Ένα κόβεις δύο φυτρώνουν…Στο μύθο το τέρας είναι αθάνατο, αλλά με τον θαρραλέο άθλο καταστρέφεται…θέλει όμως διαρκή αγώνα και προσπάθεια γιατί τείνει να «κανονικοποιηθεί» το φαινόμενο και αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο κίνδυνο.
Η ακροδεξιά δεν είναι ένα παροδικό φαινόμενο, απότοκο παροδικών κοινωνικών εντάσεων. Συνιστά συστηματική αντισυστημική - αντιμεταρρυθμιστική αντίληψη με τακτική γνωστή, προσποιείται, δηλαδή, ότι είναι το «καινούργιο», το «αδιάφθορο», λατρεύει τις συνωμοσίες, καταγγέλλει τους πάντες, υπόσχεται το ανέφικτο. Η εν Ελλάδι ακροδεξιά διαθέτει περιορισμένη ιδεολογική συγκρότηση με κυρίαρχο το στοιχείο της αντίδρασης.
Η ακροδεξιά όντως διαγράφει μετά τη δεκαετία του '90 ανοδική πορεία σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, ακόμα κι εκεί όπου δεν είχε ερείσματα πριν. Μετά την κρίση του 2010 η πληγωμένη και χτυπημένη από την οικονομική κρίση κοινωνία φλέρταρε με την «εξαλλοσύνη». Εδώ και δύο χρόνια δύο απανωτές – και εν μέρει μόνο αναπάντεχες - παγκόσμιες κρίσεις (πανδημία – πόλεμος) οδηγούν ξανά εξαιτίας των προεκτάσεων τους (εγκλεισμός, ακρίβεια) σε μία κοινωνική αίσθηση Σισύφειας ατέρμονης επανάληψης των δύσκολων ημερών, που ανοίγει ξανά την κερκόπορτα ακροδεξιάς του λαϊκισμού που τάσσεται κατά πάντων και υπόσχεται τα πάντα και τα αντίθετά τους.
Μπορεί, μέσα από τους αντιεμβολιαστές, τους φιλοπουτινικούς και Λεπενικούς, η Ακροδεξιά να ενισχυθεί; Οι συνθήκες είναι ευμετάβλητες. Η ιστορική καταδίκη της ΧΑ, είναι ένα σημαντικό ανασταλτικό γεγονός. Λείπει, επίσης, το πρόσωπο που θα μπορούσε να ενώσει όλα τα νεοφασιστικά, εθνικιστικά στοιχεία κάτω από ενιαία ηγεσία. Ο κίνδυνος, ωστόσο, δεν είναι μικρός: τόσο οι συνθήκες ακρίβειας όσο και οι ρηγματώσεις που δημιουργούνται εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, μπορούν να δημιουργήσουν εκ νέου πρόσφορο έδαφος για την ακροδεξιά και τον τοξικό λόγο. Το αντιεμβολιαστικό κίνημα ήταν περιθωριακό και περιορισμένο σε συγκεκριμένο ακραίο κοινό. Η ακρίβεια όμως, αφορά τους πάντες. Είναι πιο εύκολο να επενδύσει κάποιος στην απόγνωση της ακρίβειας παρά στην εξασθενημένη πλέον ανησυχία της εμβολιαστικής βελόνας.
Το 2022 δεν είναι 2011. Το θυμικό το 2011 έτεμνε εγκάρσια την κοινωνία και δημιούργησε χαοτικές πολιτικές συνθήκες. Το θυμικό το 2022 βιώνει την ακρίβεια, την πανδημία και την αγωνία της καθημερινότητας, διαθέτει, όμως, και το σωτήριο ψυχικό απόθεμα του παθήματος – μαθήματος των παλαιότερων επιλογών του παράλογου. Σήμερα οι επιλογές που συζητούν κερδίζουν εκείνες που κραυγάζουν. Ο κίνδυνος όμως, πάντα ελλοχεύει γιατί οι αντοχές δεν είναι δεδομένες. Όταν χάνεις την ψυχραιμία σου και επικρατεί το έξαλλο, παύεις να έχεις ιδέες, ενεργοποιείται το καθαρό θυμικό και σε αυτό ανθεί ξανά ο λαϊκισμός.
Το 2020 ήταν η 15η συνεχής χρονιά που καταγράφηκε υποχώρηση της δημοκρατίας στον πλανήτη. Λιγότερος από τον μισό πληθυσμό του κόσμου (το 45,7%) ζούσε «σε δημοκρατία» το 2021. Αν συνεχιστεί η τάση αυτή και τα επόμενα χρόνια θα επηρεάσει όχι μόνο τις αναδυόμενες δημοκρατίες, αλλά και εκείνες που έχουν σταθερότερα θεμέλια. Η διατήρηση του δημοκρατικού σφρίγους και της έμφασης στον πολίτη στον άκρως πολυτασικό και μεταβαλλόμενο κόσμο, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα των Θεσμών και των πολιτικών να προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες και να παραμένουν ανθεκτικοί απέναντι στις προκλήσεις που θα είναι διαρκείς τα επόμενα χρόνια και έως ότου αναδυθεί ο νέος κόσμος που κυοφορείται στη μεταπανδημική – μεταπολεμική εποχή που θα προκύψει αναμφισβήτητα.
Το Κράτος Δικαίου στην Ελλάδα έδειξε τις αντοχές του και την ισχύ του καταδικάζοντας την εγκληματική Χρυσή Αυγή και αποβάλλοντας ακροδεξιά στοιχεία από το προσκήνιο. Όμως, χρειάζεται προσοχή. Διαρκώς. Μπορεί η ιστορία των «Αγανακτισμένων» να μην επαναληφθεί, όμως, είναι εμφανές ότι η πολιτική ως σύστημα ιδεών και προτάσεων βελτίωσης της ζωής των πολιτών χρειάζεται επαναπροσδιορισμό προτεραιοτήτων και κυρίως χρειάζεται «εμπιστοσύνη». Η ακροδεξιά και κάθε παρασιτικό άκρο υποχωρεί μπροστά στο τείχος της εμπιστοσύνης με το οποίο οι πολίτες θωρακίζουν το πολιτικό σύστημα, τους Θεσμούς και τη Δημοκρατία.
Η Κυβέρνηση διαχειρίζεται αλλεπάλληλες κρίσεις επί 25 μήνες διαρκώς (Έβρος, πανδημία, Τουρκία, ενεργειακή κρίση, Πόλεμος) σε μία πρωτοφανή συγκυρία και διατηρεί την εμπιστοσύνη των πολιτών γιατί πράττει με βάση τη λογική, όχι το θυμικό, με γνώμονα τον σεβασμό στον πολίτη και τους Θεσμούς και όχι το εφήμερο κέρδος. Αυτό αναγνωρίζεται από τους πολίτες, αλλά δεν είναι το μείζον. Το μείζον είναι η εμπέδωση του σεβασμού στους Θεσμούς και τη λειτουργία τους ανεξαρτήτως μικρομματικών υπολογισμών. Αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη ως τώρα παρακαταθήκη του Πρωθυπουργού και αυτό εγγυάται την απόρριψη της ακροδεξιάς και κάθε άκρου ως επιλογή.
*O Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι Ειδικός Γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού
