Τα sustainability reports μεγάλων εταιρειών συχνά παρουσιάζουν εντυπωσιακά στοιχεία για μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και circular economy. Ωστόσο, υπάρχει μία τεράστια τυφλή κηλίδα που το corporate ESG reporting επιμένει να αγνοεί: τα συστήματα τροφίμων.
Η πρόσφατη έκθεση της EAT-Lancet Commission αποκάλυψε μία σοκαριστική πραγματικότητα. Σχεδόν το ένα τρίτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προέρχεται από τη διατροφή. Και το πιο ανησυχητικό εύρημα; Ακόμα κι αν σταματούσαμε αύριο να καίμε άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο, οι διατροφικές μας συνήθειες μόνες τους θα μας ωθούσαν πέρα από τον στόχο του 1,5°C.
Παράλληλα, η ίδια έρευνα καταλήγει ότι 15 εκατομμύρια πρόωροι θάνατοι ετησίως θα μπορούσαν να αποτραπούν με αλλαγή του διατροφικού συστήματος. Πρόκειται για ζήτημα που υπερβαίνει το περιβάλλον: συνδέει τη δημόσια υγεία, την κοινωνική δικαιοσύνη και την εταιρική διακυβέρνηση. Και εδώ ακριβώς εντοπίζεται η αποτυχία του σημερινού ESG reporting.
Το CSRD και το Scope 3 Πρόβλημα
Η Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) θα επηρεάσει πάνω από 50.000 εταιρείες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στον τομέα των τροφίμων, όμως, το πλαίσιο αποκαλύπτει μια θεμελιώδη αδυναμία: τη μη ουσιαστική αντιμετώπιση των εκπομπών κατηγορίας 3 (Scope 3).
Για τις περισσότερες food & agriculture εταιρείες, το 75-90% του ανθρακικού αποτυπώματος (carbon footprint) προέρχεται από την αλυσίδα εφοδιασμού—πριν ακόμα το προϊόν φτάσει στο εργοστάσιο. Πάνω από 80% των εκπομπών των συστημάτων τροφίμων προέρχονται απευθείας από την αγροτική παραγωγή και την αλλαγή χρήσης γης. Το μεθάνιο από τα βοοειδή, η αποψίλωση δασών για καλλιέργειες ζωοτροφών, η χρήση λιπασμάτων—όλα αυτά συμβαίνουν πολύ πριν αρχίσει το «επίσημο» ESG reporting των εταιρειών.
Ενώ η οδηγία CSRD απαιτεί double materiality assessment, η πραγματική διασύνδεση παραμένει αόρατη. Η διπλή ουσιαστικότητα στον τομέα των τροφίμων δεν είναι απλά «περιβαλλοντικές επιπτώσεις + οικονομικοί κίνδυνοι». Πρόκειται για υγεία πληθυσμού + planetary health + διατροφική ασφάλεια + κοινωνική δικαιοσύνη. Τα περισσότερα ESG frameworks μετρούν μόνο carbon -και παραβλέπουν το γεγονός ότι το ίδιο σύστημα που καταστρέφει τον πλανήτη έχει άμεσες συνέπειες στη δημόσια υγεία.
Από την Compliance στην Αλλαγή: Τι Πρέπει να Γίνει Τώρα
Η λύση δεν βρίσκεται σε περισσότερα checkboxes, αλλά σε ριζική αναθεώρηση του τι σημαίνει ESG στον τομέα των τροφίμων.
Στο επίπεδο Policy, απαιτείται άμεση ενσωμάτωση των διατροφικών και υγειονομικών αποτελεσμάτων στα European Sustainability Reporting Standards (ESRS). Το "S" (Social) στο ESG δεν μπορεί να περιορίζεται στα εργασιακά δικαιώματα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οφείλει να περιλαμβάνει το δικαίωμα σε υγιεινή, βιώσιμη διατροφή. Η Planetary Health Diet της EAT-Lancet δεν αποτελεί lifestyle choice—είναι survival imperative.
Στο επίπεδο Corporate, οι εταιρείες τροφίμων οφείλουν να μετατρέψουν το Scope 3 reporting από τυπική υποχρέωση σε στρατηγικό εργαλείο. Αυτό σημαίνει farm-level data collection, διαφάνεια στις αλυσίδες εφοδιασμού, και κίνητρα προς τους παραγωγούς για regenerative agriculture. Όχι απλά offsets, αλλά πραγματική μείωση εκπομπών στην πηγή. Η εμπειρία από το πεδίο της επαλήθευσης (EU ETS, ISO 14064-1/-2) δείχνει ξεκάθαρα: χωρίς verified farm-level data, τα Scope 3 targets παραμένουν προσδοκίες χωρίς ουσία.
Στο επίπεδο Governance, χρειάζεται νέο accountability framework. Ποιος φέρει την ευθύνη για την υγεία του εδάφους; Για τη χρήση νερού; Για τη διατροφική αξία των προϊόντων; Αυτές οι ερωτήσεις δεν απαντώνται με τα σημερινά ESG metrics. Απαιτείται διευρυμένη fiduciary responsibility που να αναγνωρίζει ότι η υγεία του πλανήτη και η υγεία των ανθρώπων είναι αδιαχώριστες.
Η Ελληνική Ευκαιρία
Η Ελλάδα διαθέτει ένα μοναδικό competitive advantage που υποαξιοποιείται: τη Μεσογειακή διατροφή. Ένα διατροφικό πρότυπο που η επιστήμη έχει επιβεβαιώσει ως ένα από τα πιο βιώσιμα και υγιεινά στον κόσμο. Ενώ ο υπόλοιπος κόσμος αναζητά λύσεις, η χώρα μας διαθέτει ένα αποδεδειγμένο μοντέλο—που συστηματικά αγνοείται.
Ελληνικές εταιρείες τροφίμων έχουν τη δυνατότητα να γίνουν πρωτοπόροι στο νέο ESG paradigm. Όχι με greenwashing, αλλά με πραγματική ενσωμάτωση της Μεσογειακής διατροφής ως ESG strategy. Τοπικοί παραγωγοί, εποχιακά προϊόντα, φυτικές πρωτεΐνες, ελαιόλαδο, παραδοσιακές καλλιεργητικές πρακτικές που σέβονται το έδαφος.
Οι εταιρείες που θα κινηθούν πρώτες θα κερδίσουν όχι μόνο reputational capital, αλλά και πρόσβαση σε green financing, premium pricing, και regulatory goodwill. Το τίμημα της αδράνειας; Financial risk από climate change, litigation risk από health impacts, και—το πιο σημαντικό— κοινωνική άδεια λειτουργίας που εξανεμίζεται.
Συγκεκριμένα Βήματα για Άμεση Δράση
Προς τα Διοικητικά Συμβούλια: Η σύσταση food systems task force που αναφέρεται απευθείας στο Board είναι επιτακτική. Όχι στη sustainability team, όχι στο CSR—στο Διοικητικό Συμβούλιο. Πρόκειται για strategic risk, όχι θέμα δημοσίων σχέσεων.
Προς τους Regulators: Η αναθεώρηση των ESRS οφείλει να συμπεριλάβει υποχρεωτική αναφορά διατροφικών αποτελεσμάτων και planetary health impacts. Η μέτρηση μόνο του carbon δεν επαρκεί. Απαιτούνται ολιστικά food system metrics.
Προς την ESG κοινότητα: Η ανάπτυξη νέων verification protocols για farm-to-fork traceability αποτελεί προτεραιότητα. Από την πείρα στο auditing και την πιστοποίηση / επαλήθευση, η αρχή είναι απλή: αυτό που δεν μετριέται με ακρίβεια, δεν είναι αποτελεσματικά διαχειρίσιμο. Αυτή τη στιγμή, η μέτρηση παραμένει ελλιπής.
Η τροφή που καταναλώνουμε καταστρέφει τον πλανήτη - και υπονομεύει τη δημόσια υγεία. Όμως αυτό που αποτελεί απειλή, μπορεί επίσης να γίνει η λύση. Απαιτείται όμως να εγκαταλείψουμε το sustainability theater και να προχωρήσουμε σε ουσιαστική μεταρρύθμιση.
Το ESG δεν είναι άσκηση συμμόρφωσης. Είναι στρατηγική επιβίωσης.
*Ο Γιάννης Σ. Καλαντζάκης είναι εμπειρογνώμων πολιτικών υγείας, ασφάλειας πληροφοριών και βιωσιμότητας, πιστοποιημένος Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων (DPOaaS), Lead Verifier EU ETS & ανθρακικού αποτυπώματος & σύμβουλος επιχειρήσεων σε θέματα διαχείρισης δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (GDPR), ιατρικού τουρισμού, ΕΚΕ & βιώσιμης ανάπτυξης (πχ. Ecovadis, EU ETS, ΔηΣΜΕ, 14064-1) και ποιότητας. #IOwnMyHealthData
