«Εν αρχή ην ο λόγος» σε κάθε μορφή, η γλώσσα και τα χέρια των δημιουργών επιλέγουν το ζήτημα. Εν προκειμένω τα ανθρώπινα συναισθήματα, εστιάζοντας στην αγάπη λόγω της σημασίας της για την ευημερία και κάθε είδους «ανάπτυξή» μας, λαμβάνοντας επίσης υπ όψιν και τη βαθιά συναισθηματική ανάγκη κάθε ανθρώπου να αγαπήσει και να αγαπηθεί, να λάβει την αποδοχή. «Χωρίς την αγάπη η ανθρωπότητα δεν θα μπορούσε να υπάρξει ούτε μια μέρα» είχε αποτυπώσει ο Γερμανός ψυχολόγος Έριχ Φρομ και ο Γερμανός φιλόσοφος Άρθουρ Σοπενχάουερ είχε αναφερθεί στη ρομαντική αγάπη ως τη μεγαλύτερη δύναμη στη ζωή μας.
Πράξεις εκδήλωσης μορφών της αγάπης όπως μιας αγκαλιάς όπου –κατά την ένωση των σωμάτων και των αντικριστών καρδιών– αναπτύσσεται ζεστασιά, περιορίζονται σταδιακά από ψήγματα ψυχρής οικειότητας, τα περισσότερα εξ αυτών με εικονίδια που ανταλλάσσονται στις οθόνες συσκευών επικοινωνίας.
Η αναντικατάστατη ζεστασιά του σώματος υποκαθίσταται –μεταξύ άλλων– από ηλεκτρικές κουβέρτες, σκούφους και άλλα είδη ενδυμασίας, τα σωματίδια της δια ζώσης επικοινωνίας από emotions που αναδύονται στις οθόνες συσκευών, και η οπτική επαφή κατά τη συνάντηση δύο προσώπων ηττάται για χάρη των φωτεινών κινητών συσκευών. Ενώ, ακόμη και εάν δύο άτομα έχουν ελάχιστα ή καθόλου συναντηθεί δια ζώσης, και επικοινωνούν μέσω τεχνολογίας, η διακοπή αυτής της μοφής επικοινωνίας βιώνεται σαν εγκατάλειψη.
Ποιες νέες συνθήκες έχουν φέρει η ψηφιακή τεχνολογία και το διαδίκτυο στις ανθρώπινες σχέσεις, πώς επηρεάζουν την κοινωνία αλλά και τον λόγο που χρησιμοποιούμε, πώς γράφουμε; Υπάρχουν όρια μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού βίου, διακρίσεις της κοινωνίας απέναντι στις ετερόφυλες και τις ομόφυλες σχέσεις; Πώς υποδηλώνεται η ανάγκη για ζεστασιά, σήμερα; Υπάρχει χρόνος συναισθηματικής επένδυσης δεδομένου του περιορισμένου ελεύθερου χρόνου που έχουν δημιουργήσει οι νέες συνθήκες ζωής, κυρίως στις πόλεις;
Ερωτήματα σαν τα παραπάνω προκύπτουν από τα έργα τα οποία παρουσιάζονται στο πλαίσιο της ομαδικής έκθεσης στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, με τίτλο «Modern Love, Η αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας». Τον υπότιτλό της, η έκθεση τον δανείζεται από εκείνον του βιβλίου «Cold Intimacies: The Making of Emotional Capitalism» της Eva Illouz.
«Modern Love»
Αν δεν υπάρχει αφή, ζεστασιά, πώς ζούμε; Το ερώτημα μου τίθεται κατά την παρατήρηση του έργου (performance, φωτογραφία και εικαστικές εγκαταστάσεις) της Laura Cemin, η οποία εκθέτει φωτογραφίες που έχουν απαθανατίσει την ίδια να αγκαλιάζει ξεχωριστά, συγγενικά της πρόσωπα, αποτυπώνοντας την αίσθηση ζεστασιάς και τρυφερότητας. Θαλπωρή η αγκαλιά, σαν καταφύγιο ή σπίτι, ειδεμή με το κούμπωμα των σωμάτων κι η αντίληψη της ροής του χρόνου διαφορετική.
Laura Cemin «In between. The warmth» (2017 / 2020, λεπτομέρεια). Πηγή: ΕΜΣΤ
Αντίκρυ των φωτογραφιών, το ψευδοεκπαιδευτικό βίντεο «4-minutes Warm up [Τέσσερα λεπτά προθέρμανσης]» (2000) όπου η δημιουργός «δίνει συμβουλές» διαχείρισης των ψεύτικων σχέσεων και της μοναξιάς. Χρησιμοποιεί αντικείμενα της εγκατάστασης (εκτίθενται στο πάτωμα) τα οποία γίνονται υποκατάστατο του σώματος του άλλου: θερμαντικά χέρια, ηλεκτρική κουβέρτα, θερμαντική κρέμα, το πιστολάκι που ενώ κοιμάται της στεγνώνει τα μαλλιά.
Σαφώς, το ανθρώπινο χάδι δεν επιδέχεται αντικατάστασης, οι συσκευές αυτές είναι προσωρινά ζεστές κι εκφέρουν προσωρινά ζεστασιά. Το σχόλιο έχει να κάνει με τους μηχανισμούς που έχουν εφευρεθεί προκειμένου να επέλθει η ζεστασιά, αλλά κι η αδυναμία μερίδας ανθρώπων να διαχειριστούν τη μοναξιά. Τι ακολουθεί της απόρριψης;
Άποψη των έργων της Laura Cemin. Φωτ.: Πάνος Κοκκινιάς, πηγή: ΕΜΣΤ
Πλησίον των έργων της Cemin συναντώ τα γλυπτά της Hannah Toticki, σχεδιασμένα έτσι ώστε να περιορίζουν τη σχέση μας με τα τεχνολογικά μέσα. Ανάμεσα σε άλλα, τα «Touch Protection Rings [Δαχτυλίδια προστασίας από οθόνη αφής]» (2019) που δεν επιτρέπουν στα δάχτυλά μας να αλληλεπιδράσουν με τις οθόνες αφής, «προστατεύοντάς» μας από την επιθυμία για συνεχείς ενημερώσεις.
Καθώς και τα «Ενδύματα Παρωπίδες [Focus Wear]» (2000). Πρόκειται για δύο ενδύματα σχεδιασμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να επιβάλλουν στο βλέμμα να εστιάζει στο συνομιλητή και να μην αποσπάται προς το κινητό. «Θά ’ρθει μια μέρα που δε θα ’χουμε πια τί να πούμε/ Θα καθόμαστε απέναντι και θα κοιταζόμαστε στα μάτια/ Η σιωπή μου θα λέει: Πόσο είσαι όμορφη, μα δε βρίσκω άλλο τρόπο να σ’ το πω […]» είναι οι στίχοι από το ποίημα «Θα’ ρθει μια μέρα» του Μανόλη Αναγνωστάκη που ανακαλώ παρατηρώντας αυτού του είδους ενδύματα. Ακριβώς διότι, φορώντας τα, καθένας δεν έχει άλλη επιλογή από το να κοιτάξει το άλλο πρόσωπο στα μάτια.
«Βλέπουμε με το στόμα και μιλάμε με τα μάτια» είχε αναφέρει σε μία από τις πανεπιστημιακές διαλέξεις της, στο Τμήμα Επικοινωνίας (Πανεπιστήμιο Αθηνών) η Μυρτώ Ρήγου. Ας μην λησμονούμε πόσο μας ζεσταίνει η ματιά αγαπημένου μας προσώπου, αντίστοιχη με το χάδι και μία ένδειξη ιερότητας στον όποιο ανθρώπινο δεσμό: με την ιερότητα να έγκειται στην αμοιβαία κατανόηση.
Τα «Ενδύματα Παρωπίδες» της Hannah Toticki. Πηγή: ΕΜΣΤ
Τη σύγχρονη πραγματικότητα των ανθρώπινων σχέσεων σχολιάζουν και τα έργα των υπολοίπων καλλιτεχνών. Θίγουν τις εφαρμογές γνωριμιών, την καταγραφή προσωπικών στοιχείων, την ποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας σε ορισμένες χώρες, την φωτογράφηση γραπτών μηνυμάτων στο κινητό ως τεκμήρια του μέλλοντος, τα δικαιώματα των σεξεργατών, μεταξύ άλλων.
Διαχωρίζουν ότι η χρήση της τεχνολογίας δεν είναι απαραίτητα επιβλαβής αλλά εξαρτάται από τον τρόπο που κάθε φορά χρησιμοποιείται, και από τον κάθε χρήστη. Αποτυπώνουν ρεαλιστικές καταστάσεις και δίνουν το στίγμα ότι η ανάγκη για ζεστασιά, για ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία είναι ακόμη υπαρκτή, ότι η συντροφικότητα είναι επιθυμητή. Μια βαθιά ανάγκη που κάθε φορά διαφέρει η έκφρασή της, διαφέρει η αναζήτηση τρυφερότητας και εκδήλωσής της.
Άποψη της έκθεσης. Φωτ.: Πάνος Κοκκινιάς, πηγή: ΕΜΣΤ
Η έκθεση είναι προϊόν μιας συνεχιζόμενης έρευνας και έρχεται στο ΕΜΣΤ μετά από παρουσιάσεις στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Φράιμπουργκ στη Γερμανία, στην Kunsthalle του Ταλίν, στο IMPAKT Media Organization και το Μουσείο Centraal στην Ουτρέχτη. Για το ΕΜΣΤ η έκθεση έχει διευρυνθεί και έχουν προστεθεί Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες, οι περισσότεροι εκ των τελευταίων παρουσιάζουν το έργο τους για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Την έκθεση (έως 28/5) επιμελείται η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, Κατερίνα Γρέγου.
Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Gabriel Abrantes, Ανδρέας Αγγελιδάκης, Melanie Bonajo, Candice Breitz, Laura Cemin, Benjamin Crotty, Κυριακή Γονή, David Haines, Juliet Jacques, Sanam Khatibi, Mahmoud Khaled, Duran Lantink, Ariane Loze, Μαρία Μαυροπούλου, Lauren Lee McCarthy, Kυλε McDonald, Marge Monko, Εύα Παπαμαργαρίτη, Peter Puklus, Γιώργος Πρίνος, Marijke de Roover, Margaret Salmon, Hannah Toticki, István Zsíros.
