Σκεφθείτε ότι είστε σε διάθεση ανεβασμένη. Θέλετε να βγείτε για φαγητό με τους φίλους σας που περνάτε πάντα ωραία μαζί τους. Κανονίζετε να βρεθείτε και πηγαίνετε σε ένα εστιατόριο.
Παίρνετε τον κατάλογο από τον σερβιτόρο και βλέπετε ότι υπάρχουν μόνο τέσσερα συγκεκριμένα μενού με συγκεκριμένα πιάτα. Ρωτάτε τον σερβιτόρο εάν μπορείτε να επιλέξετε κάποιο πιάτο από το ένα από τα τέσσερα μενού και να το συνδυάσετε με κάποιο άλλο πιάτο από τα άλλα τρία.
Ο σερβιτόρος σε αγριοκοιτάζει γιατί καταλαβαίνει ότι μάλλον δεν έχεις ενημερωθεί για την πολιτική του εστιατορίου. Τα μενού είναι σταθερά, αυτά τα τέσσερα και δεν υπάρχει περίπτωση το εστιατόριο να προσαρμοστεί στις δικές σου «παραξενιές». Το ερώτημα που τίθεται είναι: θα επιλέγατε ποτέ ένα τέτοιο εστιατόριο;
Το εστιατόριο αυτό ονομάζεται «Γυμνάσιο - Λύκειο το Ελληνικόν» και πολύς κόσμος κάνει ουρές να φάει το άνοστο φαγητό του γιατί πολύ απλά είτε είναι πολύ ακριβά να φάει κάπου αλλού ή στην περιοχή που διαμένει δεν υπάρχει άλλο εστιατόριο. Μόλις λοιπόν περιγράψαμε με γλαφυρό τρόπο τι συμβαίνει στη χώρα μας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Μία κοινωνία λοιπόν που επιθυμεί να προσφέρει στα νεαρά μέλη της ευκαιρίες κοινωνικής και οικονομικής ανέλιξης οφείλει να είναι ευέλικτη, να αντιλαμβάνεται τις εξελίξεις και να προσαρμόζεται έγκαιρα στις εκπαιδευτικές απαιτήσεις της νέας εποχής.
Αντίθετα, όμως με ότι θα έπρεπε να συμβαίνει, η κοινωνική κινητικότητα στη χώρα μας γίνεται ολοένα και πιο δυσχερής σε σχέση με το παρελθόν.
Οι λόγοι πολλοί. Σίγουρα όμως μέσα σε αυτούς βρίσκονται η ύπαρξη ισχυρών μονοπωλίων και οι διαφορετικές δυνατότητες ανάπτυξης που σήμερα προσφέρει το Ελληνικό σχολείο ανάμεσα στα παιδιά που έχουν τη δυνατότητα να φοιτούν σε «καλά» σχολεία (ιδιωτικά και δημόσια) είτε λόγω διαφορετικών οικονομικών δυνατοτήτων, είτε λόγω γεωγραφικών περιορισμών.
Η ελληνική δευτεροβάθμια εκπαίδευση πάσχει από ένα βαθύ, διαρθρωτικό πρόβλημα: τον μονοπωλιακό της χαρακτήρα. Σήμερα, το 94% των μαθητών φοιτά σε δημόσια σχολεία - ποσοστό 12 μονάδες υψηλότερο από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ. Σε πολλές αγροτικές περιοχές και νησιά, η επιλογή είναι μία και μοναδική.
Το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα λοιπόν είναι προδιαγεγραμμένο. Περιορισμένες ευκαιρίες, μειωμένος ανταγωνισμός και, τελικά, ανισότητες που αναπαράγονται από γενιά σε γενιά αφού δύσκολα κάποιος μπορεί να δραπετεύσει από τον κύκλο της φτώχειας.
Τι μπορεί να αλλάξει; Με τρόπο πρακτικό, σχετικά άμεσο, όχι με φιλοσοφίες όπως πολλοί θεωρητικοί της εκπαίδευσης αρέσκονται. Η απάντηση είναι μία και εκκωφαντική: Χρειάζεται τόλμη και σχέδιο που θα σπάσει το σημερινό εκπαιδευτικό μονοπώλιο. Πάμε να δούμε μερικά συγκεκριμένα μέτρα:
- Κατάργηση του γεωγραφικού περιορισμού εγγραφής: Η επιλογή σχολείου πρέπει από τους μαθητές να γίνεται με εκπαιδευτικά ή αθλητικά ή καλλιτεχνικά κριτήρια, όχι μόνο δημογραφικά. Για παράδειγμα, κάποιο σχολείο μπορεί να έχει εξειδίκευση στη ρομποτική, άλλο στην επιτραπέζια αντισφαίριση, άλλο στη ρητορική κτλ.
- Εκπαιδευτικά κουπόνια ή φοροαπαλλαγές: Κάθε οικογένεια πρέπει να λαμβάνει ένα voucher το οποίο θα αξιοποιεί είτε σε φοίτηση σε κάποιο δημόσιο, ημί - δημόσιο ή ιδιωτικό σχολείο.
- Δημοσίευση κατάταξης σχολείων: Κατά τη λογική των πανεπιστημίων όπου διάφοροι έγκριτοι οργανισμοί, με συγκεκριμένα κριτήρια, κατατάσσουν τα πανεπιστήμια διεθνώς, έτσι πρέπει να συμβεί και με τις σχολικές μονάδες ώστε να δημιουργούνται κίνητρα διαρκούς βελτίωσης των σχολείων.
- Νέα ημί - δημόσια σχολεία: Δήμοι, πανεπιστήμια και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί πρέπει να μπορούν να ιδρύουν δημόσια σχολεία με μεγαλύτερη αυτονομία. Τα Ωνάσεια σχολεία ή το Ναυτικό Σχολείο του κ. Τσάκου στη Χίο είναι εξαιρετικά παραδείγματα που πρέπει να βρουν μιμητές.
- Ίδρυση δημόσιων διεθνών σχολείων: Όπως γίνεται σε πολλές χώρες. Αυτό θα βοηθήσει μαθητές, χωρίς υψηλή οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν πρόσβαση σε ένα ποιοτικό πρόγραμμα που μόνο οι γόνοι των αστικών οικογενειών της χώρας μπορούσαν μέχρι τώρα να το κάνουν. Μπράβο λοιπόν στον κ. Πιερρακάκη για την τόλμη του!
- Κατάργηση του ενός και μόνου σχολικού βιβλίου: Με τον τρόπο αυτό θα φύγουμε από το σημερινό μοντέλο αποστήθισης.
- Βελτίωση των σχολικών υποδομών: Σύγχρονα κτήρια, γραμματειακή και τεχνολογική υποστήριξη. Όταν πηγαίνω να διορθώσω γραπτά στις πανελλαδικές απογοητεύομαι διότι τελείωσα το σχολείο το 1992 και βλέπω ότι οι αίθουσες έχουν μείνει εκεί που τις άφησα!
- Σύστημα επιβράβευσης υψηλής παραγωγικότητας: Οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν με τους μαθητές τους σε διαγωνισμούς, καινοτομούν γενικότερα, δημοσιεύουν επιστημονικά άρθρα, γνωρίζουν ξένες γλώσσες και χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τις νέες εκπαιδευτικές τεχνολογίες, πρέπει να αμείβονται διαφορετικά.
- Κίνητρα αυτοβελτίωσης: Η πολιτεία πρέπει να δίνει κίνητρα στους εκπαιδευτικούς να βελτιώνονται, επιδοτώντας μεταπτυχιακά ή εκπαιδευτικά προγράμματα που προσθέτουν αξία.
Γιατί είναι δύσκολο να σπάσει όμως το μονοπώλιο του ενός και μόνου προγράμματος σπουδών; Την απάντηση τη δίνει η πρόσφατη τραγελαφική κατάσταση που δημιουργήθηκε με την εισαγωγή του μαθήματος των οικονομικών.
Ο προηγούμενος υπουργός Παιδείας κ. Κυριάκος Πιερρακάκης είχε εξαγγείλει την επαναφορά του μαθήματος των Οικονομικών στην Α λυκείου. Μετά την μεταπήδησή του στο υπουργείο Οικονομικών, η νέα υπουργός πρότεινε να το επαναφέρει μερικώς (1 και όχι 2 ώρες) ώστε να διασκεδάσει τις αντιδράσεις από τον κλάδο των φιλολόγων που εθίγοντο διότι θα έπαιρνε 1 από τις 5 ώρες που διδάσκονται τα Αρχαία. Τελικά, το μάθημα κατέληξε στη Γ γυμνασίου γιατί η νέα υπουργός Παιδείας δεν ήθελε να αναλάβει το πολιτικό κόστος.
Οι ανωτέρω αλλαγές απαιτούν πολιτικό θάρρος και στη συνέχεια και οικονομικούς πόρους. Συχνά οι κυβερνήσεις αρέσκονται να μιλούν ότι πρέπει να σταματήσει το brain drain, και μάλιστα καλούν και τα παιδιά που κάνουν καριέρα στο εξωτερικό να γυρίσουν στη μαμά πατρίδα!
Όμως διστάζουν να αγγίξουν το πρόβλημα στη ρίζα του, δηλαδή την έλλειψη πρόσβασης όλων των οικογενειών σε ποιοτική εκπαίδευση. Αν θέλουμε να σταματήσουμε τη διαρροή ανθρώπινου κεφαλαίου, η μόνη λύση είναι η διάρρηξη του μονοπωλίου στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Είναι η ασφαλής οδός για την αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού και, τελικά, για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
* Ο Αριστείδης Νότης είναι Οικονομολόγος και εκπαιδευτικός, αρχισυντάκτης στο περιοδικό «Ξενοφών» για την Οικονομική Επιστήμη, μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ελληνικής Οικονομικής Ολυμπιάδας και μέλος της Επιτροπής Οικονομικών - Εκπαίδευσης του Οικονομικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας (ΟΕΕ).
