Αν η φύση «κάνει τα τρελά της», όπως σχολιάζουμε βλέποντας ένα βίντεο στα σόσιαλ, η τέχνη έχει τον μοναδικό τρόπο να μας υπενθυμίζει ότι το απροσδόκητο είναι ο πραγματικός «φυσικός νόμος» αυτού του κόσμου. Στις πόλεις μάθαμε να μετράμε την πραγματικότητα σε τετραγωνικά, διαδρομές και ωράρια. Έξω, όμως, πίσω από το μπετό ή κάτω από ένα φύλλο που τρεμοπαίζει, η ζωή συνεχίζει αθόρυβα, με φαντασία, ανατροπές, μια δημιουργική εντροπία που καμία πολεοδομία δεν κατάφερε ποτέ να τιθασεύσει.
Η τέχνη, λοιπόν, δεν μιμείται απλώς τη φύση· την ξεσκεπάζει και ενίοτε την ξεπερνά, συλλαμβάνοντας εκείνο το ρευστό όριο όπου η λογική συναντά την αταξία. Κι αν η πραγματικότητα της πόλης μάς θέλει προβλέψιμους, η πραγματικότητα της φύσης – παραδόξως πιο αληθινή – μας προκαλεί να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει ζωή, αναπνοή, μεταμόρφωση.
Δύο καλλιτέχνες της γενιάς μου, ο Κωνσταντίνος Πάτσιος και ο Μάριος Φούρναρης, έρχονται να προσθέσουν το δικό τους σχόλιο σε αυτή τη συνομιλία με το φυσικό και το απροσδόκητο. Δεν μιλώ γι’ αυτούς με την ψυχραιμία ενός «ουδέτερου» παρατηρητή. Αγαπώ τη δουλειά τους και το ξέρω από καιρό, πως τίποτα από όσα κάνουν δεν είναι τυχαίο. Στηριγμένοι σε μια μαστορεμένη υλικότητα και σε μια σκέψη που δεν εγκλωβίζεται στην επικαιρότητα της τέχνης, κατάφεραν όχι μόνο να βρουν τον δρόμο τους στο εξωτερικό, αλλά και να τον συνεχίσουν με συνέπεια, με αξίωση, με θάρρος.
Κωνσταντίνος Πάτσιος, «Fragile communities» (2025, ζωγραφική και κολάζ σε καμβά, 60 x 60 εκ.). Ευγενική παραχώρηση της Alma Contemporary Art Gallery
Το πιο ενδιαφέρον όμως είναι το πού επιλέγουν να στήσουν το βλέμμα τους. Δεν τους συγκινεί η «εύκολη» εικόνα. Τολμούν σε μουσειακούς χώρους και ιδρύματα, εκεί όπου το έργο καλείται να συνυπάρξει με αντικείμενα και ιστορίες που δεν σηκώνουν κριτική, γιατί έχουν ήδη περάσει στο πεδίο του τεκμηρίου και του συμβολικού. Να εκθέτεις εκεί σημαίνει να αποδέχεσαι έναν διάλογο χωρίς προστατευτικά κιγκλιδώματα: να συνομιλείς με το παρελθόν, με κάτι που προηγείται από σένα και θα σε ξεπεράσει. Και το κάνουν με τρόπο που δείχνει ότι οι προτάσεις τους δεν είναι βεβαιότητες, αλλά έργα - ερωτήματα που δοκιμάζονται με ανοιχτό βλέμμα.
Το Μουσείο Ηρακλειδών στο Θησείο, με την ιδιαίτερη θέση του στο ιστορικό κέντρο, είναι ένας χώρος που μας έχει μάθει να κοιτάμε αλλιώς: από τον Έσερ μέχρι τον Ντεγκά, έχει ανοίξει παράθυρα σε δημιουργούς που συνδυάζουν τεχνική, φαντασία και πνευματική πειθαρχία. Και είναι παρήγορο, σχεδόν αυτονόητο στην εξέλιξη του μουσείου, ότι σήμερα επιλέγει να στρέψει το βλέμμα στο ελληνικό παρόν, φέρνοντας δύο δημιουργούς που δεν μιλούν για τη φύση ως αισθητικό υλικό, αλλά μιλούν για μια διαδικασία ανασύστασης. Όχι αναπαράστασης: ανασύστασης. Παρατηρούν τα υλικά, τις μικρές μεταμορφώσεις, το πώς η αποσύνθεση δεν είναι τέλος αλλά αρχή, και μεταφέρουν αυτή την οργανική λογική στο έργο τους.
Κωνσταντίνος Πάτσιος, «The Breeder» (2025, ζωγραφική και κολάζ σε καμβά, 50x70 εκ.)
Ο Κ. Πάτσιος, κοιτά την πόλη όχι ως καταφύγιο πολιτισμού αλλά ως μια εύθραυστη μεμβράνη ανάμεσα σε αυτό που θεωρούμε δικό μας και σε αυτό που προσποιούμαστε ότι δεν υπάρχει. «Οι σύγχρονες πόλεις μεταμορφώνονται στα έργα μου σε τοπία που αποτυπώνουν τη σχέση με την άγρια ζωή – αυτήν που φιλοξενούν αλλά και αυτήν που αποκλείουν», σημειώνει. Η νέα του σειρά ξεκινά από μια σχεδόν επιστημονική διάθεση καταγραφής της βιοποικιλότητας, όμως καταλήγει σε κάτι πιο ονειρικό: ελέφαντες, λιοντάρια, νυχτοπεταλούδες, σπουργίτια και άλλα πλάσματα διασχίζουν τους καμβάδες του σαν άγρυπνοι μάρτυρες ενός κόσμου όπου η φύση και η πόλη δεν είναι αντίπαλοι· είναι συγκάτοικοι σε μια σχέση ανοχής και λήθης.
Κωνσταντίνος Πάτσιος, «Vanity is my favorite sin» (2020, μικτή τεχνική σε καμβά, 40 x 40 εκ.). Ευγενική παραχώρηση της Alma Contemporary Art Gallery
Η κλιματική αλλαγή στο έργο του δεν είναι σύνθημα, μα ένα «αλλόκοτο φως» που ποτίζει τις εικόνες, μια διαρκής μετατόπιση, σαν αέρας που αλλάζει κατεύθυνση χωρίς προειδοποίηση. Τα έργα λειτουργούν ως παλίμψηστα: πολύχρωμα, πολυεπίπεδα μωσαϊκά που μοιάζουν άλλοτε με πολύβουους χάρτες και άλλοτε με μυστικούς κήπους, χώρους όπου η άγρια ζωή βρίσκει, έστω προσωρινά, το δικό της καταφύγιο. Όμως η ζωγραφική του Πάτσιου δεν εξυμνεί την ανθρώπινη κυριαρχία. Τη φωτίζει και ταυτόχρονα την αμφισβητεί. «Όσο εξελισσόμαστε τεχνολογικά και πληθυσμιακά, τόσο συρρικνώνουμε τον φυσικό κόσμο», λέει. Στις εικόνες του, η πόλη δεν είναι θρίαμβος· είναι υπενθύμιση. Ένα πεδίο όπου το ανθρώπινο ίχνος απλώνεται, αλλά πάντα με την αίσθηση ότι κάτω από το τσιμέντο, η ζωή περιμένει υπομονετικά την ευκαιρία να ξαναπάρει τον λόγο.
Κωνσταντίνος Πάτσιος, «Who's afraid of blue» (2025, ζωγραφική και κολάζ σε καμβά, 150x150 εκ.)
Ο Μ. Φούρναρης, πιο εσωστρεφής, κοιτά τον άνθρωπο στο τοπίο του και συχνά, έξω από αυτό. «Η υβριδικότητα που διατρέχει το έργο μου δεν περιορίζεται σε μορφολογικό ή υλικό επίπεδο, αλλά επεκτείνεται και στον κοινωνικό χώρο», λέει. Κι όντως: στα έργα του, η εικόνα δεν είναι μόνο εικόνα· είναι παρατήρηση, δοκιμή, ίσως και μια σιωπηρή καταγγελία.
Με φωτογραφίες και βίντεο, εστιάζει στην περιβαλλοντική κρίση, στην υποβάθμιση του αστικού τοπίου, στη μοναξιά και στην αποξένωση, όχι ως αφηρημένες έννοιες, αλλά ως καθημερινές μικροφθορές που η πόλη συσσωρεύει επάνω μας. Ο αστικός χώρος εδώ δεν είναι συμπαγής: είναι ένα ρευστό πεδίο, ένα μέρος όπου ανθρώπινες και μη ανθρώπινες μορφές ζωής συνυπάρχουν με αμηχανία, με ένταση, με μια παράξενη αμοιβαία ανοχή.
Μάριος Φούρναρης, «No Title» (2024, Κολάζ μεικτών τεχνικών - Χρωματιστά μολύβια, μολύβι, μελάνι και ντουκοχρώματα σε βαμβακερό χαρτί, 32 x 25 εκ.). Ευγενική παραχώρηση της ENIA Gallery
«Οι μορφές δεν λειτουργούν μόνο ως αισθητικές προτάσεις, αλλά ως εικαστικές αναπαραστάσεις εν δυνάμει οργανισμών που γεννιούνται ή εξελίσσονται μέσα στις αντιφάσεις της πόλης», σημειώνει. Αυτοί οι «οργανισμοί» – υβριδικές υπάρξεις, μισές ανθρώπινες, μισές κάτι άλλο – μοιάζουν σαν να έχουν προκύψει από μια ανάγκη επιβίωσης, μια συμπύκνωση της εμπειρίας του σύγχρονου αστικού ανθρώπου: μόνος, εκτεθειμένος, αλλά πάντα σε διαδικασία μεταμόρφωσης.
Μάριος Φούρναρης, «Ante Res Publica» (2017, κεραμικά μέρη, ξύλο, σίδερο, αντικείμενα που βρέθηκαν, άχυρο, καρφί από σίδερο - μεταβλητές διαστάσεις). Ευγενική παραχώρηση της ENIA Gallery
Αν ο Πάτσιος παρακολουθεί την άγρια ζωή που απλώνει ρωγμές στο τσιμέντο, ο Φούρναρης παρατηρεί την άγρια ζωή μέσα μας, αυτήν που επιμένει, ακόμη και όταν ο κόσμος γύρω πορεύεται με τις βεβαιότητες. Οι Πάτσιος και Φούρναρης δεν μάς ζητούν να επιστρέψουμε σε έναν χαμένο παράδεισο ούτε να εγκαταλείψουμε τις πόλεις. Μας προτείνουν κάτι πιο δύσκολο: να δούμε αυτό που υπάρχει ήδη. Να αναγνωρίσουμε ότι η βιοποικιλότητα δεν είναι μόνο στα δάση και στα πάρκα, αλλά δίπλα μας, συχνά κάτω από τα πόδια μας. Μια υπόμνηση ότι ο κόσμος δεν τελειώνει στα τείχη, ούτε στα σύνορα του οικείου μας πολιτισμού.
Μάριος Φούρναρης, «Imprisoned but still alive» (2022, Αρχειακή εκτύπωση σε χαρτί, Έκδοση 5 + 2 a.p., 35 x 60 εκ.) Ευγενική παραχώρηση της ENIA Gallery
«Η φύση εντός των τειχών» των Κωνσταντίνου Πάτσιου και Μάριου Φούρναρη, σε επιμέλεια της Νίνας Φραγκοπούλου. Ηρακλειδών 16, Θησείο. Έως 18/1.
Κεντρική φωτ.: Κωνσταντίνος Πάτσιος, «The elephant in the room» (2025, ζωγραφική και κολάζ σε χαρτί, 70 x 90 εκ.). Ευγενική παραχώρηση της Alma Contemporary Art Gallery
