Συνήθως μακριά από τις πόλεις (και τα μάτια του κόσμου), περιπλανιόταν στις παρυφές των βουνών της Αρκαδίας, ένας αλλοπρόσαλλος θεός… Σύχναζε κοντά στα ποτάμια και τις πηγές, για να κάνει παρέα με τις Νύμφες και τον ολύμπιο Ερμή. Δεν μοιραζόταν, όμως, την δική τους ομορφιά. Είχε ανθρώπινο κορμό, αλλά πόδια και κέρατα τράγου. Έπαιζε μουσική με την σύριγγα (ένα αρχαίο πνευστό μουσικό όργανο) και συχνά έσπερνε τον πανικό, απ’ τον οποίο ίσως πήρε το όνομά του.
Ο θεός Πάνας συμβόλιζε την άγρια φύση του ανθρώπου, παράλληλα πάντα με την πολιτισμένη του πλευρά. Είχε τον διττό ρόλο του ζώου και του βοσκού. Ως βοσκός, καθόταν να ρεμβάσει κάτω από δέντρα και απομονωνόταν σε ήσυχα, σκιερά μέρη. Γι’ αυτό η λατρεία του δεν χρειαζόταν ιερά, αποτελούμενα από μεγαλοπρεπή κτίρια και βωμούς. Αλλά από ένα πιο λιτό σύνολο. Πηγές και σπηλιές.
Έξω απ’ την Αθήνα, κρυμμένη στο δάσος της νοτιοδυτικής πλευράς του βουνού της Πάρνηθας, κοντά στο φαράγγι της Γκούρας, βρίσκεται μία από αυτές τις σπηλιές-ιερά του Πανός. Μετά από την ανασκαφή του σπηλαίου το 1900, βρέθηκαν πολλά ενδιαφέροντα ευρήματα που μαρτυρούν την ιστορία του.
Οι αρχαίοι φαίνεται ότι είχαν πιο εύκολη πρόσβαση απ’ ότι εμείς σήμερα, αφού αντί να κατεβαίνουν απ’ τον απότομο βράχο στο πλάι, μάλλον έφταναν εκεί από δρόμο και ξύλινη σκάλα που τελείωνε ακριβώς μπροστά από το ιερό. Οξύμωρο σωστά;
Αφού μπει κάποιος μέσα στη σπηλιά, στα δεξιά φαίνεται μέσα απ’ το παιχνίδισμα της παχιάς σκιάς και του φωτός του ήλιου που μπαίνει από την είσοδο, μια επιγραφή, στην οποία αναφέρεται καθαρά το όνομα του τραγόμορφου θεού. Η σπηλιά, όμως, είχε χρησιμοποιηθεί πολύ νωρίτερα, όπως απέδειξε η προϊστορική κεραμική που βρέθηκε εντός του.
Πολλοί πρέπει να επισκέφθηκαν το ιδιαίτερο αυτό ιερό και να άφησαν αναθήματα (αντικείμενα που παραδίδονταν σε διάφορα ιερά μέρη κατά την αρχαιότητα, ως προσφορές στους θεούς). Θραύσματα αγγείων χρονολογούνται από το 1.000 π.Χ. Μικροσκοπικές απεικονίσεις του Πάνα και του Ερμή, ανάγλυφα που δείχνουν τους ίδιους, αλλά και τις Νύμφες και τον πατέρα τους τον Αχελώο, καθώς και πολλά θυμιατήρια είχαν θαφτεί αιώνες τώρα στα χώματά του.
Πάνω από 2.000 λυχνάρια (όχι χρυσά σαν αυτό του Αλαντίν με το τζίνι, αλλά κεραμικά που προσέφεραν το φως τους για να σπάσει το σκοτάδι του σπηλαίου), ίσως εξηγούν τους μαυρισμένους σταλακτίτες της οροφής του.
Αναπάντεχο εύρημα, ήταν δύο ανθρώπινοι σκελετοί που βρέθηκαν ο ένας δίπλα στον άλλον στο αριστερό τμήμα της σπηλιάς. Χωρίς, όμως, να δείχνουν ότι αποτελούσαν ταφές, αφού δεν βρέθηκε κανένα κτέρισμα (αφιέρωμα στους νεκρούς) γύρω τους. Η εξήγηση που έχει δοθεί μέχρι στιγμής, είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι, μπήκαν στην σπηλιά ζωντανοί. Μετά, όμως, από μια άγνωστη σε εμάς ατυχή συγκυρία, κατέληξαν να κείτονται εκεί άψυχοι και, μέχρι πρότινος, ξεχασμένοι.
Η λατρεία του τραγοπόδαρου θεού, συνεχίστηκε για πολύ καιρό ακόμα στο ιερό σπήλαιο, αφού τα λυχνάρια χρονολογούνται τόσο από τους ρωμαϊκούς όσο και από τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους. Κάποια στιγμή, όμως, όπως και σε άλλες περιοχές εκείνη την περίοδο, ο «παγανισμός» (όπως ονομάστηκε η πίστη στις αρχαίες θεότητες και λατρείες), περιορίστηκε από τους ολοένα και αυξανόμενους οπαδούς της νέας θρησκείας. Τα αντικείμενα στο εσωτερικό του σπηλαίου καταστράφηκαν. Βαθμιαία άρχισε να εγκαταλείπεται και να λησμονείται.
Μέχρι σήμερα η ύπαρξή του παραμένει διακριτική και μυστικιστική. Δεν θα το έλεγε, όμως, κανείς ξεχασμένο, καθώς δέχεται συχνά αρκετούς επισκέπτες. Φαίνεται ότι ο θεός Πάνας ακόμα, μετά από τόσους αιώνες, συνεχίζει να προσελκύει τους ανθρώπους με την ανεπαίσθητη ενέργεια του και να τους στρέφει προς την φύση…
Βιβλιογραφία:
https://www.mixanitouxronou.gr/to-agnosto-kai-panarchaio-spilaio-toy-panos-stin-parnitha/
https://www2.aua.gr/sites/default/files/attachedfiles/parnitha_19.10.24.pdf
https://ese.edu.gr/wp-content/uploads/media/deltia/xvii/_1_b.pdf
https://www.archaiologia.gr/blog/issue/%CF%83%CF%80%CE%AE%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%84%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B5%CF%81%CF%89%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%BB%CE%B1/
