Πάρα πολλά άρθρα, πάρα πολλούς τίτλους ειδήσεων, πάρα πολλές δηλώσεις πολιτικών, συνεχείς προειδοποιήσεις διεθνών οργανισμών έχουμε δει και έχουμε ακούσει μέσα στην χρονιά που τελειώνει σχετικά με την επισιτιστική ασφάλεια στον κόσμο.
Η μεγάλη άνοδος της τιμής πολλών τροφίμων, τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες, η αύξηση του κόστους παραγωγής των λιπασμάτων, η αναστάτωση στις διεθνείς αγορές αγροτικών προϊόντων εξ αιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, καθώς βέβαια και οι καιρικές συνθήκες που δημιουργούν συνεχώς προβλήματα στις καλλιέργειες ανά τον κόσμο, είναι κάποιες από τις αιτίες που κάνουν πολλούς να ανησυχούν πως σύντομα δεν θα υπάρχουν επαρκείς ποσότητες τροφίμων ανά τον κόσμο.
Παρά το γεγονός πως τους τελευταίους μήνες οι τιμές ακολουθούν μία σταθερή πτωτική πορεία, εξακολουθούν να βρίσκονται σε αρκετά υψηλά επίπεδα σχετικά με τους ιστορικούς μέσους όρους τους, όπως και η ανησυχία των πολιτών/καταναλωτών και των κυβερνήσεων ανά τον κόσμο.
Η βασική ελπίδα όλων μας, ισχυρών και ανίσχυρων, είναι πως θα μας βοηθήσουν οι καιρικές συνθήκες και θα υπάρξει ένα στοιχειώδες επίπεδο συνεννόησης ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις, έτσι ώστε οι διαμάχες μεταξύ κάποιων κρατών να μην επηρεάζουν υπέρμετρα το διεθνές εμπόριο τροφίμων.
Η αλήθεια όμως είναι πως υπάρχουν και άλλα πράγματα που μπορεί να γίνουν και να μειώσουν την ανησυχία για το αν θα υπάρχουν επαρκείς ποσότητες αγροτικών προϊόντων και τροφίμων στον κόσμο. Για να είμαστε πιο σαφείς, η τεχνολογία είναι έτοιμη, ή ίσως σχεδόν έτοιμη, να μας βοηθήσει να απαλλαγούμε από αυτούς τους φόβους.
Το liberal.gr έχει ήδη ασχοληθεί αρκετά με το θέμα και τους δύο τεχνολογικούς τομείς στους οποίους θα αναφερθούμε σήμερα: τις κατακόρυφες καλλιέργειες (vertical farming) και τα συνθετικά ή εργαστηριακώς καλλιεργούμενα τρόφιμα (cultured meat ή cell based meat).
Οι κατακόρυφες καλλιέργειες είναι μάλλον πιο γνωστές από τα συνθετικά τρόφιμα. Αρκετές επιχειρήσεις που ασχολούνται με τον τομέα έχουν ήδη ξεκινήσει την εμπορική λειτουργία τους και πουλάνε τα προϊόντα τους. Μέχρι τώρα, οι περισσότερες από αυτές έχουν επικεντρωθεί σε δύο βασικούς τομείς, την καλλιέργεια λαχανικών και την καλλιέργεια μαριχουάνας. Υπενθυμίζουμε πως η κατακόρυφη γεωργία γίνεται μέσα σε κλειστούς χώρους, πολύ συχνά μέσα στις πόλεις, κάτω από απόλυτα ελεγχόμενες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας.
Θυμίζουν κάτι σαν ένα μεγάλο θερμοκήπιο μόνο που το φως είναι απολύτως τεχνητό, από λάμπες LED. Οι δε καλλιεργητές κυκλοφορούν μέσα στο «χωράφι τους» με άσπρες ποδιές και γάντια, σαν τους επιστήμονες στα εργαστήρια των φαρμακευτικών εταιρειών. Θα αφήσουμε όμως την γενική περιγραφή και θα προχωρήσουμε σε μία πολύ πρόσφατη εξέλιξη, την οποία πληροφορηθήκαμε μέσα από τις στήλες του Bloomberg. Μία ολλανδική επιχείρηση start up, η Infarm, ανακοίνωσε πως κατάφερε να καλλιεργήσει σιτάρι σε εγκαταστάσεις κατακόρυφων καλλιεργειών. Για την καλλιέργεια του σιταριού δεν χρησιμοποιήθηκε καθόλου χώμα ούτε ζιζανιοκτόνα χημικής προέλευσης, ενώ το νερό που απαιτήθηκε ήταν πολύ λιγότερο από αυτό που καταναλώνει ένα συμβατικό χωράφι σιταριού.
Εκτός αυτού, η Infarm υποστηρίζει πως η απόδοση της κατακόρυφης καλλιέργειας σιταριού σε σχέση με την καλλιεργούμενη επιφάνεια είναι πολύ πιο μεγάλη από αυτήν των συμβατικών. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα, η ετήσια απόδοση του σιταριού της ήταν 117 τόνοι ανά εκτάριο.
Ο αριθμός αυτός ακούγεται εξωπραγματικός, αφού η αντίστοιχη απόδοση για τα χωράφια στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 5,6 τόνοι ανά εκτάριο και σε αυτά των ΗΠΑ 3,1 τόνοι ανά καλλιεργούμενο εκτάριο. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο γιατί το «κατακόρυφο σιτάρι» είναι πιο αποδοτικό από το συμβατικό αλλά γιατί από την σπορά ως την συγκομιδή περνούν μόνο δύο μήνες, με αποτέλεσμα να έχουμε έξι σοδειές ετησίως. Η Infarm υποστηρίζει μάλιστα πως μπορεί να βελτιώσει τις αποδόσεις κατά 50% ακόμα.
Αν η ολλανδική εταιρεία, ή κάποια άλλη σαν και αυτή, μπορέσει να δείξει πως αυτό το πείραμα πετυχαίνει και σε μεγάλη κλίμακα, τότε θα μιλάμε για μία μεγάλη επανάσταση στην παγκόσμια γεωργία και για το τέλος της ανασφάλειας σχετικά με την επάρκεια τροφίμων.
Εννοείται πως τα εμπόδια είναι αρκετά, όπως π.χ. το κόστος παραγωγής, δεδομένων των μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας που απαιτεί η κατακόρυφη καλλιέργεια, και οι μεγάλες εγκαταστάσεις που θα χρειαστεί να κατασκευαστούν προκειμένου να προχωρήσει η μαζική παραγωγή (εδώ θα μπορούσαμε και να προσθέσουμε και τις πιθανές αρνητικές αντιδράσεις των παραδοσιακών αγροτών, αλλά προτιμούμε να μην βιαστούμε).
Αφήνοντας πίσω μας την πιθανή επανάσταση στην καλλιέργεια σιταριού, για την οποία υποθέτουμε θα αρχίσουμε σύντομα να ακούμε περισσότερα πράγματα, μπορούμε να πάμε λίγο προς το κρέας και το ψάρι. Τον Ιούλιο του 2021 είχαμε κάνει μία σύντομη περιήγηση στον κόσμο του εργαστηριακώς καλλιεργούμενου κρέατος (Θα τρώμε κρέας φτιαγμένο σε εργαστήριο; | Liberal.gr) και σε ορισμένες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε αυτό το πεδίο.
Πριν λίγες μέρες έπεσε στην αντίληψή μας μία αρκετά ενδιαφέρουσα και πιθανώς πολύ σημαντική εξέλιξη από τις ΗΠΑ. Η ομοσπονδιακή αρχή τροφίμων και φαρμάκων (FDA) έστειλε στην Upside Foods, μία από τις πρωτοπόρους του χώρου, μία επιστολή στην οποία, ανάμεσα σε άλλα, αναφέρει πως δεν αμφισβητεί το συμπέρασμα της Upside Foods πως τα κρέατα που παρασκευάζονται στα εργαστήριά της είναι ασφαλή, μοιάζουν στην σύσταση με τα πραγματικά κρέατα και μπορούν να καταναλωθούν από ανθρώπους χωρίς φόβο.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως αύριο το πρωί θα αρχίσουν να κυκλοφορούν στο εμπόριο συνθετικά κοτόπουλα, μοσχάρια και ψάρια (αυτά είναι τα τρόφιμα που παρασκευάζει στα εργαστήριά της η Upside Food). Θα πρέπει να περάσει ένα διάστημα μέχρι να τα δούμε στα σούπερ μάρκετ, καθώς η FDA θα παρακολουθεί με μεγάλη προσοχή και αυστηρότητα όλη την πορεία. Παρά το γεγονός πως δεν μπορούμε να είμαστε ακόμα βέβαιοι για την τελική έγκριση, πρόκειται σίγουρα για μία πολύ σημαντική είδηση.
Θυμίζουμε πως το εργαστηριακά καλλιεργούμενο κρέας (ή ψάρι, ή κοτόπουλο, ή γενικώς θαλασσινά), παράγεται με μία μέθοδο αναπαραγωγής ζωντανών ιστών από πραγματικά ζώα. Μία ελάχιστη ποσότητα ιστού λαμβάνεται από ένα ζώο το οποίο στην ουσία δεν ταλαιπωρείται και συνεχίζει την ζωή του χωρίς να καταλάβει και πολλά. Τα κύτταρα αυτού του ιστού αναπαράγονται μέσα στο εργαστήριο και σταδιακά φτάνουμε σε ένα κομμάτι μεγέθους μπριζόλας ή στήθους κοτόπουλου. Η αλήθεια είναι όμως πως σε αυτό το πεδίο υπάρχει μία πρωτοπόρος χώρα: η Σιγκαπούρη, όπου ήδη λειτουργούν νόμιμα εστιατόρια που προσφέρουν στους πελάτες τους από τον Δεκέμβριο του 2020.
Μάλιστα, στην φετινή διάσκεψη για την προστασία από την κλιματική αλλαγή, την COP 27, που έγινε στην Αίγυπτο, η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης παρέθεσε γεύμα με προϊόντα εργαστηριακών θαλασσινών. Το σχετικό ρεπορτάζ του Bloomberg αναφέρει μάλιστα πως η μικρή ασιατική χώρα φιλοδοξεί να παίξει τον ρόλο του παγκόσμιου πρωτοπόρου σε αυτή την εκκολαπτόμενη βιομηχανία.
Όπως είπαμε και στην περίπτωση του κατακόρυφου σιταριού, η απόσταση ανάμεσα από την πειραματική επιτυχία και την ευρεία εμπορική εφαρμογή είναι πολλές φορές πολύ μεγάλη και ίσως και μοιραία για ένα καινοτόμο προϊόν. Δεν ξέρουμε τι θα γίνει στις περιπτώσεις που μας απασχόλησαν σήμερα, αλλά πιστεύουμε πως αργά ή γρήγορα η επιστήμη και ορισμένοι τολμηροί ερευνητές και επιχειρηματίες θα ανοίξουν τον δρόμο για την επανάσταση στην βιομηχανία τροφίμων και την απαλλαγή μας από τον φόβο πως δισεκατομμύρια συνανθρώπων μας δεν θα βρίσκουν φαγητό.
Αν δεν είναι οι Ολλανδοί επιχειρηματίες με το κατακόρυφο σιτάρι, οι Αμερικάνοι που ελπίζουν πως σύντομα θα μπορέσουν να πάρουν έγκριση για το συνθετικό τους κρέας, ή οι σιγκαπουριανοί που προσφέρουν τα συνθετικά τους θαλασσινά, θα είναι σίγουρα κάποιοι άλλοι.
