«Ο Περικλής έλεγε πως δεν αρκεί να σχεδιάζεις την πολιτική σου, πρέπει και να την εξηγείς στον λαό». Όταν, όμως, ένας αφορισμός μετατρέπεται σε απλοϊκό σύνθημα, τότε είναι βέβαιο ότι θα το βρεις μπροστά σου. Ένας από αυτούς τους αφορισμούς είναι και το – σύνθημα πλέον – «οι αγρότες έχουν δίκιο». Έχουν δίκιο, αλλά για διαφορετικούς λόγους από αυτούς που κατέληξε να πιστεύει μέρος της κοινής γνώμης.
Η ΕΕ ενισχύει τον ευρωπαϊκό αγροτικό κόσμο για συγκεκριμένους λόγους:
Ως δίχτυ ασφαλείας, διότι οι αγρότες αντιμετωπίζουν απρόβλεπτες συνθήκες, όπως είναι η κλιματική κρίση, που επηρεάζουν το επάγγελμά τους περισσότερο από ό,τι άλλα επαγγέλματα.
Για να διασφαλίσει την επισιτιστική επάρκεια στην Ευρώπη.
Για να παράγονται ασφαλή και υγιεινά προϊόντα.
Για να επιβραβεύονται οι αγρότες επειδή όχι μόνο μένουν στην ευρωπαϊκή ύπαιθρο και παράγουν, αλλά προστατεύουν και το περιβάλλον. Στη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική περιλαμβάνονται ισχυρά κοινωνικά, περιβαλλοντικά και κλιματικά στοιχεία, σε συνδυασμό με την προστασία της δημόσιας υγείας.
Οι επιδοτήσεις δεν αντικαθιστούν το αγροτικό εισόδημα
Αυτό σημαίνει ότι οι επιδοτήσεις ΔΕΝ αντικαθιστούν το αγροτικό εισόδημα. Το ενισχύουν προκειμένου να επιτυγχάνονται όλα τα ανωτέρω.
Από τις αγροτικές επιδοτήσεις ωφελούνται περίπου 6 εκ. αγροτικές επιχειρήσεις σε όλη την Ευρώπη, ενώ εδώ και δέκα χρόνια έχουν καταλήξει να καλύπτουν το μισό αγροτικό εισόδημα.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ενώ στο παρελθόν οι Έλληνες αγρότες λάμβαναν 2,5 δισ. ευρώ τον χρόνο, πέρσι έφτασαν τα 3 και φέτος θα αγγίξουν τα 4.
Ωστόσο, για να δίδονται αυτά τα χρήματα, πρέπει να υπάρχουν και οι αντίστοιχες αγροτικές εκτάσεις. Αν δηλώνονται εικονικές εκτάσεις, τότε, αργά ή γρήγορα, έρχεται ο έλεγχος και επιβάλλονται πρόστιμα.
Αυτά τα ξέρουν πολύ καλά όλοι όσοι σήμερα έχουν ανέβει πάλι στα τρακτέρ - ειδικά το ΠΑΣΟΚ που επί των ημερών του πληρώσαμε σε πρόστιμα τα «μαλλιά της κεφαλής μας».
Διότι υπήρχαν έλεγχοι και πριν από την έναρξη λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, το 2021 - ο OLAF από το 1998 και άλλοι ελεγκτικοί μηχανισμοί, όπως το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο από καταβολής Ευρωπαϊκής Ένωσης.
ΟΠΕΚΕΠΕ ή ΑΑΔΕ; Τι προβλέπει ο Κανονισμός
Έκτοτε υπήρξαν πολλοί Κανονισμοί. Ο τελευταίος είναι ο 2116/2021 της 2ας Δεκεμβρίου 2021, για την χρηματοδότηση, την διαχείριση και τον έλεγχο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής με τον οποίο ανακλήθηκε ο Κανονισμός 1306/2013, ώστε η ΚΑΠ να εξασφαλίζει μια περισσότερο ανθεκτική αγροτική δραστηριότητα έναντι των νέων γεωπολιτικών και κλιματικών προκλήσεων.
Αρμόδιες για την εφαρμογή της πολιτικής είναι οι εθνικές αρχές, στις οποίες παρέχεται ευελιξία, ώστε να υποβάλλουν αιτήματα σε περιπτώσεις ανωτέρας βίας ή έκτακτων περιστάσεων, για τις οποίες υποβάλλονται αποδεικτικά στοιχεία.
Ο Κανονισμός προβλέπει ότι κάθε χώρα πρέπει να διαθέτει Αρχή Πληρωμών με αποδεδειγμένη επάρκεια. Παράλληλα, επιβάλλει έλεγχο και πιστοποίηση από ανεξάρτητες Αρχές, ενώ συνιστάται η μείωση του αριθμού των Αρχών (σε πολλές χώρες υπάρχει μία Αρχή Πληρωμών για κάθε περιφέρεια) και - όπου αυτό για συνταγματικούς λόγους δεν είναι δυνατόν - απαιτείται η δημιουργία μιας κεντρικής, συντονιστικής Αρχής Πληρωμών και Ελέγχου. Σε αυτήν πρέπει να αναφέρονται και οι ιδιωτικές υπηρεσίες πιστοποίησης.
Η οργάνωση των Αρχών Ελέγχου ανήκει στα κράτη - μέλη, που πρέπει να μεριμνούν για την επάρκειά τους.
Αυτό σημαίνει πως αν ο ΟΠΕΚΕΠΕ δεν κατάφερε να φέρει σε πέρας την αποστολή του, η κυβέρνηση είχε κάθε δικαίωμα να αντιμετωπίσει το θέμα με τον τρόπο που η ίδια έκρινε, δηλαδή τη μεταφορά της σημαντικής αυτής λειτουργίας στην ΑΑΔΕ.
(Και πώς να ανταποκριθεί ο ΟΠΕΚΕΠΕ στις υποχρεώσεις του όταν, όπως διαπιστώνουμε μέσω εξεταστικής επιτροπής, όλοι τσακώνονταν μεταξύ τους;)
Κάθε κράτος είναι υποχρεωμένο να διενεργεί τους ελέγχους και να καταβάλλει τις επιδοτήσεις εγκαίρως, διαφορετικά υπονομεύεται ο ίδιος ο σκοπός της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.
Αυτό σημαίνει ότι οι έλεγχοι πρέπει να ολοκληρώνονται με ταχύτητα από τις αρμόδιες υπηρεσίες - και όχι να διαρκούν επ’ άπειρον!
Στο μεταξύ, ο Κανονισμός επιτρέπει την (αναγκαία για την επίτευξη του σκοπού) δημοσιοποίηση πληροφοριών για τους επωφελούμενους, προκειμένου να επιτυγχάνεται ο σκοπός του δημόσιου ελέγχου ως προς τη χρήση των ευρωπαϊκών κονδυλίων.
Όπως αναφέρεται η δημοσιοποίηση διευκολύνει τον έλεγχο πιθανών καταχρήσεων, σύγκρουσης συμφερόντων και διαφθοράς.
Η Επιτροπή μπορεί να αναστείλει πληρωμές
Σύμφωνα πάντα με τον Κανονισμό, όταν τα έγγραφα δεν υποβάλλονται εγκαίρως και όταν εγκαίρως δεν ελέγχεται η επιλεξιμότητα των πληρωμών βάσει του Σχεδίου Δράσης μιας χώρας, η Επιτροπή μπορεί να αναστείλει τις πληρωμές και να διακόψει τη ροή χρηματοδότησης.
Βάσει της αρχής της «αμοιβαίας διαχείρισης» (από κοινού διαχείριση των χρηματοδοτικών προγραμμάτων από την ΕΕ και τα κράτη - μέλη), η Επιτροπή ελέγχει αν οι Αρχές των κρατών - μελών διαχειρίζονται σωστά τα κονδύλια. Ο έλεγχος πρέπει να γίνεται από μία ανεξάρτητη πιστοποιημένη Αρχή.
Προβλέπεται επίσης ότι στην περίπτωση σοβαρών ελλείψεων στη λειτουργία των κυβερνητικών θεσμών, η Επιτροπή ζητά από το κράτος - μέλος να υποβάλει ένα Σχέδιο Δράσης, που θα συμπεριλαμβάνει και μέτρα θεραπείας και θα αποφασιστεί σε συνεργασία με την Επιτροπή εντός δύο μηνών. Διαφορετικά η Επιτροπή θα επιβάλει αναστολή χρηματοδότησης.
Του Κανονισμού προηγήθηκε, τον Φεβρουάριο του 2021, έκθεση ευρωβουλευτών από την οποία προέκυπταν απάτες, διαφθορά και κακοδιαχείριση των ευρωπαϊκών αγροτικών κονδυλίων σε πολλές χώρες.
Οι ελεγκτές που δεν… επικοινωνούν και το… μαύρο πρόβατο
Το πρόβλημα δεν λύθηκε. Μόλις στις 15 Δεκεμβρίου (2025), στην έκθεσή του, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο ανέφερε σοβαρές ελλείψεις στην επικοινωνία και ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρμόδιων ελεγκτικών ευρωπαϊκών οργάνων.
Στην έκθεση αναφέρεται ότι μεταξύ του 2022 και του 2024 υποβλήθηκαν 27.000 καταγγελίες για απάτη στα αρμόδια ευρωπαϊκά όργανα και από αυτές για το ένα τρίτο (δηλαδή 9.000 περιπτώσεις) κρίθηκε σκόπιμο να κινηθεί έρευνα.
Δηλαδή συνολικά υπάρχουν 9.000 ενεργές έρευνες – αλλά η Ελλάδα έγινε το μαύρο πρόβατο.
Οι καταγγελίες διερευνώνται από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO), ενώ η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) είναι αρμόδια για τη διεξαγωγή διοικητικών ερευνών. Οι δύο αυτές υπηρεσίες υποστηρίζονται από τον Οργανισμό της ΕΕ για τη Συνεργασία στον Τομέα της Ποινικής Δικαιοσύνης (Eurojust) και τον Οργανισμό της ΕΕ για τη Συνεργασία στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (Europol), καθώς και από τις εθνικές αρχές.
Παρ’ όλα αυτά, η μεταξύ τους συνεργασία είναι ανεπαρκής και λίγες είναι οι υποθέσεις στις οποίες έχουν ανταλλάξει πληροφορίες και εργαστεί μαζί.
Αλλά ακόμη και σ’ αυτές τις περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι υπηρεσίες αυτές ζήτησαν ανάκτηση χρημάτων, η Επιτροπή δεν είναι σε θέση να παρακολουθεί την επιστροφή αυτών των χρημάτων.
Η Βαβυλωνία των Αρχών Πληρωμών στην Ευρώπη
Στο μεταξύ, στην Ισπανία λειτουργούν 18 Αρχές Πληρωμών, με συντονιστικό όργανο τη FEGA. Τα προβλήματα είναι και εκεί τα ίδια με αυτά που αντιμετωπίζουν οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες: Αστυφιλία, γήρανση του αγροτικού πληθυσμού και στροφή προς τις τουριστικές υπηρεσίες.
Στην Ιταλία, Συντονιστική Αρχή είναι η AGEA, ενώ υπάρχουν άλλες δέκα Αρχές Πληρωμών (ανάλογα με τις περιφέρειες και το είδος της καλλιέργειας).
Στην Ιρλανδία Αρχή Πληρωμών είναι το αρμόδιο υπουργείο, που όμως έχει δεχθεί κριτική από την Επιτροπή όσον αφορά στην εφαρμογή της ΚΑΠ και τις καθυστερήσεις στις πληρωμές των αγροτών.
Στη Γερμανία, Αρχή Πληρωμών είναι από το 1995 η BLE, με υποκαταστήματα σε διάφορες πόλεις.
Στη Γαλλία, αρμόδιο είναι το Υπουργείο Γεωργίας και Τροφίμων, που λειτουργεί στις διάφορες περιοχές μέσω των τοπικών γραφείων του.
Σε κάποιες χώρες, όπως η Κροατία, επικεφαλής της Αρχής είναι ο υπουργός Γεωργίας
Στην Αυστρία, η Agrarmarkt Austria (AMA) έχει στο παρελθόν ελεγχθεί για παράνομες κρατικές ενισχύσεις και ελλιπείς ελέγχους ως προς τον τρόπο εκτροφής των ζώων.
Στο Βέλγιο, υπάρχουν δύο Αρχές Πληρωμών – μία στη Φλαμανδική Περιοχή και μία στη Βαλλωνία. Το 2008 το Βέλγιο έχασε την δικαστική μάχη με την Κομισιόν, όταν κατηγορήθηκε για κατάχρηση αγροτικών κοινοτικών κονδυλίων. Είχαν τότε δηλωθεί μεγαλύτερες εκτάσεις από τις πραγματικές και η χώρα δεν κατάφερε να προσκομίσει τα αναγκαία στοιχεία.
Στη Δανία, το σύστημα πληρωμών ευνοεί τις μεγάλες αγροτικές ιδιοκτησίες με αποτέλεσμα οι μικρές επιχειρήσεις να κλείνουν. Ιστορικά, οι Αρχές της χώρας έχουν συχνά βρεθεί σε αντιπαράθεση με την Επιτροπή, με αποτέλεσμα επιστροφή κονδυλίων.
Οπότε… παρελαύνουν τα τρακτέρ!
Τα συμπεράσματα εξάγονται αβίαστα: Όλες οι ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν προβλήματα τόσο ως προς την λειτουργία των Αρχών Πληρωμών, όσο και ως προς την διαφάνεια.
Τα τρακτέρ παρελαύνουν μπροστά από το Κολοσσαίο στη Ρώμη, την Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι, την Πύλη του Βρανδεμβούργου στο Βερολίνο, έξω από τις συνεδριάσεις των Συνόδων Κορυφής στις Βρυξέλλες.
Οι ευρωπαϊκές ελεγκτικές αρχές δεν επικοινωνούν μεταξύ τους και δυσκολεύονται να συνεργαστούν.
Η Επιτροπή δεν διαθέτει μηχανισμό ελέγχου της επιστροφής χρημάτων μέσω των προστίμων.
Οι αγρότες δεν έχουν προσανατολιστεί σε νέες καλλιέργειες και δεν είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις νέες γεωπολιτικές και κλιματικές προκλήσεις.
Ο αγροτικός μετασχηματισμός στην Ευρώπη πηγαίνει με τον αραμπά, ενώ έπρεπε να τρέχει με ιλιγγιώδεις ταχύτητες.
Και όλα αυτά, την ώρα που ο ευρωπαϊκός αγροτικός προϋπολογισμός για την περίοδο 2021-2027 αγγίζει τα 400 δις ευρώ – περίπου το 30% του συνολικού ευρωπαϊκού προϋπολογισμού.
Τελικό συμπέρασμα: Οι αγρότες έχουν δίκιο, αλλά όχι για τους λόγους που διακηρύσσουν…
*Η Σοφία Βούλτεψη είναι Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, Ν.Δ., δημοσιογράφος
