30 Οκτωβρίου 1930, ακριβώς πριν από 95 χρόνια… Δεν είχαν καλά-καλά περάσει ούτε οκτώ χρόνια από τότε που η Σμύρνη καιγόταν, που οι Έλληνες της Μικρασίας εκριζώνονταν από τις προαιώνιες εστίες τους και πετάγονταν κυριολεκτικά στη θάλασσα… Για να έρθουν όσοι επιβίωσαν, γεμάτοι μνήμες, μίσος και εκδικητική διάθεση, στη μητέρα πατρίδα.
Τότε ακριβώς ο τιτάνας Ελευθέριος Βενιζέλος - στο πρόσφατο βιβλίο που του αφιέρωσα τον έχω κατηγορήσει για πολλά, κυρίως για τις τεράστιες εκπτώσεις στις ανθρώπινες ελευθερίες και για διαρκή ροπή σε εκτροπές και σε πραξικοπήματα, σχεδόν μετά από κάθε εκλογική ήττα του πλην εκείνης του 1920, ουδέποτε ωστόσο διανοήθηκα να του αμφισβητήσω την ιδιότητα του μεγάλου- υπέγραψε σύμφωνο φιλίας και συνεργασίας με τον «προαιώνιο εχθρό».
Η Ελλάδα παραιτείτο από κάθε αξίωση αποζημίωσης για τις εγκαταλελειμμένες περιουσίες των προσφύγων (στο πλαίσιο ενός ανισοβαρούς, εις βάρος μας, αποσβεστικού συμβιβασμού των αμοιβαίων απαιτήσεων), μάλιστα δε, ανελάμβανε αυτή να αποζημιώσει τους Τούρκους οι οποίοι, στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας για ανταλλαγή πληθυσμών, θα εγκατέλειπαν την πατρίδα μας που έως τότε ήταν και πατρίδα τους. Παράλληλα, ο Έλληνας πρωθυπουργός πρότεινε τον, κατά τους πρόσφυγες, «σφαγέα» Κεμάλ για νόμπελ ειρήνης!
Οπωσδήποτε, δε, αξίζει να τονισθεί πως η προώθηση από τον Βενιζέλο αυτής της πολιτικής για ειρηνική και φιλική συνύπαρξη με τη γείτονα έγινε όταν η πληθυσμιακή σχέση μεταξύ των δύο λαών ήταν ένα προς δύο και όχι ένα προς οκτώ, όπως σήμερα, όταν η Τουρκία δεν είχε τόσο αναπτύξει εθνική πολεμική βιομηχανία και όταν η χώρα μας -πλέον σήμερα χώρα μοναχοπαιδιών, άρα όχι και με ιδιαίτερη κοινωνική διαθεσιμότητα για πόλεμο- δεν είχε τόσο γηρασμένο πληθυσμό…
Με τη συμφωνία αυτή (που είχε ένα υπόστρωμα αμοιβαίου σεβασμού, λήθης και αλληλοσυγγνώμης μεταξύ των δύο γειτόνων-πρώην εχθρών -σημειωτέον πως ήδη το 1923 η Τουρκία είχε παραιτηθεί των αξιώσεών της για αποζημίωση, π.χ. με κατάσχεση του ελληνικού εμπορικού στόλου, αξιώσεων οι οποίες βασίζονταν στα αναγνωρισθέντα από το ελληνικό κράτος εγκλήματα πολέμου, τα διαπραχθέντα από τον εθνικό στρατό την περίοδο 1919-1922), η χώρα μας κέρδισε ένα τέταρτο του αιώνα ειρηνικής συμβίωσης με τη γείτονα.
Στη διάρκεια αυτής της φιλικής 25ετίας η Ελλάδα κέρδισε από την Τουρκία δύο πολύ σημαντικά ωφελήματα: Την αποδοχή του δικαιώματός μας, μολονότι αυτό δεν είχε προβλεφθεί στη συνθήκη του Μοντρέ, να επανεξοπλίσουμε Λήμνο και Σαμοθράκη… Και τη μη τουρκική εναντίωση στην παραχώρηση προς τη χώρα μας από την Ιταλία των Δωδεκανήσων… Οπωσδήποτε, δε, η συγκεκριμένη περίοδος των φιλικών σχέσεων θα διαρκούσε πολύ περισσότερο, αν δεν είχε υπάρξει η -καταγγελθείσα από τον Μαρκεζίνη- άκαιρη ανακίνηση του Κυπριακού στα μέσα της δεκαετίας του 1950.
Συμπέρασμα: Μεγάλοι πολιτικοί, τότε, αντελήφθησαν πως -για λόγους ιστορικούς, γεωπολιτικούς, καθαρά γεωγραφικούς κ.λπ.- οι ελληνοτουρκικές σχέσεις θα έπρεπε, με ενίοτε επώδυνες αμοιβαίες υποχωρήσεις, να θεμελιωθούν πάνω σε σχέσεις αλληλοκατανόησης, συνεννόησης των δύο χωρών και περιορισμού των εξοπλισμών. Μικροί πολιτικοί, σήμερα, πλειοδοτώντας στον εθνικισμό, κάνουν ή ζητούν να γίνεται η εξωτερική πολιτική με τα μάτια τους στραμμένα στο εσωτερικό ακροατήριο και με προσδοκία κάποιων εκλογικών ωφελημάτων. Χωρίς να αντιλαμβάνονται πως η στρατιωτική ισορροπία δεν μπορεί να ανατραπεί ποτέ υπέρ μας, απλώς οι εξοπλισμοί των δύο γειτόνων θα εξισορροπούν σε όλο και πιο υψηλό επίπεδο…
*Το νέο βιβλίο του καθηγητή Θανάση Διαμαντόπουλου «Οι πρωθυπουργοί της Μεταπολίτευσης: Μια περίοδος, 10 πρωθυπουργοί, 11 πρωθυπουργίες», των εκδόσεων Μεταίχμιο, θα βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία από τις 13 Νοεμβρίου.
