Πώς ζούμε; Μία απάντηση εντοπίζεται στο ερώτημα «πώς επικοινωνούμε» κι έπειτα ανοίγει ο ασκός των μορφών επικοινωνίας και μαζί με αυτές άλλες καταστάσεις. Η απόσταση αλλά και η εγγύτητα τυγχάνει να είναι ορισμένες από αυτές από κοινού με την οικοδόμηση των ανθρωπίνων δεσμών, ειδεμή στη σύγχρονη πραγματικότητα κατά την οποία η τεχνολογία καταλαμβάνει –όταν της επιτρέπεται– ολοένα και μεγαλύτερο μέρος στην καθημερινότητα.
Πώς είναι η επικοινωνία στη σύγχρονη εποχή, κυρίως στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις και πώς θα μπορούσε να είναι δεδομένης της δυναμικής παρουσίας της Τεχνητής Νοημοσύνης; Θα μπορούσε να «συγκατοικήσει» με τους ανθρώπους και ποιον ρόλο θα είχε; Σε έναν φουτουριστικό κόσμο θα μπορούσε να είναι μέρος της οικίας, να καταγράφει στη μνήμη της όσα βλέπει και ακούει και να τα υπενθυμίζει, όπως στη σύγχρονη όπερα «Τhe Fall of the House of Commons» ένα φουτουριστικό και τολμηρό έργο για τη συνύπαρξη ανθρώπινης και Τεχνητής Νοημοσύνης, το οποίο παρακολουθήσαμε στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Σε μουσική του Ορέστη Παπαϊωάννου, σύλληψη - δραματουργία του Αλέκου Λούντζη, λιμπρέτο του ίδιου και του Ορφέα Απέργη, και σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Ευκλείδη, η όπερα ξετυλίγει μία πραγματικότητα όχι μακρινή από τη δική μας, συνομιλώντας με το αρχετυπικό διήγημα του Έντγκαρ Άλλαν Πόε, «Η πτώση του οίκου των Άσερ». Η υπόθεση του οπερατικού έργου αναπτύσσεται σε πέντε σκηνές, προσωποποιείται σε ένα ραγισμένο ζευγάρι (Αυτόν και Αυτή), σε μια επισκέπτρια (Δανάη) σωσία της απούσας συντρόφου, και κυρίως σε μια πανταχού παρούσα και τα πάντα επιβλέπουσα ψηφιακή βοηθό (Έρικα_7) που καταγράφει τη μνήμη του Οίκου, τη μνήμη των ενοίκων και το συμβιωτικό σταυρόλεξο.
Ο εγκιβωτισμός σε έναν χώρο όπου όλες οι ανάγκες και οι απολαύσεις μπορούν να ικανοποιηθούν σχηματικά (από τον πύργο με τους υπηρέτες του 19ου αιώνα μέχρι τις αστείρευτες ψηφιοποιημένες υπηρεσίες του 21ου αιώνα) αγγίζει σταδιακά τα όριά του, το όριο τελείωσης ή / και εκείνο της (αυτο)καταστροφής του. Οι παρεμβάσεις της Έρρικας_7 είναι συνώνυμες ενός άγρυπνου βλέμματος, παραπέμποντας –ίσως– και στο πανοπτικό σύστημα παρατήρησης όπως το είχε αναπτύξει ο Μισέλ Φουκώ: οι λίγοι επιτηρούν τους πολλούς.
Από την όπερα «The Fall of the House of Commons». Φωτ.: Γ. Αντώνογλου, πηγή φωτ.: Facebook/ Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ / GNO Alternative Stage
«Στο έργο μάς απασχολεί η σχέση μας με τη νέα εποχή, η καθημερινότητά μας σε έναν καινούριο κόσμο όπου άνθρωποι και μηχανές συμβιώνουν και αλληλεπιδρούν. ''Ο οίκος των Άσερ'' στη δική μας εκδοχή γίνεται το κοινό σπίτι. Το σπίτι των κοινών ανθρώπων που ζουν σε πανομοιότυπα διαμερίσματα μια προδιαγεγραμμένη ζωή. Μια ζωή εγκλεισμού και μοναξιάς», υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, στο σκηνοθετικό του σημείωμα, ο Αλέξανδρος Ευκλείδης.
Το διαμέρισμα-κουτί όπου εκτυλίσσεται σκηνικά η υπόθεση ιδώνεται ως ένα σχόλιο για την απομόνωση που επιφέρει το ραγισμένο οικοσύστημα των μεταμοντέρνων πόλεων. Εντός αυτών των κουτιών οι σχέσεις εγκλωβίζονται και πεθαίνουν καθότι δεν αναπνέουν, οι κινήσεις των ανθρώπων είναι μηχανικές και ανιαρές, όπως το ξεκλείδωμα της οθόνης του κινητού και η αναζήτηση στις εφαρμογές του. Τρόπον τινά το διαμέρισμα-κουτί αποτελεί προέκταση των οθονών ομοίως και αντικείμενα εντός του σαλονιού – καθότι αυτό το μέρος του σπιτιού είναι διακριτό στο κοινό.
Περιορισμένης χρωματικής γκάμας και μη υπαγόμενα στα αποκαλούμενα «ζεστά χρώματα» εκείνα στο σπίτι. Ο δε ήχος, ενίοτε παραπέμπει στα video games, ειδεμή στον χαρακτηριστικό ήχο αλλαγής πίστας κάθε που τελειώνει και ξεκινά κάθε οπερατική σκηνή. Η δραματουργική συνομιλία με τον Πόε αξιοποιείται για την αντιδιαστολή του «υψηλού» και του κιτς, αλλά και για τον λειτουργικό συνδυασμό μουσικών ιδιωμάτων από την αρχειοθήκη του κλασικού μελοδράματος ως τα πολυστιλιστικά ασεμπλάζ της μεταμοντέρνας μουσικής.
Από την όπερα «The Fall of the House of Commons». Φωτ.: Γ. Αντώνογλου, πηγή φωτ.: Facebook/ Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ / GNO Alternative Stage
Κοινό στοιχείο στο διήγημα και στο οπερατικό έργο καταδεικνύεται το κλειστοφοβικό σύμπαν του εδώ με ανταποκρινόμενη στον κίβδηλο κόσμο τη θέση περί αλήθειας που ακούσαμε στην όπερα, ότι «η αλήθεια δεν είναι ο τρόπος των ανθρώπων. Οι άνθρωποι παίζουν κρυφτό».
Δυσεύρετη η αλήθεια αλλά δεν δίνεται στο πιάτο όσον αφορά στα έργα τέχνης, ώστε το κοινό να παροτρύνεται να την αναζητήσει. Η όπερα των Παπαϊωάννου και Λούντζη εκφράζει ανησυχίες για το πώς μπορεί να γίνει το παρόν και το μέλλον εάν δεν υπάρξουν όρια, εάν οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιήσουν ποια είναι τα στοιχειώδη και τα αναγκαία στη ζωή, εάν οι άνθρωποι γονατίσουν μπροστά από την οθόνη ενός κινητού, ενός υπολογιστή ή μίας τηλεόρασης.
Είναι εύκολο και συνάδει με αποποίηση ευθυνών να αποδοθούν οι ευθύνες για κάθε δυστυχή κατάσταση στην αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας, στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Δεν είναι όμως πραγματικό σαν γίνει έτσι, καθότι ο άνθρωπος αποφασίζει εάν και πώς η ΑΙ, με την όποια μορφή της, αποτελέσει ή όχι μέρος της ζωής του. Ακόμη και εάν «συζεί» μαζί του σε ένα διαμέρισμα-κουτί.
Η όπερα υπενθυμίζει ότι οι αποφάσεις εξαρτώνται από εμάς και αφορούν εμάς, και εάν οι βηματισμοί αποκλείσουν του μονοπατιού, ο άνθρωπος μπορεί να καταντήσει ακόμη και μία κουρδισμένη ύπαρξη που θα προχωρά μηχανικά στην καθημερινότητά του. Το έργο τονίζει την ευθραυστότητα των ανθρωπίνων δεσμών, την εγγύτητα που εύκολα χάνει την ισχύ της, την κουλτούρα της αντικατάστασης, προειδοποιώντας για τη συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντι σε άλλους ανθρώπους καθώς και για τον ραγισμένο κόσμο στον οποίο είναι δύσκολο να υπάρξουν ισορροπίες.
Από την όπερα «The Fall of the House of Commons». Φωτ.: Γ. Αντώνογλου, πηγή φωτ.: Facebook/ Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ / GNO Alternative Stage
Τους ρόλους ερμήνευσαν οι Χρύσα Μαλιαμάνη (Έρικα_7), Γεώργιος Ιατρού (Αυτός), Μιράντα Μακρυνιώτη (Δανάη) και Αλέξιος Ζερβάνος (Συζητητής). Ο Μιχάλης Παπαπέτρου διηύθυνε το εξαμελές μουσικό σύνολο, το οποίο αποτέλεσαν οι Κώστας Τζέκος (κλαρινέτο, σαξόφωνο), Σπύρος Αρκούδης (τρομπέτα), Γιώργος Κρίμπερης (τρομπόνι), Χάρης Παζαρούλας (κοντραμπάσο), Καζούγιο Τσουνεχίρο (κρουστά) και Φρίξος Μόρτζος (πλήκτρα).
Το φουτουριστικό σκηνικό και τα κοστούμια υπέγραψε ο Γιάννης Κατρανίτσας, το βίντεο σχεδίασαν οι Μάριος Γαμπιεράκης και Χρυσούλα Κοροβέση, τους φωτισμούς και τη χαρτογράφηση προβολών σχεδίασε ο Χρήστος Τζιόγκας.
Υπενθυμίζεται ότι η παραγωγή παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2023 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.
Κεντρική φωτ.: Από την όπερα «The Fall of the House of Commons». Φωτ.: Γ. Αντώνογλου, πηγή φωτ.: Facebook/ Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ / GNO Alternative Stage
