα ζευγάρι ηλικιωμένων να περπατούν χέρι-χέρι και να συζητούν για φίλτρα, ευγενή μέταλλα και για το πώς κατάφεραν να επιβιώσουν από την πανούκλα και να αντέξουν την καραντίνα (η Μαύρη Πανώλη έπληξε μεγάλο μέρος του πληθυσμού του Παρισιού από το 1346 έως το 1353). Ίσως ο Νικολά και η Περνέλη Φλαμέλ, κυκλοφορούν ακόμα σε κάποιο από τα γραφικά και ατμοσφαιρικά σοκάκια της πόλης του φωτός…
Βιβλιογραφία:
