«Παρά το γεγονός ότι υπάρχει επαρκές νομικό πλαίσιο, οι προκλήσεις παραμένουν, καθώς στη χώρα μας 31,5% των παιδιών βρίσκεται αντιμέτωπο με τον κίνδυνο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού, έναντι ποσοστού 24,2% που είναι ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για το 2020», επισημαίνει στο Liberal o διευθυντής του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού και συγγραφέας παιδικών βιβλίων, Πάνος Χριστοδούλου.
Παράλληλα υπογραμμίζει ότι αποτελεί πρόβλημα το γεγονός ότι «εξακολουθεί να απουσιάζει μια εθνική κεντρική βάση πληροφοριών για τα παιδιά, στην οποία θα υπάρχουν συμβατοί δείκτες προς τη Σύμβαση Δικαιωμάτων του Παιδιού και θα συλλέγονται δεδομένα για όλους τους τομείς που αυτή καλύπτει», ενώ τονίζει ότι η απουσία μέριμνας για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, η έλλειψη μονάδων και δομών ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, η απουσία φιλικής προς το παιδί δικαιοσύνη, καθώς και η ανυπαρξία οικογενειακού δικαστή είναι ορισμένα από τα πεδία που χρήζουν άμεσης βελτίωσης ή παρέμβασης της Πολιτείας.
Ωστόσο, ο κ. Χριστοδούλου σημειώνει ότι «ειδικά ως προς τα ασυνόδευτα παιδιά το τελευταίο έτος έχουν γίνει αρκετά βήματα που κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως η κατάργηση με νόμο του θεσμού της προστατευτικής φύλαξης και η δημιουργία του Εθνικού μηχανισμού για τον εντοπισμό και την προστασία ασυνόδευτων παιδιών σε επισφαλείς συνθήκες», ενώ θεωρεί ότι οι 7 άξονες που παρουσιάζονται στο διετές εθνικό σχέδιο δράσης για τα δικαιώματα του παιδιού «κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση σε θεωρητικό επίπεδο».
Τέλος, ο διευθυντής του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού, υποστηρίζει ότι το μήνυμα της φετινής καμπάνιας «είναι πολλαπλό. Καταρχήν ότι υπάρχουν συγκεκριμένα δικαιώματα των παιδιών που επιτέλους πρέπει να γίνουν γνωστά και κυρίως πρέπει να εφαρμόζονται. Επιπλέον, σημαντικό μήνυμα της εκστρατείας είναι ότι τα ίδια τα παιδιά έχουν φωνή, την οποία πρέπει να ακούσουμε».
Συνέντευξη στην Ευφροσύνη Παυλακούδη
Ποιοι θεωρείτε ότι είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στην χώρα μας πλέον;
Λίγα πράγματα έχουν αλλάξει, όχι μόνο τα τελευταία 2 έτη, αλλά τα 32 χρόνια που υφίσταται η Διεθνής Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού και αυτό πιστεύω ότι είναι σε ένα μεγάλο βαθμό και θέμα άγνοιας και έλλειψης κατάλληλης παιδείας.
Εξαιτίας πράξεων ή και παραλείψεων των ενηλίκων και της Πολιτείας γενικότερα, πολλά παιδιά εξακολουθούν να στερούνται την παιδική τους ηλικία και τα δικαιώματά τους. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει επαρκές νομικό πλαίσιο, υπάρχει δηλαδή η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αποτελεί και νόμο του ελληνικού κράτους, η θέση του παιδιού στην πράξη δεν έχει βελτιωθεί όσο θα έπρεπε και οι προκλήσεις παραμένουν.
Ανάμεσα σε αυτές τις προκλήσεις είναι και ο κίνδυνος της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού, με τον οποίο βρίσκεται αντιμέτωπο το 31,5% των παιδιών στην Ελλάδα, έναντι ποσοστού 24,2% που είναι ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για το 2020. Δυστυχώς, η Ελλάδα καταγράφει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ε.Ε. όσον αφορά τον κίνδυνο της φτώχειας που διατρέχουν τα παιδιά.
Περαιτέρω, είναι αυξημένα τα περιστατικά κακοποίησης, βάσει αναφορών και ερευνών, την περίοδο της πανδημίας, ιδίως όσον αφορά τον χώρο του αθλητισμού. Αποτελεί πάντως πρόβλημα το γεγονός ότι δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή και συγκεκριμένα αριθμητικά στοιχεία για τις κακοποιήσεις (όπως άλλωστε και για σχεδόν κάθε άλλο θέμα σχετικό με τα δικαιώματα του παιδιού και την παιδική προστασία) ώστε να είναι σαφής η πραγματική διάσταση του θέματος.
Στην υιοθέτηση διετούς εθνικού σχεδίου δράσης για τα δικαιώματα του παιδιού προχώρησε ο «Εθνικός Μηχανισμός Εκπόνησης, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης Σχεδίων Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού», όπως ανακοίνωσε το υπουργείο Δικαιοσύνης στις 17 Ιουνίου 2021. Οι 7 άξονές του, σας καλύπτουν;
Οι 7 άξονες που παρουσιάζονται στο διετές εθνικό σχέδιο δράσης για τα δικαιώματα του παιδιού, στο οποίο προχώρησε ο «Εθνικός Μηχανισμός Εκπόνησης, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης Σχεδίων Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού» και το οποίο ανακοινώθηκε από το υπουργείο Δικαιοσύνης στις 17 Ιουνίου 2021, σε θεωρητικό επίπεδο κινούνται στη σωστή κατεύθυνση και τα ζητήματα που αναφέρονται σε αυτό όντως αποτελούν προκλήσεις στο πεδίο της παιδικής προστασίας.
Ωστόσο, δυστυχώς η εμπειρία του παρελθόντος είναι κακή: Όλες οι συζητήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί αναφορικά με Εθνικά σχέδια δράσης για τα δικαιώματα του παιδιού, καθώς και τα Εθνικά σχέδια που έχουν παρουσιαστεί ως τώρα, δεν εφαρμόστηκαν και παρέμειναν ευχολόγια.
Περαιτέρω είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι κατά την εκπόνηση του συγκεκριμένου σχεδίου δεν ζητήθηκε η συμβολή των οργανώσεων παιδικής προστασίας που αποδεδειγμένα προσφέρουν υπηρεσίες και παρέχουν υποστήριξη στο πεδίο σε όλα τα παιδιά στην Ελλάδα και παράλληλα έχουν αποκτήσει μεγάλη τεχνογνωσία και αντίληψη των ζητημάτων παιδικής προστασίας. Για το λόγο αυτό το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού αιτήθηκε στη δημόσια διαβούλευση τη συνδρομή εκπροσώπου ενός φορέα παιδικής προστασίας και υποστήριξης, ο οποίος θα προέρχεται από τη λίστα των φορέων παιδικής προστασίας που έχουν καταχωρηθεί σε εθνικά μητρώα, και η θητεία του να έχει ισχύ για ένα έτος.
Το Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, όπως κάθε σχέδιο δράσης, είναι σύμφωνα με τις συστάσεις του ΟΗΕ ένα εργαλείο με έντονα συμμετοχικό χαρακτήρα, με την έννοια ότι για τη διαμόρφωση και την εφαρμογή του είναι βαρύνουσας σημασίας η εξασφάλιση της ισότιμης συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών στη διαδικασία εκπόνησης και αξιολόγησής του.
Οι Φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών με αντικείμενο την προστασία του παιδιού πρέπει να έχουν ρόλο στην εκπόνηση τέτοιων σχεδίων δράσης δεδομένου ότι, όχι μόνο έχουν κεντρική παρουσία στο εν λόγω πεδίο σε επίπεδο υπηρεσιών, αλλά έχουν και πρακτικά τη δυνατότητα να διευκολύνουν τη συμμετοχή των παιδιών στη διαβούλευση.
Επίσης, αποτελεί ζητούμενο η δημοσιοποίηση του Σχεδίου Δράσης τόσο για λόγους διαφάνειας όσο και για να γνωρίζουμε το σχέδιο και τα πλάνα της Πολιτείας αναφορικά με τα δικαιώματα του παιδιού.
Σε ποιο σημείο χρήζει άμεσης βελτίωσης η παρέμβαση της Πολιτείας για τα παιδιά και πώς μπορεί να συμβάλλει ο φορέας σας;
Κι εδώ η απάντηση παραμένει διαχρονικά η ίδια: Τα σημεία για βελτίωση είναι πολλά. Ενδεικτικά μόνο μπορούν να αναφερθούν η απουσία μέριμνας για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, η έλλειψη μονάδων και δομών ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, η απουσία φιλικής προς το παιδί δικαιοσύνης, η ανυπαρξία οικογενειακού δικαστή, αλλά και η παιδική φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η κακοποίηση, που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Ειδικά για την κακοποίηση, μια βελτίωση θα ήταν να υπάρξουν και να εφαρμοστούν επιτέλους θεσμοθετημένες διαδικασίες και πρωτόκολλο αναφοράς και διαχείρισης κατά τον εντοπισμό ενός περιστατικού κακοποίησης αλλά και ενημέρωση και κατάλληλη εκπαίδευση των επαγγελματιών που έρχονται σε καθημερινή επαφή με παιδιά (όπως νηπιαγωγοί, δάσκαλοι, ιατροί, αστυνομικοί κ.ά.).
Τα σημεία που χρειάζονται βελτίωση δεν εξαντλούνται παραπάνω. Αν θα ήθελε να δει κάποιος πιο σφαιρικά το όλο ζήτημα, θα ξεκινούσε από την ανάγκη ύπαρξης αριθμητικών στοιχείων και πληροφοριών για κάθε θέμα σχετικό με τα δικαιώματα των παιδιών.
Εξακολουθεί να απουσιάζει μια εθνική κεντρική βάση πληροφοριών για τα παιδιά, στην οποία θα υπάρχουν συμβατοί δείκτες προς τη Σύμβαση Δικαιωμάτων του Παιδιού και θα συλλέγονται δεδομένα για όλους τους τομείς που αυτή καλύπτει. Κατά τον ίδιο τρόπο μας λείπει και η χαρτογράφηση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τα παιδιά τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
Με ποιους τρόπους και σε ποια πεδία πιστεύετε ότι θα μπορούσαμε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά–θύματα να επικοινωνήσουν με έναν αρμόδιο φορέα που θα τους βοηθήσει;
Τρόποι επικοινωνίας θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν πολλοί. Σίγουρα δράσεις όπως η πραγματοποίηση κάποιας καμπάνιας με θέμα την παιδική κακοποίηση, καθώς και η μεγαλύτερη αξιοποίηση των social media, ειδικά από τη στιγμή που τα παιδιά είναι περισσότερο εξοικειωμένα από τους ενήλικες θα μπορούσαν να τεθούν ως νέοι τρόποι επικοινωνίας.
Ως πεδία θα μπορούσαν να αναφερθούν η παιδική φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η απουσία μέριμνας για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, τα ζητήματα παραμέλησης και κακοποίησης παιδιών από τους γονείς καθώς και από τρίτους.
Το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του παιδιού ασχολείται μεταξύ άλλων και με την ανάδειξη των προβλημάτων των παιδιών που ανήκουν σε ευαίσθητες ομάδες, όπως τα παιδιά πρόσφυγες, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι και άλλες. Από τη μέχρι στιγμής ενασχόλησή σας με αυτές τις ομάδες, κρίνετε ικανοποιητική ή όχι την αντιμετώπισή τους από την Πολιτεία;
Από την ενασχόλησή μας με αυτά τα παιδιά και δη τα ασυνόδευτα παιδιά όλα αυτά τα χρόνια κρίνουμε ότι η υποστήριξη και αντιμετώπισή τους από το ελληνικό κράτος δεν είναι η πιο ιδανική και δεν πληροί όσα προβλέπονται στην Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Προφανώς η απουσία ενός ενιαίου και ολοκληρωμένου συστήματος παιδικής προστασίας επηρεάζει αρνητικά και τα παιδιά αυτά.
Παρόλα αυτά είναι αλήθεια ότι ειδικά ως προς τα ασυνόδευτα παιδιά το τελευταίο έτος έχουν γίνει αρκετά βήματα που κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως η κατάργηση με νόμο του θεσμού της προστατευτικής φύλαξης και η δημιουργία του Εθνικού μηχανισμού για τον εντοπισμό και την προστασία ασυνόδευτων παιδιών σε επισφαλείς συνθήκες.
Ειδικότερα όμως τα ζητήματα πρόσβασης σε ιατρική και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη καθώς και πρόσβασης στη δημόσια εκπαίδευση είναι αρκετά σοβαρά όσον αφορά παιδιά πρόσφυγες, παιδιά που αιτούνται διεθνή προστασία και παιδιά μετανάστες, παρόλες τις προσπάθειες που γίνονται. Καθίσταται σημαντικό να αναφερθεί ότι και η πανδημία επιδείνωσε την κατάσταση, καθώς πολύ μεγάλος αριθμός παιδιών προσφύγων δεν είχε τη δυνατότητα να παρακολουθήσει τα μαθήματα μέσω τηλεκπαίδευσης και εν τέλει έμεινε εκτός της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Την Κυριακή 21 Νοεμβρίου (11 π.μ.-7 μ.μ.), το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού και η Μικρή Άρκτος διοργανώνουν εορταστική εκδήλωση στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας 61 (έναντι Χίλτον) με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού. Με την εκδήλωση αυτή ολοκληρώνεται η εκστρατεία «Αν σας τα τραγουδήσουμε; | Τα δικαιώματά μας γίνονται τραγούδι», η οποία έχει στόχο την ευαισθητοποίηση και διάδοση των δικαιωμάτων των παιδιών. Ποιο είναι τελικά το µήνυµα που θέλατε να περάσετε με αφορμή την φετινή Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού;
Το μήνυμα νομίζω είναι πολλαπλό. Καταρχήν ότι υπάρχουν συγκεκριμένα δικαιώματα των παιδιών που επιτέλους πρέπει να γίνουν γνωστά και κυρίως πρέπει να εφαρμόζονται. Επιπλέον, σημαντικό μήνυμα της εκστρατείας είναι ότι τα ίδια τα παιδιά έχουν φωνή, την οποία πρέπει να ακούσουμε.
Με το «Αν σας τα τραγουδήσουμε;», δεν αναλάβαμε να μιλήσουμε εμείς για αυτά (όπως συνήθως κάνουμε οι ενήλικες), τα παιδιά εκφράστηκαν μόνα τους και μέσα από τους στίχους τους επέλεξαν τα ίδια για ποια δικαιώματα θέλουν να μιλήσουν.
Το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το μόνο που έκανε ήταν να διευκολύνει αυτή η φωνή να φτάσει πιο μακριά. Και ελπίζουμε ότι θα φτάσει με τη βοήθεια γνωστών και καταξιωμένων καλλιτεχνών, που έκαναν τους στίχους τραγούδια και τα τραγούδια βιβλίο/cd (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μικρή Άρκτος) αλλά και δίσκο.
«’Αν σας τα τραγουδήσουμε;’ ίσως ακούσετε τα δικαιώματά μας…», ρωτούν τα παιδιά. Κι εμείς στο Δίκτυο, όπως πάντα, θα είμαστε πλάι τους για να συμβεί αυτό. Χρειαζόμαστε όμως και όλους εσάς. Νομίζω αξίζει να ρίξετε μια ματιά στην εκστρατεία μας και να ακούσετε τη φωνή των παιδιών.
* O Πάνος Χριστοδούλου είναι συγγραφέας παιδικών βιβλίων και διευθυντής του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού
