Ο Χρόνος…τι περίεργο πράγμα αλήθεια; Πανάρχαιο. Ή μάλλον, ίσως το αρχαιότερο που υπάρχει. Μια ύπαρξη που μας προκαλεί θαυμασμό και μας τρομάζει ταυτόχρονα. Υπήρχε πολύ πριν από εμάς και θα υπάρχει και πολύ πιο μετά από εμάς. Εμείς απλά «ξεφυτρώνουμε» σε ένα τυχαίο σημείο του και κινούμαστε για λίγο μέσα του. Η «ύλη» του αλλάζει όσο ζούμε σε αυτόν. Στην αρχή φαίνεται πυκνός και πολύς, στεγανός, στέρεος. Αλλά όσο πάει, γίνεται όλο και πιο ρευστός, λεπτός, πολυδιάστατος. Μέχρι στο τέλος να γίνει αέρας… Πάντα μας περιβάλλει, τρυπώνοντας ανάμεσα σε στιγμές, αναμνήσεις, γεγονότα.
Ο Αϊνστάιν είπε, ότι χώρος και χρόνος είναι σχετικά. Οπότε αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, ο Χρόνος είναι ένα νοητικό κατασκεύασμα. Δικό μας κατασκεύασμα. Ανθρώπινο. Το οποίο, παρόλα αυτά, δεν μπορεί να ελέγξει κανείς μας. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε, είναι να τον μετράμε. Πώς, όμως, φτάνουμε στο σημείο να βυθιζόμαστε στην δίνη του, απ’ τη στιγμή που πλέον μπορούμε να τον μετράμε με τόση ακρίβεια; Οι πρόγονοί μας, άραγε, το χειρίζονταν καλύτερα από εμάς το ζήτημα;
Οι προϊστορικοί άνθρωποι κοιτούσαν τον ήλιο και δεν ήξεραν τι είναι. Δεν ήξεραν την έννοια της «ημέρας» και της «νύχτας», όπως τις έχουμε στο μυαλό μας σήμερα. Λογικά δεν ήξεραν κάθε φορά που χανόταν αυτό το υπέρλαμπρο «πράγμα» από τα μάτια τους, αν θα το ξαναέβλεπαν. Σίγουρα λειτουργούσαν περισσότερο με το ένστικτο για να φέρουν εις πέρας τις δραστηριότητές τους και να τις συγχρονίσουν με την Φύση.
Αυτό βέβαια, μέχρι την αυγή του πολιτισμού. Χιλιάδες χρόνια πριν, ίσως κάποιος κάπου στον κόσμο, παρατήρησε ότι η σκιά διαφόρων αντικειμένων ακολουθούσε την κίνηση του ήλιου. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που θεωρήθηκε δυνατή η μέτρηση της ροής του χρόνου. Με βάση αυτήν την παρατήρηση, σε μια από τις μεγαλύτερες και μακροβιότερες χώρες της Ασίας, την Κίνα και στην γνωστότερη και λαμπρότερη πόλη της αρχαίας Μέσης Ανατολής, την Βαβυλώνα, εφευρέθηκαν οι πρώτοι μετρητές του χρόνου. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν μια επίπεδη πλάκα απ’ όποιο διαθέσιμο υλικό υπήρχε, στην οποία χαράσσονταν ακτινωτές γραμμές. Πάνω σε αυτές τις γραμμές έπεφτε διαδοχικά η σκιά ενός αντικειμένου (συνήθως μεταλλικού), που τοποθετούνταν στο κέντρο της. Έτσι φτιάχτηκε το πρώτο ηλιακό ρολόι. Στη συνέχεια, η εφεύρεση αυτή μεταδόθηκε μέχρι τα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου. Είχε, όμως, ένα πρόβλημα. Οι Ρωμαίοι αργότερα, στα δικά τους ηλιακά ρολόγια, χάρασσαν την φράση «Sine sole sileo», η οποία στα λατινικά σημαίνει «Χωρίς ήλιο σιωπώ». Αφότου έδυε ο ήλιος, ο Χρόνος έρεε και πάλι ακάθεκτος.
Περίπου το 1500 π.Χ., στην αρχαία Αίγυπτο, δημιουργήθηκε μια νέα κατασκευή. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, γνωστοί για την βαθιά ενασχόλησή τους με τα μυστήρια του κόσμου και της Φύσης, σίγουρα προσπαθούσαν να βρουν έναν τρόπο να συντονιστούν με την εναλλαγή του φωτός που χαρακτήριζε το πέρασμα του χρόνου. Γιατί, εκτός από απλή έρευνα, το θέμα ήταν και πρακτικό. Μετά τα ημερολόγια, η ακριβής μέτρηση του χρόνου, ήταν υψίστης σημασίας για τις καταγραφές, την αρχιτεκτονική δραστηριότητα, την ομαλή διακυβέρνηση του Φαραώ. Η νέα κατασκευή αποτελούνταν από δύο ξεχωριστά ισομεγέθη δοχεία, τα οποία στη συνέχεια ενώνονταν. Πριν, όμως, ενωθούν, γέμιζαν το ένα από αυτά με νερό ή άμμο. Αναποδογυρίζοντας το νέο αυτό δημιούργημα, το περιεχόμενό του μεταφερόταν από το ένα δοχείο στο άλλο, μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με βάση το οποίο μετρούσαν τον χρόνο που περνούσε. Αυτό το δημιούργημα, δεν είναι άλλο από την κλεψύδρα.
Το νερό έπαιξε στη συνέχεια σημαντικό ρόλο στην μέτρηση του χρόνου. Δημιουργήθηκαν οι λεγόμενες «υδραυλίδες». Πρόκειται για δεξαμενές. Τις δεξαμενές αυτές, τις γέμιζαν με νερό με κάθε ανατολή του ήλιου και τοποθετούσαν μέσα έναν φελλό. Όσο το νερό έτρεχε από μια σχισμή και η στάθμη του μέσα στην δεξαμενή κατέβαινε, ο φελλός έδειχνε στα τοιχώματά της τις ενδείξεις της ώρας. Η πιο γνωστή υδραυλίδα στην Ελλάδα, είναι το «Μνημείο του Ανδρόνικου Κυρρήστου». Όχι, δεν είναι κάποιο άγνωστο μνημείο για το οποίο δεν έχετε εικόνα. Θα το έχει σίγουρα πάρει το μάτι σας, έστω σε μία βόλτα στο κέντρο, κάτω από την Ακρόπολη. Οι περισσότεροι, όμως, το γνωρίζουμε ως «ο Πύργος των Αέρηδων», ο οποίος βρίσκεται στην Ρωμαϊκή Αγορά.
Μετακινούμενοι στο πέρας των αιώνων, φτάνουμε μέχρι τα ρολόγια τα οποία αρχίζουν να μοιάζουν με αυτά που έχουμε συνηθίσει. Η προέλευση του πρώτου μηχανικού ρολογιού, είναι άγνωστη. Αυτό που ξέρουμε, όμως, είναι ότι ξεκίνησαν να εμφανίζονται κατά τον 14ο αιώνα.
Τον 16ο αιώνα, στην Ιταλία, ένας φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος (έχει κι άλλο) και φιλόσοφος, παρατηρούσε την κίνηση ενός εκκρεμούς. Σκέφτηκε, ότι η κίνηση αυτή ίσως θα μπορούσε να βοηθήσει στην ακριβέστερη μέτρηση του χρόνου. Αυτός ήταν ο Γαλιλαίος. Καθώς, όμως, είχε να ασχοληθεί και με πολλές άλλες ανακαλύψεις και θέματα που τον απασχολούσαν, η ιδέα του αυτή, έμεινε στο ράφι. Την εκμεταλλεύτηκαν και την ανέπτυξαν άλλοι, πολλά χρόνια μετά.
Την ίδια περίπου περίοδο παρόλα αυτά, έγινε η πρώτη απόπειρα κατασκευής του πρώτου φορητού ρολογιού, η οποία στέφθηκε με επιτυχία. Στην Νότια Γερμανία, στην πόλη της γραφικής Νυρεμβέργης, ζούσε ένας κλειδαράς και ωρολογοποιός, ο Peter Henlein. Ο Peter, θεωρείται γενικά ως ο εφευρέτης του ρολογιού τσέπης. Από εκείνη την εποχή και μετά, γέμισε ο τόπος ρολόγια. Κατασκευάστηκαν επιτραπέζια ρολόγια, ρολόγια τοίχου, φορητά ρολόγια. Όλα αυτά, διασκορπισμένα σε κάθε κτήριο, σε κάθε σπίτι, σε κάθε τσέπη. Ο κόσμος, είχε αρχίσει μετά από τόσους αιώνες να συγχρονίζεται.
Τα ρολόγια έγιναν ένα σύμβολο ανάπτυξης της ανθρωπότητας και της βιομηχανικής εποχής που ακολούθησε κάποιες εκατονταετίες αργότερα. Άρχισαν να αποκτούν, επίσης, χαρακτήρα εκτός από πρακτικότητα. Σχεδιάστηκαν ανδρικά και γυναικεία ρολόγια, ρολόγια διακοσμημένα με πολύτιμους λίθους, σε διάφορα χρώματα, σχήματα και μεγέθη και έφτασαν να γίνουν μέχρι και πολύτιμα διακοσμητικά.
Ο Χρόνος, δηλαδή, εκτός από «συστήματα στενής παρακολούθησης» είχε αποκτήσει και στυλ. Από εκείνη την εποχή και μετά, η απεραντοσύνη που τον χαρακτήριζε πριν, θα μειωνόταν ραγδαία από το είδος μας. Θα μπορούσαμε τολμηρά να πούμε, μάλιστα, ότι τον βάλαμε σε κάποια όρια, ώστε να μην μας ελέγχει απρόσκοπτα εκείνος.
Και συνεχίζουμε με τις όλο και πολυπλοκότερες εφευρέσεις. Το 1780, το πρώτο αυτοκουρδιζόμενο ρολόι. Το 1840, το πρώτο ηλεκτρικό ρολόι μπαταρίας. Το 1880, από τους αδερφούς Κιουρί (ναι, ο ένας από αυτούς ήταν ο σύζυγος της Μαρί Κιουρί), ανακαλύφθηκε το φαινόμενο του πιεζοηλεκτρισμού. Μια επαναστατική ανακάλυψη, η οποία χρησίμευσε και στην μέτρηση του χρόνου. Σύμφωνα με τους Γάλλους αδελφούς, κάποια κεραμικά και κρυσταλλικά υλικά, όταν δέχονται κάποια μηχανική πίεση ή ταλάντωση έχουν την ιδιότητα να παράγουν ηλεκτρική τάση.
Με βάση, λοιπόν, αυτό το φαινόμενο, συν άλλες ανακαλύψεις που γίνονταν συνεχώς τότε στον τομέα της επιστήμης της Φυσικής και της Χημείας, κατασκευάστηκαν και πιο λειτουργικά σύνθετα ρολόγια. Το 1929, προστέθηκε σαν κατασκευαστικό υλικό στην ωρολογοποιία, ο χαλαζίας (κρυσταλλικό υλικό). Ακολούθησαν τα λεγόμενα «ατομικά ρολόγια», τα οποία λειτουργούν με βάση τον χρόνο ταλάντωσης ενός ατόμου της ύλης. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ότι είναι μέχρι σήμερα τα κατασκευάσματα που μετρούν τον χρόνο με την υψηλότερη δυνατή ακρίβεια στον πλανήτη.
Κατά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, τα ρολόγια επέστησαν περαιτέρω σμίκρυνση και μπορούσαν πλέον, με ένα λουράκι στα πλαϊνά, να είναι μόνιμα στον καρπό των στρατιωτών. Μετά το πέρας του πολέμου, το 1955, στο Εθνικό Εργαστήριο Φυσικής του Ηνωμένου Βασιλείου, κατασκευάστηκε το πρώτο ακριβέστερο ρολόι στην ιστορία, το πρώτο ατομικό ρολόι.
Συνεχίζοντας αυτήν την μακρά πορεία, φτάνουμε μέχρι τα ψηφιακά ρολόγια και τα smartwatches της εποχής μας.
Όλα αυτά τα ρολόγια, συντονίζουν ό,τι χαρακτηρίζει την καθημερινή μας ζωή. Πρώτα απ’ όλα τους δορυφόρους, κι έπειτα τους κόμβους του Internet, το GPS, τα δίκτυα διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, τις τηλεπικοινωνίες, τους τηλεοπτικούς σταθμούς και τέλος τον λεγόμενο «Παγκόσμιο Συντονισμένο Χρόνο».
Ολόκληρος ο κόσμος όπως τον ξέρουμε σήμερα, δεν θα μπορούσε να υπάρξει αν δεν μπορούσαμε να μετράμε τον χρόνο, αν δεν μπορούσαμε να δημιουργήσουμε αυτά τα νοητά όρια που του έχουμε βάλει, για να μην χάσουμε το μυαλό μας σε αυτήν την αέναη δίνη που νιώθουμε ότι μας παρασέρνει, όταν συνειδητοποιούμε ότι κατοικούμε σε έναν πλανήτη που στέκεται αιωρούμενος στο κενό, ανάμεσα σε άλλους πλανήτες και άλλους γαλαξίες…
Κι όλα αυτά, χάρη σε ένα μηχανηματάκι, το οποίο πλέον, όπως και τόσα άλλα πράγματα, το θεωρούμε ως κάτι δεδομένο, ως κάτι που δεν πέρασε από αμέτρητες φάσεις εξέλιξης για να μπορεί να μας εξυπηρετεί σήμερα και ουσιαστικά, να ορίζει το πώς θα…μοιράσουμε τον λιγοστό χρόνο που περνάμε πάνω σε αυτή τη Γη.
Βιβλιογραφία:
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CE%BF%CE%BB%CF%8C%CE%B9
https://www.oro.gr/istoria-toy-rologioy/
https://kotsanas.com/to-xypnitiri-tou-platonos-i-proti-syskevi-afypnisis-pagkosmios/
http://users.uoa.gr/~nektar/science/physics/atomic_clock.htm
