Η κλιματική κρίση δεν είναι πλέον μια αφηρημένη απειλή αλλά ο πιο προβλέψιμος παράγοντας αστάθειας στη ζωή μας. Οι πλημμύρες στη Θεσσαλία, οι φωτιές στον Έβρο και οι παρατεταμένοι καύσωνες σε όλη τη χώρα μας θυμίζουν ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην πιο ευάλωτη γωνιά της Ευρώπης. Και όμως, μέσα σε αυτό το τοπίο ακραίων φαινομένων, η κατοικία - η βασικότερη ανθρώπινη υποδομή προστασίας - παραμένει σχεδόν έξω από τον πυρήνα της δημόσιας πολιτικής για την προσαρμογή.
Την ίδια στιγμή, διεθνώς διαμορφώνεται ένα νέο κλίμα σκέψης. Το Brookings Institution στις ΗΠΑ ανέδειξε πρόσφατα το πώς πολιτείες από την Καλιφόρνια μέχρι τη Φλόριντα αναπτύσσουν κίνητρα για να καταστούν τα σπίτια λιγότερο ευάλωτα σε πυρκαγιές, πλημμύρες και καταιγίδες. Αυτές οι πολιτικές δεν εμφανίστηκαν για λόγους οικολογικής ευαισθησίας, αλλά επειδή το κόστος της «μη δράσης» έγινε απλώς μη βιώσιμο. Κάθε σπίτι που δεν αντέχει σε μια πυρκαγιά ή μια πλημμύρα επιβαρύνει τις ασφαλιστικές, τα δημόσια ταμεία και, τελικά, τους ίδιους τους πολίτες. Όταν η ζημιά είναι δισεκατομμύρια, η πρόληψη γίνεται η μόνη ορθολογική στρατηγική.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η λογική είναι ξεκάθαρη: επιβραβεύουμε την ανθεκτικότητα. Φορολογικές ελαφρύνσεις, χαμηλότοκα δάνεια, μειωμένα ασφάλιστρα, επιχορηγήσεις για fire-resistant υλικά ή flood-proofing και αυστηρότεροι οικοδομικοί κανόνες συνθέτουν ένα οικοσύστημα πολιτικών που μειώνει το ρίσκο. Η αγορά δεν παίζει απλώς ρόλο· γίνεται συνεργάτης του κράτους. Κι αυτή η σύμπραξη αλλάζει το Δυτικό παράδειγμα για το τι σημαίνει «ασφαλές σπίτι».
Στην Ευρώπη, η συζήτηση βρίσκεται σε άλλο σημείο ώριμης μετάβασης. Η Στρατηγική Προσαρμογής της ΕΕ, η Renovation Wave και οι κατευθύνσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος μιλούν για ανθεκτικότητα, αλλά το κάνουν μέσα από το φίλτρο της ενεργειακής απόδοσης. Η Ευρώπη έχει προχωρήσει πολύ στην εξοικονόμηση ενέργειας, όμως όχι στον πυρήνα του ζητήματος: πώς θωρακίζουμε το σπίτι απέναντι στην πλημμύρα, την πυρκαγιά, τον καύσωνα; Η Γερμανία και η Ολλανδία έχουν ξεκινήσει τοπικά προγράμματα, η Γαλλία επιδοτεί παρεμβάσεις πυροπροστασίας, η Ιταλία ενσωματώνει σταδιακά την ανθεκτικότητα στις ανακαινίσεις. Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμη μια «ευρωπαϊκή πολιτική ανθεκτικής κατοικίας» που να μοιάζει με αυτό που βλέπουμε να γεννιέται στις ΗΠΑ.
Αυτό το ευρωπαϊκό κενό είναι ταυτόχρονα και ευκαιρία. Η Ελλάδα, από όλες τις χώρες της ΕΕ, έχει τους ισχυρότερους λόγους να πρωταγωνιστήσει σε μια τέτοια ατζέντα. Βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή της κλιματικής έκθεσης. Οι καταστροφές δεν είναι εξαιρέσεις· είναι ο νέος κανόνας. Παρ’ όλα αυτά, η δημόσια πολιτική μας παραμένει καθηλωμένη στη λογική της αποζημίωσης μετά το γεγονός. Η πρόληψη είναι αποσπασματική, το κόστος των καταστροφών ανεβαίνει κάθε χρόνο και οι πολίτες παραμένουν εκτεθειμένοι.
Σήμερα χρειάζεται κάτι περισσότερο από την ενεργειακή ανακαίνιση των τελευταίων δεκαετιών. Χρειαζόμαστε ένα πραγματικό «Εθνικό Πλαίσιο Ανθεκτικής Κατοικίας». Ένα πλαίσιο που θα επιβραβεύει τον πολίτη που θωρακίζει το σπίτι του, που θα κινητοποιεί τις ασφαλιστικές να στηρίξουν μειωμένο ρίσκο, που θα επιτρέπει στους δήμους να αναβαθμίζουν οικισμούς με πράσινες στέγες, έξυπνα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και υλικά ανθεκτικά στην πυρκαγιά ή την πλημμύρα. Ένα πλαίσιο που θα χρηματοδοτείται από ευρωπαϊκούς πόρους και θα αξιοποιεί το know-how που ήδη αναπτύσσεται διεθνώς.
Το διακύβευμα δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό· είναι κοινωνικό και οικονομικό. Οι καύσωνες πλήττουν περισσότερο τους ηλικιωμένους και τα χαμηλά εισοδήματα. Οι πλημμύρες χτυπούν πρώτα τις υποδομές των περιοχών που έχουν ήδη υποφέρει από εγκατάλειψη. Η ανθεκτική κατοικία είναι πολιτική κοινωνικής δικαιοσύνης, όχι μόνο περιβαλλοντικής διακυβέρνησης.
Κι εδώ η ελληνική συζήτηση χρειάζεται ένα συγκεκριμένο βήμα: να αναγνωρίσει ότι το σπίτι είναι πλέον κρίσιμη υποδομή δημόσιας υγείας. Σε μια εποχή όπου η αύξηση της θερμοκρασίας συνδέεται με θνησιμότητα, οι κατοικίες δεν είναι απλώς κέλυφος ζωής. Είναι ασπίδα ζωής. Και η ασπίδα χρειάζεται ανασχεδιασμό.
Γι’ αυτό πιστεύω ότι η Ελλάδα μπορεί - και πρέπει - να διεκδικήσει έναν ρόλο διαμορφωτή στην Ευρώπη. Η χώρα που βιώνει τις πρώτες γραμμές της κλιματικής κρίσης μπορεί να προτείνει ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανθεκτικής κατοικίας, μαζί με τα απαραίτητα φορολογικά και ασφαλιστικά κίνητρα. Η Ελλάδα έχει πολλές φορές υπάρξει στο επίκεντρο κρίσεων· τώρα μπορεί να γίνει στο επίκεντρο λύσεων.
Όταν το σπίτι γίνει πραγματικά ανθεκτικό, θα γίνει ξανά χώρος ασφάλειας. Και αυτή η ασφάλεια - στην εποχή της κλιματικής κρίσης - δεν είναι πολυτέλεια· είναι δημόσιο αγαθό.
* Ο Γιάννης Σ. Καλαντζάκης είναι Expert σε ESG και Data Governance, Lead Verifier για EU ETS, ISO 14064-1 & ISO 14064-2, και Project Leader του Δείκτη Αποτελεσματικότητας Δήμων του ΚΕΦΙΜ. Οι απόψεις του άρθρου είναι αυστηρά προσωπικές και δεν εκπροσωπούν κανέναν φορέα ή χρηματοδότηση.
