Αν παλαιότερα απορρίπταμε τους συνωμοσιολόγους ως γραφικές φιγούρες του περιθωρίου, δεν μπορούσαμε ίσως να φανταστούμε ότι κάποια στιγμή θα είχαν τέτοια απήχηση, ώστε να επηρεάζουν τη διεθνή πολιτική και να έχουν πρόσβαση στα μεγάλα κέντρα εξουσίας.
Ούτε μπορούσαμε ίσως να φανταστούμε ότι σε άλλες χώρες η συνωμοσιολογία, η ψευδοϊστορία και ο χιλιασμός ήταν από καιρό ενταγμένα στην επίσημη κρατική πολιτική, ως μέσα, τόσο εσωτερικής όσο και εξωτερικής προπαγάνδας.
Γιατί η συνωμοσιολογία, εκτός από το να γεμίζει τις τσέπες των απατεώνων, μπορεί να λειτουργεί επικουρικά του κράτους, ως ένας μακρύς ιδεολογικός βραχίονας, που έχει το προνόμιο να επηρεάζει το κομμάτι εκείνο των πολιτών που έχει χάσει κάθε εμπιστοσύνη στους θεσμούς και, κατά συνέπεια, δεν μπορεί να επηρεαστεί από τα κατεστημένα Μέσα Ενημέρωσης.
Έτσι, θα δούμε σε κάποιες χώρες τους συνωμοσιολόγους να προσαρμόζονται σταδιακά στους ιδεολογικούς και γεωπολιτικούς μετασχηματισμούς της επίσημης κρατικής πολιτικής και στη συνέχεια να εξάγουν την πολιτική αυτή στο εξωτερικό. Στο βιβλίο Θεωρίες συνωμοσίας και πολιτική (Εναλλακτικές Εκδόσεις) εξετάζονται τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις: η Τουρκία, η Ρωσία και οι Η.Π.Α.
Η Τουρκία είναι ένα κράτος που από την πρώτη στιγμή της σύστασής του δεν σταμάτησε ποτέ να στηρίζει την πολιτική του στη συνωμοσιολογία και την ψευδοϊστορία. Από τον Κεμάλ Ατατούρκ, που με τον «Παντουρκισμό» του κατασκεύασε ένα ολόκληρο ψευδοεπιστημονικό οικοδόμημα, μέχρι τον Ερντογάν, που καταφεύγει διαρκώς στη συνωμοσιολογία για να δαιμονοποιήσει τους αντιπάλους του, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Σήμερα οι παλαιοί μύθοι του Παντουρκισμού εξάγονται σε όλη την Κεντρική Ασία και Μέση Ανατολή, καθώς ο νεοθωμανισμός επιχειρεί να ανασυστήσει το αυτοκρατορικό παρελθόν της Τουρκίας.
Ανάλογοι ψευδοϊστορικοί μύθοι, όμως, θάλλουν και στη Ρωσία, η οποία επίσης ακολουθεί μια αυτοκρατορική πολιτική. Καθώς η Ρωσία απομακρύνεται πολιτικά από την Ευρώπη, ο Ευρασιανισμός επιστρατεύεται για να προσφέρει νομιμοποίηση στη στροφή της Ρωσίας προς την Ασία, προς τον ολοκληρωτισμό και προς το ισλάμ.
Κύριος ιδεολογικός εκπρόσωπος της στροφής αυτής είναι ασφαλώς ο διαβόητος Αλεξάντρ Ντούγκιν, ο οποίος με το σύνθημα «Τρίτη Ρώμη, Τρίτο Ράιχ, Τρίτη Διεθνής» προσπάθησε να στήσει ένα ιδεολογικό αντίβαρο στη Δύση και τη Νεωτερικότητα, αναμειγνύοντας φύρδην μίγδην διάφορα στοιχεία, από τον Ευρασιανισμό και τη γεωπολιτική μέχρι τον νεοφασισμό, τον «Τραντισιοναλισμό», τον αποκρυφισμό και τον χιλιασμό.
Η εισβολή στην Ουκρανία αποτέλεσε ένα υποδειγματικό «case study» οργανωμένης και κατευθυνόμενης συνωμοσιολογίας. Δίπλα στους μασόνους, τους ιλλουμινάτι και τους άλλους πρωταγωνιστές των παραδοσιακών θεωριών συνωμοσίας, γνωρίσαμε τώρα τους μυστηριώδεις «Χαζαρο-Εβραίους», οι οποίοι υποτίθεται ότι κυβερνούν υπογείως τον κόσμο, καταγόμενοι από ένα μεσαιωνικό βασίλειο, πλησίον της σημερινής Ουκρανίας.
Η Ουκρανία βαφτίζεται από τους συνωμοσιολόγους το λίκνο των «σκοτεινών κέντρων» που κυβερνούν τον κόσμο και ο Πούτιν παρουσιάζεται ως ο σωτήρας του πλανήτη.
Παράλληλα, το ρωσικό καθεστώς, παρουσίασε την εισβολή ως «Ιερό Πόλεμο», χαρακτηρίζοντας τους Ουκρανούς ως σατανιστές. Με προεξάρχοντα τον ίδιο τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο, αλλά και άλλους προπαγανδιστές, από τον Αλ. Ντούγκιν μέχρι τον Μεντβέντεφ, έντυσε την εισβολή με ένα αποκαλυψιακό και χιλιαστικό ένδυμα.
Εν συνεχεία, τη σκυτάλη παρέλαβαν ο Τσετσένος Ραμζάν Καντίροφ, ο Μεγάλος Μουφτής της Ρωσίας και άλλοι μουφτήδες και ισλαμιστές, οι οποίοι κάλεσαν με τη σειρά τους σε μία Τζιχάντ εναντίον του «Αντιχρίστου» που υποτίθεται ότι είναι ο Ζελένσκυ.
Με τον τρόπο αυτό η συμμαχία της Ρωσίας με τμήματα του ριζοσπαστικού ισλάμ μεταμφιέζεται ως μία σταυροφορία των παραδοσιακών δυνάμεων εναντίον του Σατανά.
Όπως ο Πούτιν, όμως, έτσι και ο Ντόναλντ Τραμπ προβάλλει ως Μεσσίας, σταλμένος από τον Θεό για να απαλλάξει τις Η.Π.Α. και τον κόσμο από τις δυνάμεις του Κακού. Η συνωμοσιολογία του «QAnon», που έγινε γνωστή με την εισβολή στο Καπιτώλιο, δε μιλάει αόριστα για κάποια σκοτεινή οργάνωση που ελέγχει το κατεστημένο, αλλά στοχεύει προνομιακά το Δημοκρατικό Κόμμα και αναγνωρίζει στον Ντόναλντ Τραμπ τον ρόλο του Σωτήρα.
Η συνωμοσιολογία αυτή συναντά τις χιλιαστικές δοξασίες των Ευαγγελιστών, που εδώ και δεκαετίες είχαν πολιτικοποιηθεί από μία σειρά εκατομμυριούχων και διαπλεκόμενων απατεώνων τηλε-ευαγγελιστών. Δυστυχώς, ο ίδιος ο Τραμπ, αντί να απορρίψει αυτές τις θεωρίες, επέλεξε να τις καλλιεργήσει και να βασίσει την πολιτική του σταδιοδρομία σε μία σειρά από προσωπικότητες που προωθούν συνειδητά τις θεωρίες συνωμοσίας, από ποντκάστερ και δημοσιογράφους, όπως ο Τάκερ Κάρλσον ή ο Στηβ Μπάνον, μέχρι πολιτικούς όπως η Μάρτζορυ Τέηλορ Γκρην.
Οι στενές επαφές μεταξύ προσώπων όπως ο Ντούγκιν και ο Μπάνον, και οι πολιτικές εξαρτήσεις τους, έχουν οδηγήσει στη δημιουργία μίας άτυπης «συνωμοσιολογικής Διεθνούς» που προωθεί συγκεκριμένη πολιτική και κοινωνική ατζέντα, και μπορεί πλέον να υπερηφανεύεται ότι διαθέτει πρόσβαση τόσο στο Κρεμλίνο, όσο και στον Λευκό Οίκο.
Και η ιδεολογική ατζέντα της συναντά ευήκοα ώτα σε μεγάλο μέρος των δυτικών κοινωνιών, της ελληνικής συμπεριλαμβανομένης. Η επέλαση αυτή του ανορθολογισμού στη σημερινή συγκυρία δεν είναι τυχαία. Υπάρχουν δύο βασικοί παράγοντες που ευνοούν την εξάπλωσή του:
Κατά πρώτον, η συνωμοσιολογία τροφοδοτείται από ένα «αντίπαλο δέος», αυτό της πολιτικής ορθότητας και του κινήματος «Woke», το οποίο κυριαρχεί στη δυτική διανόηση. Ορμώμενη από αντίστοιχες με τη συνωμοσιολογία ψευδο-επιστημονικές βάσεις, η «θεολογία του γουοκισμού» έχει δημιουργήσει ένα χάσμα μεταξύ του ακαδημαϊκού κόσμου και της κοινωνίας, που οδηγεί στην απαξίωση της Επιστήμης και τη γενικευμένη καχυποψία των πολιτών απέναντι στους πνευματικούς ταγούς τους.
Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με το ολοένα διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στις παγκοσμιοποιημένες πολιτικές και οικονομικές ελίτ και το λαϊκό σώμα οδηγούν το τελευταίο σε μία άνευ προηγουμένου δυσπιστία απέναντι στους θεσμούς της οργανωμένης Πολιτείας (όπως η Παιδεία και τα μέσα ενημέρωσης) που συνέβαλαν άλλοτε στην κοινωνική συνοχή και ανθεκτικότητα.
Όσο παραμένει η δυσπιστία αυτή, η κοινωνία δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τη συνωμοσιολογία ως μέσο εξήγησης της πραγματικότητας.
Κατά δεύτερον, η συνωμοσιολογία κυριαρχεί διότι οι πολίτες στρέφονται όλο και περισσότερο στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης: το πλέον πρόσφορο μέσο για τη διάχυση του ανορθολογισμού, αλλά και τη διεξαγωγή προπαγάνδας και ψυχολογικών επιχειρήσεων. Όπως έγραψε ο Φράνσις Φουκουγιάμα: «Το νόμισμα του διαδικτύου είναι η προσοχή, και δεν αποσπάς την προσοχή κάποιου με το να είσαι σοβαρός, στοχαστικός, ενημερωτικός ή συνετός».
Καθώς οι νεότερες γενιές βυθίζονται στον κόσμο των σόσιαλ μίντια, το μέλλον των θεωριών συνωμοσίας προδιαγράφεται λαμπρό. Οι πομποί τους είναι αποφασισμένοι και έχουν όλο και τελειότερα τεχνικά μέσα στη διάθεσή τους. Και οι αποδέκτες τους είναι ανυπεράσπιστοι και έχουν όλο και πιο περιορισμένη την ικανότητα να τις διακρίνουν και να τις αντιμετωπίσουν κριτικά.
*Κείμενο με αφορμή το βιβλίο του Νικόλα Δημητριάδη, Θεωρίες συνωμοσίας και πολιτική. Μυστικές οργανώσεις, ψευδοϊστορικοί µύθοι και χιλιαστικές δοξασίες στην υπηρεσία της προπαγάνδας (Εναλλακτικές Εκδόσεις). Το βιβλίο θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου 2025 στις 19.00 στον χώρο πολιτικής και πολιτισμού, «Ρήγας Βελεστινλής», Ξενοφώντος 4, Σύνταγμα και θα μιλήσουν οι: Γιώργος Καραμπελιάς, συγγραφέας, Μάριος Νοβακόπουλος, Διεθνολόγος, Άγγελος Συρίγος, βουλευτής – καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και ο συγγραφέας του βιβλίου.
* Ο Γιώργος Καραμπελιάς είναι συγγραφέας, εκδότης του περιοδικού Άρδην
