Του Σταύρου Πετρολέκα
Χωρίς αμφιβολία, τους τελευταίους δώδεκα μήνες σημειώνεται μια αξιοσημείωτη κινητικότητα στους χειρισμούς της υπόθεσης εξερεύνησης γηγενών πηγών πετρελαίου/φυσικού αερίου (ΦΑ)... όπως και σε ορισμένα ευρύτερα γεωπολιτικά παρακλάδια που την συνοδεύουν.
Επιτέλους, γιατί ύστερα από δυόμισι εντελώς χαμένα χρόνια, τι με τη επιχειρούμενη καθεστωτική αλλαγή [μέσω Ρωσίας, Βενεζουέλας και της «ΔΕΠΕΝΕ ΑΕ» (Δημόσια Επιχείρηση Ενεργειακών Επενδύσεων ΑΕ)] της εποχής Λαφαζάνη, τί με την εσκεμμένη αβελτηρία της περιόδου Σκουρλέτη, η υπόθεση αυτή, η μεγαλύτερη - άν σταθουμε τυχεροί - όλων των προσδοκώμενων αναπτυξιακών επενδύσεων στον τόπο και με απείρως μεγαλύτερη απόδοση πλούτου, άρχισε να ζωντανεύει ξανά κατά τη θητεία Σταθάκη στο ΥΠΕΝ. Όχι επειδή ο Σταθάκης είναι λίγο πιο «μυαλωμένος» από τους Συριζαίους προκατόχους του (φαίνεται τουλάχιστον ίσως να έχει λιγότερες ιδεοληψίες). Αλλά κυρίως γιατί το Μαξίμου αποφάσισε- υπό όρους βέβαια και προϋποθέσεις - ότι μπορεί να αρχίσει να μοιάζει σαν κάπως πιό φιλικό προς υποψήφιες ξένες επενδύσεις. …. Να μοιάζει μόνο, γιατί ταυτόχρονα, μαζί με το υπόλοιπο κόμμα, παραμένει στον αστερισμό των...τσακιδίων, (όπως μαρτυρούν οι πρόσφατες παλινωδίες στις Σκουριές και το Ελληνικό).
Πάντως δεν είναι τυχαίο πώς αυτή η βαθμιαία μεταβολή στην «περπατησιά» (γιατί δεν είναι βέβαιο ότι άλλαξε ρότα) της κυβέρνησης στην αναζήτηση πετρελαίου/ΦΑ, ανιχνεύτηκε από νωρίς (Μάρτιο/Απρίλιο) από την ΝΔ (Χατζηδάκη) και το ΔΗΣΥ (Μανιάτη). Και σε μια σειρά από συνέδρια και ημερίδες τοποθετήθησαν, εμμέσως πλην σαφώς, υποστηρικτικά απέναντι της. Κάτι εντελώς πρωτόγνωρο και άκρως θετικό στην ταλαιπωρημένη ιστορία των Ελληνικών πετρελαίων.
Στο άρθρο που ακολουθεί θα επιχειρηθεί να δοθεί, εντελώς περιληπτικά, μια κριτική επισκόπηση/εξήγηση της νέας αυτής κινητικότητας. Το κείμενο χωρίζεται σε δύο μέρη.
Το πρώτο μέρος ξεκινά με μιά λιτή περιγραφή των συνοδευτικών γεωπολιτικών «παρακλάδιων» της καθ'ημας τοπικής αγοράς υδρογονανθράκων. Τουτέστιν, αφ'ενος με την αλλαγή συμπεριφοράς της Ελλάδος στη πολιτική διαμόρφωσης των Ευρωπαϊκών Κυρώσεων έναντι της Ρωσίας, συνδυαστικά όμως - όσο περίεργο κι'αν φαίνεται - με τη δημιουργία πλωτής υποδομής επαναεριοποίησης LNG/υγροποιημένου ΦΑ στην Αλεξανδρούπολη (FSRU/Floating Storage & Regasification Unit). Αφ ετέρου, με τις τρέχουσες εξελίξεις περί των αγωγών μεγάλων αποστάσεων, TAP, επεκτάσεις του Turk Stream και East Med.
Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται μιά σύντομη καταγραφή των βασικών νέων δράσεων στον τομέα τους τελευταίους δώδεκα περίπου μήνες, συνοδευόμενη με μιά έξ ίσου λιτή κριτική επισήμανση και σύσταση βελτίωσης τών όποιων προβλημάτων ή/και ελλείψεων υπάρχουν.
- - Κυρώσεις / FSRU Αλεξανδρούπολης
Παρά τις διαφορετικές γενεσιουργές αιτίες, τόσο της πολιτικής Κυρώσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) – που επιβάλλονται, μαζί με τις Αμερικανικές, ανελλειπώς από τα μέσα του 2014 λόγω της Ρώσικής εμπλοκής στις εχθροπραξίες στην ανατολική Oυκρανία και την εισβολή/κατοχή της Κριμαίας, όσο της βαθμιαίας υλοποίησης του FSRU στη Αλεξανδρούπολη - ακροτελεύτιο τμήμα (μέσω διακλάδωσης με τον αγωγό ΙGB) του υπο-κατασκευή Κοινοτικού άξονα διασυνδετήρων μεταφοράς ΦΑ μεταξύ Βαλτικής και Αδριατικής/Αιγαίου -, συνάδουν και τα δύο με τον ευρύτερο πολιτικό στόχο της διαφοροποίησης των ενεργειακών πηγών, και δή, της χειραφέτησης της ΕΕ από την υφιστάμενη μεγάλη εξάρτηση από τις Ρωσικές εισαγωγές ΦΑ.
Μέσω των Κυρώσεων, γιατί άμεσα, αλλά ιδίως σε βάθος χρόνου, επηρεάζουν το παραγωγικό Ρωσικό ενεργειακό γίγνεσθαι. Μέσω του FSRU Αλεξανδρούπολης, γιατί αποτελεί (μικρό μεν αλλά σημαντικό) μέρος μιας σπονδυλωτής Ενωσιακής κάθετης σφήνας μεταφοράς ΦΑ, κατεύθυνσης Βορρά-Νότου, ενάντια στους οριζόντιους διαδρόμους Ανατολής-Δύσης των μεγάλων Ρωσικών αγωγών που ηγεμονεύουν σχεδόν αποκλειστικά στην ενεργειακή τροφοδοσία στον Ανατολικο-Ευρωπαϊκού χώρο.
(α) Κυρώσεις - Από την αρχή της ανάληψης της εξουσίας των Συριζανέλ, η κυβέρνηση προσπαθούσε να αμβλύνει ποικιλοτρόπως την ισχύ αυτών των Κυρώσεων στα κοινοτικά fora και Συμβούλια Κορυφής, ταυτιζόμενη ενίοτε με τις τοποθετήσεις της κα Le Pen και άλλων ετερόκλητων συμμάχων του Πούτιν. Δεν εισέπραξε, παρά ταύτα, κανένα ανταποδοτικό όφελος από την Ρωσία. Το μόνο που κατάφερε ήτο να προκαλέσει την μήνιν των περισσότερων Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, αλλά κυρίως, να τροφοδοτίσει ακόμη περισσότερο, την δυσπιστία και επιφυλακτική διάθεση ξένων επενδυτών για άμεση μεγάλη επενδυτική δραστηριότητα στον τόπο.
Από την Άνοιξη όμως φέτος, καθρεπτίζοντας μια βαθμιαία υποβίβαση του προηγούμενου, ιδίως επί υπουργίας Λαφαζάνη, υψηλού επιπέδου των Ελληνο-Ρωσικών ενεργειακών σχέσεων, στις σχετικές συνεδριάσεις των Coreper και ιδίως στο Συμβούλιο Κορυφής στα τέλη Ιουλίου, η Ελλάδα υπήρξε μοντέλο Ευρωπαϊκής συνεργασίας και συνεννόησης. Και βεβαίως συμφώνησε με την νέα χρονική επέκταση εφαρμογής των Κυρώσεων που υιοθετήθηκε τότε χωρίς ίχνος διαμαρτυρίας....προς ικανοποίηση φίλων και συμμάχων. Αμβλύνοντας έτσι κάπως τις αρνητικές εντυπώσεις από την μέχρι τούδε συμπεριφορά της και στο σκέλος αυτό της Ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής.
(β) FSRU – Το σχέδιο FSRU Αλεξανδρούπολης, θα καθιστά την Ελλάδα πύλη εισόδου LNG στις αγορές της Νοτιά-Ανατολικής Ευρώπης, εναλλακτική πηγή τροφοδοσίας των έναντι της ηγεμονικής, σχεδόν αποκλειστικής, θέσης των Ρωσικών ροών. Το σχέδιο οδεύει - επιτέλους - προς υλοποίηση (παρά την δυσφορία των φορέων της Ρεβυθούσας), τόσο λόγω εισόδου νέων ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων, όσο και λόγω της ένταξη του – μαζί με το (συμπληρωματικό) ιδιωτικό έργο δημιουργίας Υπόγειας Αποθήκης ΦΑ στο εξαντλημένο κοίτασμα της Νότιας Καβάλας - στον Κατάλογο Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (PCI) της ΕΕ. Πράγμα που θα προσφέρει μεν μερική χρηματοδότηση, προσδίδει όμως στην κατασκευή και λειτουργία του έργου, την ασφάλεια Ευρωπαϊκών κανονισμών και προδιαγραφών.
Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση που συχνά υποτιμάται. Το FSRU Αλεξανδρούπολης δεν είναι το μοναδικό νέου τύπου εγχείρημα στον χώρο του ΦΑ στο ευρύτερή περιοχή. Μας πρόλαβαν στην κατάταξη των PCI πρόπερσι η Κροατία, αλλά και η Κύπρος, όπου ήδη προετοιμάζεται, με συμβολή του Προγράμματος CEF (Ταμείο Ευρωπαϊκής Διασύνδεσης /Connecting Europe Facility) η κατασκευή ομοίων εγκαταστάσεων FSRU, αντιστοίχως στη νήσο Krk και στο Βασιλικό. Ταυτόχρονα ο Λίβανος προγραμματίζει να μισθώσει τρίες μικρές πλωτές πλατφόρμες FSRU, προκειμένου να τροφοδοτήσει τις χρόνιες ελλείψεις τροφοδοσίας των σταθμών παραγωγής ηλεκτρισμού.
Και δεν πρέπει να μας διαφύγει πως στην Τουρκία λειτουργεί από το 2016, σταθμός FSRU στο Aliaga, βόρεια της Σμύρνης (που έχει ήδη δεχθεί φέτος δύο φορτία LNG εξ Αμερικής), ενώ προγραμματίζονται άλλες δύο μονάδες FRSU, μία στο Ereglisi στη θάλασσα του Μαρμαρά (κοντά στην Κωσταντινούπολη) και μία στο Iskenderun (Αλεξανδρέττα) στα νοτιο-ανατολικά πάραλια της χώρας .
Η δημιουργία των νέων αυτών υποδομών είναι απόρροια της αυξανόμενης σπουδαιότητας του ΦΑ τόσο στην ηλεκτροπαραγωγή όσο και στην εμπορική και οικιακή χρήση, η καύση του οποίου - μη το ξεχνάμε αυτό - παράγει 60% λιγότερο μόλυνση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα από το λιθάνθρακα/λιγνίτη. Ειδικά δε στο LNG, προβλέπεται διεθνώς, εκθετική περαιτέρω αύξηση της ζήτησης, ακόμη και στις παράκτιες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Έτσι τα FSRU θα επιτρέψoυν πολλαπλή διοχέτευση LNG/ΦΑ και στις αγορές των χωρών αυτών, δυνατότητές που δεν υπήρχαν καν πριν, ούτε ως σκέψη.
Διοχέτευση όμως - και εδώ είναι το σημαντικό - όχι μόνο από προμηθευτές της παγκόσμιας αγοράς, της Αμερικής συμπεριλαμβανομένης, αλλά και από την ίδια την τοπική παραγωγή της Ανατολικής Μεσογείου. Πιθανώς την υφιστάμενη παραγωγή, αλλά κυρίως την μελλοντική, αν οι νέες γεωτρήσεις στα σχετικώς απομακρυσμένα υπεράκτια Κυπριακά τεμάχια 10 και 6, (αλλά και ίσως αυτά της Ελλάδος, ειδικά στα νότια/δυτικά θαλάσσια οικόπεδα της Κρήτης) είναι επιτυχής. Διότι είτε μέσω πρόσβασης στις υπάρχουσες χερσαίες εγκαταστάσεις υγροποίησης (σταθμούς Idku & Damietta στην Αίγυπτο ), είτε υιοθέτησης της λύσης που προσφέρει η ανερχόμενη νέας γενιάς καινοτομία των FLNG (Πλωτή -επιτόπια του κοιτάσματος - βάση άμεσης υγροποίησης, αποθήκευσης και εκφόρτωσης ΦΑ), η τοπική αυτή παραγωγή θα μπορεί να καλύπτει σε ανταγωνιστικές διεθνώς τιμές την ζήτηση στις περιφερειακές της αγορές, ακριβώς λόγω γεωγραφικής γειτνίασης και σμίκρυνσης του χρόνου παράδοσης, παράγοντες που επηρεάζουν σημαντικά το κόστος μεταφοράς.
Και η δυνατότητα αυτή προσδίδει ευκαιρίες – αλλά και διλήμματα – επιχειρηματικά άλλα και γεω-στρατηγικά, που δεν έχουν ακόμη προσμετρηθεί σοβαρά στο “calculus” των Ελληνικών ενεργειακών επιλογών.
- - Αγωγοί TAP, επεκτάση Turk Stream και East Med:
Τρεις είναι οι μεγάλοι αγωγοί ΦΑ μακρυνών αποστάσεων όπου εμπλέκεται η Ελλάδα:
Πρώτον, ο αρχικά Ελβετικής εμπνεύσεως, αγωγός Trans Adriatic Pipeline (ΤΑΡ) ετήσιας μεταφορικής δυναμικότητας 10 >20 Δκμ. Aποτελεί μέρος των αγωγών μεταφοράς ΦΑ, από το πελώριο παράκτιο Αζέρικο κοίτασμα Shah Deniz (1.1Τρις βεβαιωμένα αποθέματα ΦΑ) στην Κασπία Θάλασσα μέχρι τη Νότια Ιταλία. Είναι η μήκους 882 χλμ επέκταση, μέσω Ελλάδας (550 χλμ), Αλβανίας (219 χλμ), Αδριατικής (υποθαλάσσια 105 χλμ) και Ιταλίας (8χλμ), των αγωγών TANAP/SCP αντιστοίχως της Τουρκίας και Γεωργίας-Αζερμπαϊζάν.
Δεύτερον, την σχεδιαζόμενη επέκταση ενός εκ των δύο παράλληλων υποθαλάσσιων αγωγών του Τurk Stream, ισόποσης δυναμικότητας 15.7Δκμ ετησίως ο καθένας, που διασχίζουν την Μαύρη Θάλασσα μεταξύ της ΝΑ Ρωσίας και τα Τουρκο-Θρακικά παράλια (910 χλμ), και κατόπιν χερσαίως (145 χλμ) τερματίζουν στο Lϋleburgas, στα μέσα της Θράκης. Εκεί το ένα σκέλος του αγωγού θα συνδεθεί με το εσωτερικό δίκτυο ΦΑ της Τουρκίας. Το έτερο σκέλος, είτε θα συνεχίσει (υπογείως) την διαδρομή του μέχρι την Ipsala/Κήπους στα Ελληνοτουρκικά σύνορα, προκειμένου να φτάσει μέχρι τη Θεσπρωτία και Ιταλία, μέσω του (Ελληνο-Ιταλικού) σχεδίου υποθαλάσσιου αγωγου IGI Ποσειδών, είτε θα οδεύσει μέσω Βουλγαρίας, Σερβίας, Κροατίας ή/και Ουγγαρίας γιά να τερματίσει πιθανώς στον κόμβο ΦΑ Βaumgarten Βιέννη/Αυστρία (που ανήκει κατά 50% σε θυγατρικές της Gazprom).
Τρίτον, το σχέδιο αγωγου East Mediterranean Pipeline (East Med), με ετήσια μεταφορική δυνατότητα περίπου 14 Δκμ, μήκος 1, 875 χλμ, εκ των οποίων τα 1,385 χλμ είναι υποθαλάσσιας διαδρομής στην Μεσόγειο και -μέσω του Ποσειδώνος - στο Ιόνιο Πέλαγος, και άλλα 490 χλμ χερσαία όδευση διά της ηπειρωτικής Ελλάδος. Σκοπεύει να μεταφέρει από το 2025 ΦΑ από διάφορες πηγές της Ανατολικής Μεσογείου, προς τα Ιταλικά και Ευρωπαϊκά δίκτυα ΦΑ.
Είναι χρήσιμο να ξεκαθαρισθούν ορισμένα πράγματα περί των αγωγών αυτών από την αρχή. Να το πούμε όμως απλά. Ο αγωγός ΤΑΡ είναι καθαρά ιδιωτικού χαρακτήρα εγχείρημα, ιδιοκτησίας σήμερα της ΒΡ (20%), SOCAR (20%), Snam (20%), Fluxys (19%), Enagas (16%) and Axpo (5%). Ητο και παραμένει δηλαδή καθαρά business, και υλοποιείται ήδη, έχοντας κλείσει και τις πρώτες συμφωνίες πώλησης. Οι προτεινόμενοι αγωγοί (Επεκτάσεις) Turk Stream και East Med, είναι κρατικά πολιτικά σχέδια....και παραμένουν, εδώ και χρόνια, ακόμη σχέδια.
(α) - ΤΑΡ – Περίπου το 85% της χερσαίας όδευσης του αγωγού στην Ελλάδα και Αλβανία θα έχει προετοιμασθεί έως το τέλος του χρόνου, ενώ περίπου 75% των σωληνοαγωγών (32,000 στη Ελλάδα, 13,000 στην Αλβανία) βρίσκονται έτοιμοι προς εγκατάσταση. Να σημειωθεί ότι αυτή η προετοιμασία του εδάφους δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Οχι τόσο από τεχνικής πλευράς, όσο από την μεριά των αναγκαίων διευθετήσεων με χιλιάδες ιδιοκτήτες γής και δεκάδες κοινοτικούς και τοπικούς φορείς προκειμένου να διαμορφωθεί η τελική, αδειοδότηση, δρομολόγηση και χάραξη της όδευσης. Υπόθεση που απαίτησε (στην Ελλάδα) πολλές χιλιάδες ώρες ιδιωτικών επισκέψεων, δημόσιων συναντήσεων και παρουσιάσων, κτλ. εκ μέρους των στελεχών του αγωγού![1].
Η τελική αποπεράτωση του όλου έργου (ΤΑΡ, TΑΝΑΡ και SCΡ) μήκους περίπου 2,750 χλμ, αναμένεται αρχές του 2020 με το συνολικό κόστος να ανέρχεται περίπου σε $45 εκατ. Ωστόσο, οι πρώτες ροές ΦΑ απο την Κασπία προς την Τουρκία και την Ελλάδα θα ξεκινήσουν από τα τέλη του 2018.
(β) - Επέκταση Turk Stream – Το Turk Stream, ιδιοκτησίας της κρατική Gazprom, είναι ο σχεδόν ομόλογος διάδοχος του ακυρωθέντος σχεδίου South Stream, σύλλημα αρχικώς των Πούτιν- Μπερλουσκόνι από το 2005. Προέκυψε από την συνεχή εμμονή του Πούτιν να παρακάμψει την Ουκρανία, ως πέρασμα των ροών Ρωσικού ΦΑ, εμμονή που προϋπήρχε πολύ προ των γεγονότων της Κριμαίας/Ανατολικής Ουκρανίας. Οδήγησε την Ρωσία σε μια εφόρμηση προς τις Ευρωπαϊκές αγορές μαζί με το έτερο – και και πολύ μεγαλύτερης μεταφορικής δυνατότητας (55 Διςκμ ετησίως) – αγωγό Nord Stream 2 (ΝS2), δίδυμο του υποθαλάσσιου αγωγού ΝS1 μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας που λειτουργεί από το 2011.
Ο Τurk Stream θα τερματίσει στην Τουρκία, δηλαδή σε μη-Ευρωπαϊκό έδαφος, αντί της Βουλγαρίας όπως προβλέπετο γιά το South Stream....Άρα δεν είναι υπόλογος συμμόρφωσης με τους κανόνες φιλελευθεροποίησης της Ευρωπαϊκής ενεργειακής νομοθεσίας, γνωστής ως Τρίτο Ενεργειακό Πακέτο (κυρίως αφ'ενός, το λεγόμενο «unbundling», δηλαδή το διαχωρισμό δραστηριοτήτων εμπορίας και προμήθειας, αφ΄έτερου, επιτρέπουν την πρόσβαση τρίτων στις δραστηριότητες μεταφοράς και διανομής των εν λόγω υποδομών)
Μέχρις εδώ όλα καλά, και πράγματι, ο Turk Stream βρίσκεται σήμερα σε κατασκευαστικό οργασμό έχοντας αποπερατώσει περίπου το 45% του υποβρύχιου τμήματος, με χρόνο ολοκλήρωσης αρχές του 2019 και συνολικό κόστος κατασκευής να φθάνει τα €13.6 δις.
Το πρόβλημα, ή μάλλον τα προβλήματα, ξεκινούν από την στιγμή που επιζητείται επέκταση σε Ευρωπαϊκό έδαφος, με όδευση είτε μέσω Ελλάδος προς Ιταλία (γνωστή - από εποχής Λαφαζάνη - ως Greek Stream), είτε μέσω Βουλγαρίας προς την Βιέννη/Αυστρία. Δεν προχωρά όμως ούτε η μία ούτε η άλλη εκδοχή και αυτό, εντελώς επιγραμματικά, για τρείς κυρίως λογους:
Πρώτον, γιατί συνεχίζεται η δυσκολία εξεύρεσης συμφωνίας μεταξύ της Επιτροπής ΕΕ και της Gazprom ως προς την συμμόρφωση της τελευταίας προς τα θέσφαστα του Τρίτου Πακέτου. Δυσκολία που συσχετίζεται πλέον και με την παρατεταμένη απουσία ομοφωνίας εντός της ΕΕ για τον τρόπο αντιμετώπισης του έτερου NS2. Γεγονός που υποχρέωσε τον Ρώσο ΥΠΕΞ, μόλις στα τέλη Οκτωβρίου και για δεύτερη φορά σ'ενα χρόνο, να δηλώσει ότι «... η παροχή εγγυήσεων από τις Βρυξέλλες είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την όποια επέκταση του Turkish Stream προς τις χώρες της ΕΕ».
Δεύτερον, δεν έχει εξασφαλισθεί η χρηματοδότηση των δυνητικών επεκτάσεων. Ειδικά δε στην περίπτωση της Βαλκανικής όδευσης, - που υποστηρίζεσαι σθεναρά από Σερβία και Ουγγαρία και προτιμάται από την Τουρκία - όχι μόνο δεν έχουν εξευρεθεί οι πόροι, άλλα ούτε καν έχει προσδιορισθεί το ύψος των απαιτούμενων δαπανών.
Τρίτον, από τον περασμένο Αύγουστο, έχει προκύψει καινούργια αβεβαιότητα ως προς τις όποιες επεκτάσεις του Turk Stream. Πρόκειται για την απειλή των νέων Αμερικανικών κυρώσεων (CAATSA), ψηφισμένες μάλιστα από το σύνολο σχεδόν της Αμερικανικής Βουλής, ως αντίδραση στις αποκαλύψεις περί Ρωσικής εμπνεύσεως παρέμβαση μέσω κυβερνοχώρου στις περσινές Αμερικανικές εκλογές. Οι σκληρές αυτές κυρώσεις, εκτελεστέες ανεξαρτήτως ενδεχόμενων ενστάσεων της ΕΕ, αφορούν όλα τα νέα ενεργειακά σχέδια όπου η Ρωσική συμμετοχή υπερβαίνει το 33%, με ειδική αναφορά (και ονομαστική στην περίπτωση του NS2) σε σχέδια ή επενδύσεις που υποστηρίζουν τη Ρωσία στην κατασκευή εξαγωγικών ενεργειακων αγωγών.
Καταλαβαίνει κανείς πλέον ότι τα πάντα σχετικά με την Ευρωπαϊκή επέκταση του Turk Stream βρίσκονται στο αέρα. Παρά τις πολυάριθμες συναντήσεις, Διασκέψεις, Μνημόνια Υποστήριξης και Διακηρύξεις μεταξύ των πολλών ενδιαφέρομένων κρατών, Ιταλίας και Ρωσίας πρωτίστως, όλα τώρα εξαρτώνται από τις τελικές στάσεις που θα κρατήσουν οι ΗΠΑ και η Επιτροπή/ΕΕ ως προς το μέλλον του αγωγού αυτού (και του ΝS2). .....Και αυτές δεν φαίνεται ότι θα προκύψουν καθόλου σύντομα.
(γ) - East Med – Η αρχική πρόταση του αγωγού προήλθε, το 2003, από τους συν-ιδιοκτήτες του IGI Ποσειδών, την Ιταλικο-Γαλλική Edison και την ΔΕΠΑ. Χρηστικά όμως λειτούργησε ως αποτύπωση στον ενεργειακό κλάδο του στόχου της Ελληνικής διπλωματίας για ενιαία σύνδεση των ροών των καινούργιων μεγάλων ανακαλύψεων ΦΑ στα Ισραηλινά κοιτάσματα (κυρίως του Λεβιάθαν - 470 Δις βεβαιωμένα απολήψημα κμ), μαζί με τις τότε προσδοκίες εντοπισμού σημαντικών Κυπριακών αποθεμάτων (αρχικώς στο πεδίο Αφροδίτη, στην συνέχεια και άλλων), αλλά και με τις όποιες ανακαλύψεις θα προέκυπταν νότια της Κρήτης (και πιθανώς στο ΑΟΖ του Λιβάνου). Σύνδεση όλων αυτών των Λεβαντίνικων (και Κρητικών) ροών, κατευθυνομένων μέσω ηπειρωτικής Ελλάδος, και διά του υποθαλάσσιου αγωγού Ποσειδώνα στο Ιόνιο, προς την Ιταλία/Ευρώπη. Και αυτό, προκειμένου να αποτραπεί η διοχέτευσή των διά μέσω της Τουρκίας, είτε προς την Ευρώπη, ή προς ιδία Τουρκική χρήση.
Η διπλωματία αυτή απέδωσε πολιτικούς καρπούς. Γρήγορα το East Med, εντάχθηκε στο PCI και χρηματοδοτήθηκαν οι πρώτες προπαρασκευαστικές μελέτες. Υπήρξε δε και ο καταλύτης σύσφιξης σχέσεων μεταξύ Ελλάδος/Κύπρος και Ισραήλ, συγκυριακά, λόγω της (τότε) επιδείνωσης των Τουρκο-Ισραηλινών σχέσεων, πραγματιστικά, όμως λόγω της Ισραηλινής ανάγκης να βρεθεί ασφαλή δίοδος εμπορικής εξαγωγής των πλούσιων αποθεμάτων του Λεβιάθαν. Οι τριμερείς αυτές σχέσεις ενισχύθηκαν περαιτέρω μετά τον εντοπισμό/επιβεβαίωση όγκου ΦΑ στο πεδίο Αφροδίτη του τεμάχιου 12 του Κυπριακού ΑΟΖ (130 Δκμ), πεδίο που γειτνιάζει με το Λεβιάθαν. Και ενεργοποιήθηκε πιο έντονα η συμμετοχή της Ιταλίας στο σχήμα, δοθέντος του ενδιαφέροντος που προκάλεσε η επιλογή (και) της ΕΝΙ στις τότε μελλούμενες εξερευνήσεις σε διάφορα Κυπριακά υδάτινα τεμάχια.
Η ύφανση καλών νέων διπλωματικών σχέσεων, στηριζόμενων στην από κοινού προώθηση του East Med, δεν βρήκαν ωστόσο όμοια αποτύπωση στον πεδίο υλοποίησης του αγωγού. Βεβαίως πραγματώθησαν σειρά επιπλέον οικονομικό-τεχνικών μελετών σκοπιμότητος, απόλυτα αναγκαίες λόγω του μεγέθους σε μάκρος και σε (υποθαλάσσιο) βάθος, και της πολυπλοκότητος του έργου, τεχνικής και συνάμα νομικής και πολιτικής υφής.
Αλλά φευ, οι μελέτες αυτές δεν περιλαμβάνουν επαρκή εκτίμηση των τεράστιων εμποδίων της χερσαίας χάραξης πορείας του αγωγού μέσω Ελλάδος......Της χρονοβόρας δηλαδή και περίπλοκης ανταπόκρισης στο βουνό αδειοδοτήσεων και εγκρίσεων (αρχαιολογία, δασαρχεία, περιβάλλοντος -ιδιαίτερα λόγω πιθανής διέλευσης στη πληθώρα νέων περιοχών που εντάχθησαν στο Natura -), αλλά και διευθετήσεων απαλλοτρίωσης με χιλιάδες ιδιοκτήτες γης, περιφερειακούς και κοινοτικούς φορείς, από την Λακωνία μέχρι την Θεσπρωτία. Χάραξη που είναι βέβαιο ότι θα συναντά πλήθος τοπικών αντιδράσεων και αντιστάσεων. Και όλες αυτές τις γραφειοκρατικές και νομικο-πολiτικές «αγγυλώσεις», καμία διαδικασία Fast -Track δεν πρόκειται να θεραπεύσει...
Έχει μεν, παρά τις ελλείψεις, προσδιορισθεί πρόσφατα το συνολικό απαιτούμενο κόστος κατασκευής του αγωγού (€11.8 Δις), το οποίο όμως πολλοί ανεξάρτητοι αναλυτές θεωρούν υπερβολικά χαμηλό. Σημασία ωστόσο έχει το γεγονός ότι λείπει η ουσιαστική πηγή χρηματοδότησης. Η ΕΕ έχει τελευταίως δεσμευθεί, δια στόματος Επιτρόπου Ενεργειας Canete, ότι θα συμβάλλει στο κόστος του έργου, αφού και υποστηρίζεται από τρεις χώρες-μέλη, καί ανταποκρίνεται στη Ενωσιακή πολιτική για διαφοροποίηση πηγών ενεργειακού εφοδιασμού. Αλλά, πέραν της συνεισφοράς στα κόστη εξοπλισμού, δεν έχει δυνατότητα, μέσω του Προγράμματος CEF (Ταμείο Ευρωπαϊκής Διασύνδεσης/Connecting Europe Facility) να καλύψει περαιτέρω χρηματοδότηση. Αυτή είναι δουλεία εταιρειών οι οποίες αφού πρώτα κατορθώσουν να προ-πωλήσουν όποια αποθέματα των κοιτασμάτων προσδιορίσουν, προχωρούν σε οικοδόμηση των απαραίτητων εγκαταστάσεων παραγωγής.
Αυτοί όμως προς το παρόν, είτε δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται για το East Med, είτε δεν υπάρχουν. Οι εταιρίες-μέτοχοι του Λεβιάθαν και Αφροδίτη, προσανατολίζονται, ως οικονομικότερη δίοδος εμπορικών εξαγωγών, στη από κοινού διοχέτευση της παραγωγής των διά αγωγού προς την Αίγυπτο, κυρίως προς το τερματικό υγροποίησης Idku, χωρίς να απουσιάζει το ενδιαφέρον εταιριών του Λεβιάθαν, για αγωγό (10 Δκμ) και προς τον σταθμό Ceyhan της Τουρκίας.
Άλλα έτοιμα πεδία τροφοδοσίας του East Med σήμερα δεν υπάρχουν. Τα υπόλοιπα Ισραηλινά ( Τamar, Dalit, κτλ) λειτουργούν, ή προορίζονται, ως δεξαμενές τροφοδοσίας ΦΑ του Ισραήλ (με κάποιες ποσότητες προς διάθεση σε Ιορδανία/Παλαιστινιακά εδάφη). Η δε υπεράκτια παραγωγή της Αιγύπτου, συμπεριλαμβανομένου και του πρόσφατα (2015) ανακαλυφθέντα πολύ μεγάλου κοιτάσματος Ζohr (566 Δκμ), πέραν του ότι θα κατευθύνεται στην εσωτερική ζήτηση της χώρας, ποτέ δεν λογίστηκε ως βραχίονας τροφοδοσίας του Εast Med.
Επιπλέον, με εξαίρεση την Αφροδίτη, τα παλαί ποτέ προσδοκώμενα θετικά αποτελέσματα στα Κυπριακά θαλάσσια τεμάχια(οικόπεδα) δεν ευοδόθηκαν. Διαδοχικά όλες οι πρώτες εξερευνητικές εργασίες/γεωτρήσεις, [στα πεδία Ονασαγόρα και Aμαθούσα στο τεμάχιο 9 το 2015, στο τεμάχιο 10 όπου αποχώρησε η Total το 2016, λόγω αρνητικών σεισμικών ενδείξεων, στο πεδίο Ονησίφορο/τεμαχίου 11, μόλις τον περασμένο Αυγουστο] ήσαν είτε άγονες ή ατελέσφορες.
Συνάμα ούτε υπήρξε ικανοποιητική ανταπόκριση στο Λιβανέζικο Γύρω Αδειοδοτήσεων που πρόσφατα έληξε (14/10/17), με εκδήλωση ενδιαφέροντος από μία σύμπραξη εταιρειών (Total,ENI & την Ρωσική Novatek) σε μόνο τρία από τα 10 οικόπεδα που προσφέρθηκαν (συνολικού προσδοκόμενου όγκου ~2,8 Τρις κμ ΦΑ και 850 εκατ βαρέλια πετρελαίου). Και ούτε σημειώθηκε θετική έκβαση στον ανάλογο Γύρω Παραχωρήσεων του Ισραήλ που μόλις έληξε (17/11/17). Ενδιαφέρον εκδηλώθηκε μόνο για πολύ λίγα (3/4?) από τα 24 οικόπεδα (με συνολικό προσδοκόμενο όγκο σχεδόν 2 Τρις κμ ΦΑ) που προσφέρθησαν, και αυτά μονάχα από την Ελληνική Energean και μιά κοινοπραξία Ινδικών πετρελαιάδων υπό την ηγεσία της γιγάντιας κρατικής ONGC.
Παραμένουν βέβαια ως πιθανές δεξαμενές τροφοδοσίας του East Med τα τεμάχια 6,8 και 10 του Τρίτο Κυπριακό Γύρω Αδειοδοτησεων καί όπου προγραμματίζονται τέσσερις γεωτρήσεις από ENI και Total εντός του 2018. Υπάρχει όμως και το «option», όποιο ΦΑ εντοπισθεί σε αυτά, να κατευθυνθεί πρωτίστως προς το χερσαίο σταθμό ΦΑ στο Βασιλικό (όπου προετοιμάζονται εγκαταστάσεις FSRU). Ωστόσο, ειδικα, στο πολύ ελκυστικό τεμάχιο 10 (ελκυστικό λόγω διαπίστωσης ύπαρξης αρκετών μεγάλων στόχων τύπου Zohr), οι ανάδοχες εταιρείες, ExxonMobil και Qatar Petroleum, έχουν ήδη εκδηλώσει σαφή προτίμηση να μετατρέψουν όποιο ΦΑ ανακαλυφθεί σε LNG, ίσως δε διά αυτόνομης, ίδιας παραγωγής, δηλαδή μέσω FLNG.
....Και δεν λέμε τίποτε για τις παρενοχλήσεις των Τούρκων οι οποίοι, πέραν των άλλων, ιδιαίτερα εποφθαλμιούν το έτερο πολύ ελκυστικό τεμάχιο 6.
Καταλήγοντας λοιπόν, είναι σαφές πως οι ουσιαστικές προϋποθέσεις υλοποίησης του αγωγού ΦΑ East Med, είναι από ελάχιστες ως ανύπαρκτες. Δεν φταίει μόνο ο στραβός σχεδιασμός, αφού ξεκίνησε ανάποδα, βάζοντας την άμαξα πριν από το άλογο.... πριν διαπιστωθεί δηλαδή σε πραγματικές - και όχι επιθυμητές - συνθήκες αγοράς, εντοπισμός ποσότητας ΦΑ ικανής να τον τροφοδοτήσει. Φταίει και η συνοδεύουσα ανυπαρξία ενδιαφέροντος επενδυτικής χρηματοδότησης του έργου, όπως και φταίει η εγγενής δυσπιστία τήρησης κατασκευαστικών χρονοδιαγραμμάτων ενός τεχνικά τόσο δύσκολου εγχειρήματος, με αχίλλειο πτέρνα όμως τις φοβερές γραφειοκρατικές και άλλες αγκυλώσεις που συνοδεύουν την χερσαία διέλευση μέσω Ελλάδος.
Εν τέλη, το σχέδιο East Med προσφέρθηκε - και προσφέρεται ακόμη - για εκπλήρωση μεν κάποιων διπλωματικών/πολιτικών σκοπών, αλλά κυρίως για πλήθος μεγαλόστομων διακυβερνητικών διακηρύξεων, που ανάγονται περισσότερο στον χώρο του πολιτικού μάρκετινγκ. Δεν έχουν όμως όλα αυτά καμία σχέση με τα κελεύσματα της σκληροτράχηλης ενεργειακής αγοράς, την οποία υποτίθεται ο αγωγός θέλει να στηρίξει.
Επιλογος
Σχεδόν όλες αυτές οι ενεργειακής υφής εξωτερικότητες, κουβαλούσαν γιά χρόνια πολλά κουσούρια τα οποία αποσπούσαν την προσοχή των διαμορφωτών της Ελληνικής ενεργειακής πολιτικής, είτε από την κατανόηση των καινοτομιών που συντελούντο στις διαδικασίες του ενεργειακού γίγνεσθαι, ιδίως στο ΦΑ, είτε, πιό σημαντικά, από την επικέντρωση στην αξιοποίηση/εκμετάλλευση των υπαρκτών – ή μη – εγχώριων πηγών ενεργειακής τροφοδοσίας, πέραν του λιγνίτη.
Το προηγούμενο άλμα στο κενό με ανύπαρκτα οφέλη που προσκόμισε στην χώρα οι προσπάθειες άμβλυνσης των επιπτώσεων των Δυτικών Κυρώσεων στην Ρωσία, φσίνεται πως έχουν πια εγκαταλειφθεί, ευθυγραμμιζόμενες με την – επιδερμική έστω – στροφή και επιδίωξη να προσελκύσει ξένες, δηλαδή δευτερογενείς, επενδύσεις. Εισερχόμενη η Συριζοανέλ Ελλάδα στον νέο αυτό αστερισμό, έρχεται αντιμέτωπη με τον εαυτό της καθώς συγκρούονται οι βασικές της ιδεοληψίες με τις απαιτήσεις για εφ' όλης της ύλης συνεχή, συνεκτική και συνεπή στάση εντός της νέας πραγματικότητας. Η παλινδρόμηση στις Σκουριές και Ελληνικό αποτελεί αδιάψευτο τεκμήριο αυτής της σύγκρουσης. Και είναι αυτή η συνεχής παλινωδία – ή ο φόβος της - το κύριο «κουσούρι» που καθυστερεί και δυσχεραίνει κάθε υπάρχουσα προσπάθεια εκσυγχρονισμού.
Σιμά σ'αυτά υπάρχει και η διαιώνιση παρωχημένων Ελλαδοκεντρικών καταβολών και αναγνώσεων του Ελληνικού πολιτικού συστήματος, ενίοτε γιατί «βολεύεται» με αυτές τις αριστερίστικες παλινδρομήσεις και παλινωδίες. Διατηρείται έτσι η αγγύλωση στο παρελθόν, ενώ εμποδίζεται η ανάδειξη και χειραφέτηση (εξ ίσου πατριωτικής) κατανόησης των νέων πραγματικοτήτων που διαμορφώνονται γύρω μας. Στην προκειμένη δε περίπτωση της υπόθεσης εξερεύνηση/εκμετάλλευση υδρογοναθράκων – αλλιώς αναφερόμενη ως Upstream – είναι ανάγληφη η εικόνα ακτιβισμού που δίνουν λογής-λογής κρατικοί αξιωματούχοι υπέρ των μεγάλων αγωγών (επέκταση Τurk Stream και κυρίως, East Med) παραβλέποντας τόσο τις λίγες ουσιαστικές προοπτικές υλοποίησης των, όσο και τις νέες πολιτικές, αλλά και τεχνολογικές δυνατότητες που τις αντικατιστούν.
Το μόνο που κατορθώνουμε έτσι ως χώρα, πέραν της σπατάλης φαιάς ουσίας, χρόνου και χρήματος, είναι να στερούμε το αναγκαίο πολιτικό οξυγόνο από χώρους ανάπτυξης πολλαπλώς πιο ωφέλιμοι.
...και αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο μας «κουσούρι» στα πετρελαϊκά, όπως και σε τόσα άλλα.
[1] Βλ - https://www.tap-ag.com/assets/03.land_access/english/Livelihood%20Restoration%20Plan%20Greece.pdf
Φωτογραφία: Wikimedia
